Sürdürülebilirlik

https://video.neoskola.net/1738448653086.srt

İklim ve meteorolojik bilgi karıştırılmamalıdır. İklim, mevsimlere göre genelde tahmin edilen hava durumu, meteoroloji ise o an dışarıda havanın nasıl olduğudur.

İklimin çok fazla değişmemesi, değiştiğindeyse bunun uzun süreler içerisinde gerçekleşmesi beklenirken, meteorolojik bilgi çok hızlı bir şekilde değişebilir.

https://video.neoskola.net/1738448652781.srt

İklim krizinden bahsetmeye başladığımız zaman önce karıştırılan çok önemli bir kavram var bu da iklimle meteoroloji arasındaki fark.

Yani iklim dediğimiz şey genelde hava durumunun nasıl olduğu ama meteoroloji dediğimiz şey şu anda dışarıda neyin olduğudur.

Dolayısıyla hani basitçe tanımlamamız gerekirse biri sabah yatakta uyandık saat çaldı.

Ve hani diyelim bir yaz günündeyiz muhtemelen ya ben bugün tişörtle dışarı çıksam iyi olur.

Çok fazla işte terlemem yanıma şemsiye almama da gerek yok çünkü yazları çok fazla yağmur yağmaz ona göre bir hazırlık yapmaktır.

Bu iklimi anlatır ama kalktıktan sonra perdeyi açıp dışarıdaki gerçek durumu gördüğümüzde karşımıza çıkan şey hava durumu yani meteorolojik bilgidir.

Dolayısıyla bu ikisini birbirine çok karıştırmamak gerekir.

Bunun ana nedeni de iklimin uzun sürelerde çok fazla değişmemesidir.

Yani ilkokuldan ortaokuldan beri bolca öğrendik.

İklim dediğimiz şey hani mesela içinde yaşadığımız iklim Akdeniz iklimi diyoruz buna.

Yazları sıcak ve kurak, kışları selin ve yağışlı.

Şimdi bunun uzun sürelerde değişmesi beklenebilir ama bir günden yarına bu tür şeylerin değişmesini hiç beklemiyoruz.

Ama buna karşılık hava durumu çok hızlı bir şekilde değişebilir.

Yani mesela dün siz tişörtle sokakta dolaşırken dışarısı 28 dereceyken bugün dışarısı 19 derece olup şemsiyeyle dışarı çıkıyor olabilirsiniz.

Bunların her ikisi de doğal durumları gösterir.

Ancak iklim krizinden bahsediyorsak bu iki doğal durum arasındaki farkı anlamamız gerekir.

Yani birinde günden güne olan değişiklik gayet doğaldır ve zaten öyle bir şey bekleriz.

Ama öbüründe büyük değişikliklerin olmasını beklemeyiz.

Yani beklemediğimiz büyüklükte değişiklikler oluyor iklimde.

Bugünden yarına olan değişiklikler değil esasında 10 bin senedir süre gelen bir düzende olan değişiklikler bizim dertlenmemize neden oluyor.

İklim Kavramı

https://video.neoskola.net/subtitles/DJqe5tDDcz8Coj6ZC-tr-1745856800069.srt

İklim krizinden bahsetmeye başladığımız zaman önce karıştırılan çok önemli bir kavram var bu da iklimle meteoroloji arasındaki fark. Yani iklim dediğimiz şey genelde hava durumunun nasıl olduğu ama meteoroloji dediğimiz şey şu anda dışarıda neyin olduğudur. Dolayısıyla hani basitçe tanımlamamız gerekirse biri sabah yatakta uyandık saat çaldı. Ve hani diyelim bir yaz günündeyiz muhtemelen ya ben bugün tişörtle dışarı çıksam iyi olur. Çok fazla işte terlemem yanıma şemsiye almama da gerek yok çünkü yazları çok fazla yağmur yağmaz ona göre bir hazırlık yapmaktır. Bu iklimi anlatır ama kalktıktan sonra perdeyi açıp dışarıdaki gerçek durumu gördüğümüzde karşımıza çıkan şey hava durumu yani meteorolojik bilgidir. Dolayısıyla bu ikisini birbirine çok karıştırmamak gerekir. Bunun ana nedeni de iklimin uzun sürelerde çok fazla değişmemesidir. Yani ilkokuldan ortaokuldan beri bolca öğrendik. İklim dediğimiz şey hani mesela içinde yaşadığımız iklim Akdeniz iklimi diyoruz buna. Yazları sıcak ve kurak, kışları selin ve yağışlı. Şimdi bunun uzun sürelerde değişmesi beklenebilir ama bir günden yarına bu tür şeylerin değişmesini hiç beklemiyoruz. Ama buna karşılık hava durumu çok hızlı bir şekilde değişebilir. Yani mesela dün siz tişörtle sokakta dolaşırken dışarısı 28 dereceyken bugün dışarısı 19 derece olup şemsiyeyle dışarı çıkıyor olabilirsiniz. Bunların her ikisi de doğal durumları gösterir. Ancak iklim krizinden bahsediyorsak bu iki doğal durum arasındaki farkı anlamamız gerekir. Yani birinde günden güne olan değişiklik gayet doğaldır ve zaten öyle bir şey bekleriz. Ama öbüründe büyük değişikliklerin olmasını beklemeyiz. Onun için buna bir kriz diyoruz. Yani beklemediğimiz büyüklükte değişiklikler oluyor iklimde. Bugünden yarına olan değişiklikler değil esasında 10 bin senedir süre gelen bir düzende olan değişiklikler bizim dertlenmemize neden oluyor.

https://video.neoskola.net/1738448727527.srt

Büyük yanardağların patlaması, bitki örtüsündeki büyük değişiklikler, Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin yerinin ya da birbirlerine göre durumlarının değişmesi iklim değişikliğinin doğal sebepleridir.

Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesi, 100.000 senelik periyodlarla gerçekleşen bir değişimle daha yuvarlak veya daha eliptik olur. 

Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinde gerçekleşen bu değişiklikler iklimi de değiştirebilir. Örneğin yörünge daha eliptik olduğunda kışlar daha serin, yazlar daha sıcak olabilir.

https://video.neoskola.net/1738448727229.srt

İklimi doğal olarak değiştiren pek çok şey var.

Mesela güneş ilk parladığından bu yana 4,5 milyar yıldır yavaş yavaş parlaklığını arttırıyor.

Ama bu o kadar yavaş oluyor ki bir insan ömründe bunu fark etmemize imkan yok.

Ancak mesela dinozorların yaşadığı dönemle 67 milyon yıl önce bugüne baktığımızda aradaki farkı fark edebiliyoruz.

Ancak hani öyle milyonlarca yılda fark edilebilecek değişiklikler oluyor.

Sonra güneş 11 senelik bir döngüden geçiyor.

Yani 11 sene içerisinde bazen çok sıcak oluyor bazen çok serin oluyor.

Ama bu da yaklaşık binde bir seviyesinde bir serinleme ya da ısınmaya karşılık geliyor.

O 11 senelik döngünün nasıl başladığını, nerede olduğunu, nasıl değiştiğini.

Bunun ötesinde mesela büyük yanardağların patlaması dünyada iklimi değiştirebiliyor.

Bitki örtüsündeki büyük değişiklikler iklimi değiştirebiliyor.

Bir de bunların hepsinin ötesinde güneş sistemindeki gezegenlerin yerinin değişmesi ya da birbirlerine göre durumlarının değişmesi iklimi değiştirebiliyor.

Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesini biliyoruz.

Ama bu yuvarlak arada daha eliptik oluyor.

Bunun 100 bin senelik bir periyodu var bu hareketin.

Dolayısıyla daha yuvarlak olduğunda iklim ona göre değişebiliyor.

Biraz daha eliptik olduğunda mesela kışlar daha serin, yazlar daha sıcak olabiliyor.

Eliptiklikle beraber iklimin değişmesi mümkün.

Doğada bu bağlamda bilmediğimiz, öyle mi oldu diye şüphelendiğimiz hiçbir faktör yok.

Yani ne zaman bu eliptikliğin arttığını, ne zaman yuvarlığa döndüğünü, bunun iklimi olan etkisini bunların tamamını biliyoruz.

Şimdi bugünün dünyasına baktığımızda bu eliptikliğin artması azalması bize buzul çağlarını getiriyor.

Yani bundan yaklaşık 100 bin sene önce dünya son buzul çağına girdi.

Ve yaklaşık 12-13 bin sene önce son buzul çağından çıktı.

O arada dünyanın ortalama sıcaklığı bugüne kıyasla 6 derece daha soğuktu ortalamada.

Şimdi şu anda ısındık sıcak bir döneme girdik ama bu sıcak dönem yaklaşık 15-20 bin sene sürmesi beklenen bir sıcak dönem.

Yani buzul çağları yaklaşık 80 bin sene, ondan sonra gelen sıcak dönemlerde 20 bin sene civarında sürüyor.

Biz şimdi o sıcak dönemde ilginç bir şekilde sıcaklıkların da çok yukarı aşağı oynamadığı bir zamana denk geldik.

Bunun bize getirdiği şey de bütün tarımsal yapımız, insan topluluklarının gelişmesi, sanayi devrimi falan bunların tamamının

arkasındaki ana sebep iklimin geçtiğimiz 12 bin senede neredeyse hiç değişmemesi.

Bu insan topluluklarının sürdürülebilirliğinin ve gelişmesinin arkasındaki en önemli neden.

Şimdi bizim bugün yaptığımız şey iklim kriziyle senelerdir o neredeyse düzgüden sıcaklıkların birden yukarı doğru gitmesine neden olmak.

Ve bu doğadaki başka bir şeyden kaynaklanmıyor.

Çünkü doğayı kendi başına bırakacak olsanız evet buzul çağından yukarı doğru çıktı, düz bir çizgide gidiyordu ve yavaş yavaş aşağıya doğru gitmeye başlayacak.

Ama biz işin içine karıştığımızda yukarı çıktı, hafif azalıyordu ama birden sıcaklıklar yukarı doğru çıkmaya başladı.

Bunun yarattığı sorunu da iklim krizi diyoruz.

İklim Değişikliğinin Doğal Sebepleri

https://video.neoskola.net/subtitles/zHFu72YLQkdjBk2wA-tr-1745856358908.srt

Peki iklimi ne değiştiriyor? İklimi doğal olarak değiştiren pek çok şey var. Mesela güneş ilk parladığından bu yana 4,5 milyar yıldır yavaş yavaş parlaklığını arttırıyor. Ama bu o kadar yavaş oluyor ki bir insan ömründe bunu fark etmemize imkan yok. Ancak mesela dinozorların yaşadığı dönemle 67 milyon yıl önce bugüne baktığımızda aradaki farkı fark edebiliyoruz. Ancak hani öyle milyonlarca yılda fark edilebilecek değişiklikler oluyor. Sonra güneş 11 senelik bir döngüden geçiyor. Yani 11 sene içerisinde bazen çok sıcak oluyor bazen çok serin oluyor. Ama bu da yaklaşık binde bir seviyesinde bir serinleme ya da ısınmaya karşılık geliyor. Bunu da biliyoruz. O 11 senelik döngünün nasıl başladığını, nerede olduğunu, nasıl değiştiğini. Bunun ötesinde mesela büyük yanardağların patlaması dünyada iklimi değiştirebiliyor. Bitki örtüsündeki büyük değişiklikler iklimi değiştirebiliyor. Bir de bunların hepsinin ötesinde güneş sistemindeki gezegenlerin yerinin değişmesi ya da birbirlerine göre durumlarının değişmesi iklimi değiştirebiliyor. Şimdi bunu biraz daha anlatalım. Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesini biliyoruz. Bu hani yuvarlağımsı bir şey. Ama bu yuvarlak arada daha eliptik oluyor. Bazen daha yuvarlığa dönüyor. Bunun 100 bin senelik bir periyodu var bu hareketin. Dolayısıyla daha yuvarlak olduğunda iklim ona göre değişebiliyor. Biraz daha eliptik olduğunda mesela kışlar daha serin, yazlar daha sıcak olabiliyor. Eliptiklikle beraber iklimin değişmesi mümkün. Ve biz bunların hepsini biliyoruz. Yani burada demek istediğim şey şu. Doğada bu bağlamda bilmediğimiz, öyle mi oldu diye şüphelendiğimiz hiçbir faktör yok. Yani ne zaman bu eliptikliğin arttığını, ne zaman yuvarlığa döndüğünü, bunun iklimi olan etkisini bunların tamamını biliyoruz. Şimdi bugünün dünyasına baktığımızda bu eliptikliğin artması azalması bize buzul çağlarını getiriyor. Yani bundan yaklaşık 100 bin sene önce dünya son buzul çağına girdi. Ve yaklaşık 12-13 bin sene önce son buzul çağından çıktı. O arada dünyanın ortalama sıcaklığı bugüne kıyasla 6 derece daha soğuktu ortalamada. Şimdi şu anda ısındık sıcak bir döneme girdik ama bu sıcak dönem yaklaşık 15-20 bin sene sürmesi beklenen bir sıcak dönem. Yani buzul çağları yaklaşık 80 bin sene, ondan sonra gelen sıcak dönemlerde 20 bin sene civarında sürüyor. Biz şimdi o sıcak dönemde ilginç bir şekilde sıcaklıkların da çok yukarı aşağı oynamadığı bir zamana denk geldik. Bunun bize getirdiği şey de bütün tarımsal yapımız, insan topluluklarının gelişmesi, sanayi devrimi falan bunların tamamının arkasındaki ana sebep iklimin geçtiğimiz 12 bin senede neredeyse hiç değişmemesi. Bu insan topluluklarının sürdürülebilirliğinin ve gelişmesinin arkasındaki en önemli neden. Şimdi bizim bugün yaptığımız şey iklim kriziyle senelerdir o neredeyse düzgüden sıcaklıkların birden yukarı doğru gitmesine neden olmak. Ve bu doğadaki başka bir şeyden kaynaklanmıyor. Bizim yaptığımız bir şey. Çünkü doğayı kendi başına bırakacak olsanız evet buzul çağından yukarı doğru çıktı, düz bir çizgide gidiyordu ve yavaş yavaş aşağıya doğru gitmeye başlayacak. Ama biz işin içine karıştığımızda yukarı çıktı, hafif azalıyordu ama birden sıcaklıklar yukarı doğru çıkmaya başladı. Bunun yarattığı sorunu da iklim krizi diyoruz. Altyazı M.K.

https://video.neoskola.net/1738448837613.srt

Dünya’nın sıcaklığının sabit kalması için, gelen enerji ve çıkan enerji birbirine eşit olmalıdır. 12.000 senedir sıcaklığın neredeyse sabit kalmasının sebebi, Güneş’ten gelen enerjiyle Dünya’dan çıkan enerjinin eşit olmasıdır.

İklim krizinin ardındaki temel faktör, insanların atmosfere yaydığı karbondioksit gazıdır. Atmosferdeki karbondioksit gelen ışığı engellemez ancak dışarı çıkmaya çalışan enerjinin üstünü örter. 

Karbondioksitin ana kaynağı fosil yakıtlardır. İklim krizinin %62’si kömür, petrol ve doğalgaz, %3’ü çimento üretimi, yaklaşık %11’i orman yangınlarının da dahil olduğu insanların yanlış tarım uygulamalarından, %15-17’si ise metan gazından kaynaklanır. Özetle bütün problemin dörtte üçü karbondioksit kaynaklıdır.

İklim krizini durdurmak için birinci dikkat edilmesi gereken şey enerji üretimi için kullanılan karbondioksit, ardından metan gazı ve azot oksit olmalıdır.

https://video.neoskola.net/1738448837310.srt

Peki insanlar bu iklim krizini nasıl yarattılar?

İklim krizi dediğimiz şeyin arkasında bir tane temel faktör var.

O da bizim atmosfere yaydığımız karbondioksit gazı.

Hani nefes alıp verdiğimizde de atmosfere karbondioksit yayıyoruz ama bu devede kulak

Esas derdimiz yaklaşık 1750 civarından itibaren İngiltere'den başlayarak çok ciddi miktarlarda

kömür çıkartmaya başladık yer altından ve bu kömür bizim endüstrileşmemizin de

Yalnız bu yaktığımız kömürle birlikte gittikçe artan miktarda atmosfere karbondioksit

Karbondioksit de hani çok duymuş olduğunuz en önemli sera gazı.

Şimdi sera gazının ne demek olduğunu kısaca anlatmaya çalışayım.

Sera gazı şu demek, güneşten dünyaya yaklaşık 342 watt her metre kareye enerji geliyor.

Bu enerjinin bir kısmı atmosferden uzaya geri yansıyor, bir kısmı dünyaya geliyor.

Dünyadaki özellikle açık renkli hani bunu hep biliyoruz beyaz ışığı yansıtır dediğimiz

şekilde kutuplardan çöllerden falan dışarı yansıyor, bir kısmı bulutlardan dışarı

Yer emdiği zaman bu ısıyı geri veriyor, vermek zorunda çünkü temel hesap şu ne

kadar enerji geliyorsa o kadar enerjinin dışarı çıkması gerekiyor ve bunlar birbirine

eşit olunacak ki dünyanın sıcaklığı sabit kalsın yani 12 bin senedir neredeyse

sabit bir sistemde gidiyoruz dediğimiz sıcaklığın sabit kalmasının arkasındaki

sebep güneşten gelen enerjiyle dünyadan uzaya çıkan enerjinin birbirine eşit olması.

Şimdi bu eşitlik dünyanın rengiyle bağımlı bir eşitlik yani dünya işte neresi çöl

neresi kutup neresi Amazon ormanları bunlar uzun vadede değişmediği müddetçe gelen

ile giden enerji birbirine eşit kalıyor.

Şimdi biz ne yapıyoruz biz atmosfere karbondioksit salıyoruz.

Karbondioksitin bir tane özelliği var gelen ışığa hiçbir şey atmıyor.

Gelen ışığı doğrudan geçiriyor aşağıya ama dışarıdan çıkmaya çalışan enerjinin

Hiçbirini bırakmıyor değil bir kısmı gene de dışarı çıkabiliyor ama arada bir fark

yani bu sera gazı dediğimiz başta karbondioksit olmak üzere gazlar gelen 342'ye dokunmuyorlar

ama çıkan 342'yi engelliyorlar ve çıkan şu anda yaklaşık 339 yaklaşık hani azıcık

altı azıcık üstü bilimsel olarak onu anlamaya ve ölçmeye çalışıyoruz ama hani

Şimdi bunu anlamak çok zor değil hani eskiden biliyorsunuz 100 vatlık ampuller vardı bayağı

da ısıtırdı altına bir şey koyduğunuz zaman.

Şimdi düşünün ki her metre karenin üstüne biz 342 vatlık bir ampul koyduk ve aşağıya

Isıttığı zaman yukarıda enerji çıkacak ama arada 3 vatlık bir fark var.

3 vat dediğimiz e peki o ne ola ki hani 100 vatlık ampulü anladık ama 3 vat ne?

3 vat dediğimiz şey aşağı yukarı hani bu yılbaşı süslerinde kullandığımız led

ampuller var küçük onlardan bir iki ya da üç tanesini böyle bir avucunuzun içine

Şimdi bunlardan düşünün ki bütün dünyanın yüzeyine yaydık 365 gün 24 saat dünyayı

Çok az ısınıyor ama devamlı ısıttığı için dünyada bir sıcaklık farkı oluşuyor.

Bu da dünyanın sıcaklığını yavaş yavaş yavaş yavaş yukarı doğru gitmesine neden

Bunu yaratan en önemli gaz da karbondioksit.

Sera gazlarının en önemlisinin karbondioksit olduğundan bahsettik.

Karbondioksit bir tane ana kaynaktan çıkıyor.

O da biz kömür, petrol, doğalgaz yakıyoruz.

Biz bunları yaktığımız zaman nerede yakarsak yakalım, nasıl yakarsak yakalım karbondioksit

Dolayısıyla karbondioksit çıkartmayan kömür, karbondioksit çıkartmayan petrol diye bir

Yaktığınız zaman karbondioksit çıkar.

Onların bize enerji vermesinin arkasındaki şey karbonu parçalayıp, oksijenle birleştirip

Ve biz yaklaşık işte 1750'den bu yana o enerjiyi kullanarak bütün bu toplumumuzu

Yani o enerjiyi üretmek için uzun süredir kömür, petrol, doğalgaz kullanıyoruz.

Biz kömür, petrol, doğalgaz kullanmaya devam ettikçe atmosfere karbondioksit salıyoruz

ve o saldığımız karbondioksit sera etkisiyle atmosferi ısıtmaya başlıyor.

Ha ne kadarı bütün iklim krizinin buna bağlı yaklaşık yüzde 65'i bütün problemin

bizim yaktığımız kömür, petrol, doğalgaz.

Ha bunun içerisinde azıcık çimento üretimi var.

Hani yüzde 62 kömür, petrol, doğalgaz.

Yaklaşık yüzde 11 bizim yanlış tarım uygulamalarımız.

Yani bizim kafamızda tarlanın devamlı her sene sürülmesi gibi yanlış bir fikir var.

Tarlayı her sene sürdükçe tarlanın içerisinde toprağın içinde bulunan karbondioksit de

Bu şekilde yaklaşık yüzde 11 daha katıyoruz.

Bir de orman yangınları var bunun içerisinde bütün dünyada.

Hani Türkiye'de de geçtiğimiz senelerde oldukça yoğun yaşadık ama hani Türkiye

Amazon ormanlarına, Kongoya ya da Endonezya'ya gittiğimizde çok büyük alanların kaybolduğunu

Bundan dolayı da karbondioksit çıkıyor.

Şimdi bunların hepsini topladığımızda yüzde 76.

Yani bütün problemin 4'te 3'ü karbondioksit kaynaklı.

Yaklaşık yüzde 15-17'si metan dediğimiz başka bir gaz.

Hani bildiğimiz evlerde kullandığımız, sanayide kullandığımız doğal gazdır metan.

Ama yakmadığınız zaman kendi başına atmosferi alacak olursak bu bir sera gazıdır.

Ve kötü tarafı bir metan molekülü bir karbondioksit molekülü ile kıyaslandığında

27 kat daha fazla sera gazı etkisine sahiptir.

Şimdi dolayısıyla ne kadar az metan salarsak o kadar iyi.

Enerji Dengesi ve Sera Gazları

https://video.neoskola.net/subtitles/4LY7GeYiHkLyyPm8F-tr-1745855507079.srt

Peki insanlar bu iklim krizini nasıl yarattılar? İklim krizi dediğimiz şeyin arkasında bir tane temel faktör var. O da bizim atmosfere yaydığımız karbondioksit gazı. Hani nefes alıp verdiğimizde de atmosfere karbondioksit yayıyoruz ama bu devede kulak kalabilecek çok basit bir miktar. Esas derdimiz yaklaşık 1750 civarından itibaren İngiltere'den başlayarak çok ciddi miktarlarda kömür çıkartmaya başladık yer altından ve bu kömür bizim endüstrileşmemizin de önemli bir lokomotifi oldu. Yalnız bu yaktığımız kömürle birlikte gittikçe artan miktarda atmosfere karbondioksit salıyoruz. Karbondioksit de hani çok duymuş olduğunuz en önemli sera gazı. Şimdi sera gazının ne demek olduğunu kısaca anlatmaya çalışayım. Sera gazı şu demek, güneşten dünyaya yaklaşık 342 watt her metre kareye enerji geliyor. Bu enerjinin bir kısmı atmosferden uzaya geri yansıyor, bir kısmı dünyaya geliyor. Dünyadaki özellikle açık renkli hani bunu hep biliyoruz beyaz ışığı yansıtır dediğimiz şekilde kutuplardan çöllerden falan dışarı yansıyor, bir kısmı bulutlardan dışarı yansıyor ama bir kısmı da yer emiyor. Yer emdiği zaman bu ısıyı geri veriyor, vermek zorunda çünkü temel hesap şu ne kadar enerji geliyorsa o kadar enerjinin dışarı çıkması gerekiyor ve bunlar birbirine eşit olunacak ki dünyanın sıcaklığı sabit kalsın yani 12 bin senedir neredeyse sabit bir sistemde gidiyoruz dediğimiz sıcaklığın sabit kalmasının arkasındaki sebep güneşten gelen enerjiyle dünyadan uzaya çıkan enerjinin birbirine eşit olması. Şimdi bu eşitlik dünyanın rengiyle bağımlı bir eşitlik yani dünya işte neresi çöl neresi kutup neresi Amazon ormanları bunlar uzun vadede değişmediği müddetçe gelen ile giden enerji birbirine eşit kalıyor. Şimdi biz ne yapıyoruz biz atmosfere karbondioksit salıyoruz. Karbondioksitin bir tane özelliği var gelen ışığa hiçbir şey atmıyor. Gelen ışığı doğrudan geçiriyor aşağıya ama dışarıdan çıkmaya çalışan enerjinin üstünü bir battaniye gibi örtüyor. Hiçbirini bırakmıyor değil bir kısmı gene de dışarı çıkabiliyor ama arada bir fark yani bu sera gazı dediğimiz başta karbondioksit olmak üzere gazlar gelen 342'ye dokunmuyorlar ama çıkan 342'yi engelliyorlar ve çıkan şu anda yaklaşık 339 yaklaşık hani azıcık altı azıcık üstü bilimsel olarak onu anlamaya ve ölçmeye çalışıyoruz ama hani arada 3 vatlık bir fark var. Şimdi bunu anlamak çok zor değil hani eskiden biliyorsunuz 100 vatlık ampuller vardı bayağı da ısıtırdı altına bir şey koyduğunuz zaman. Şimdi düşünün ki her metre karenin üstüne biz 342 vatlık bir ampul koyduk ve aşağıya ısıtıyor. Isıttığı zaman yukarıda enerji çıkacak ama arada 3 vatlık bir fark var. 3 vat dediğimiz e peki o ne ola ki hani 100 vatlık ampulü anladık ama 3 vat ne? 3 vat dediğimiz şey aşağı yukarı hani bu yılbaşı süslerinde kullandığımız led ampuller var küçük onlardan bir iki ya da üç tanesini böyle bir avucunuzun içine alın ısıtır mı? Isıtır çok az ısıtır. Şimdi bunlardan düşünün ki bütün dünyanın yüzeyine yaydık 365 gün 24 saat dünyayı ısıtıyorlar. Çok az ısınıyor ama devamlı ısıttığı için dünyada bir sıcaklık farkı oluşuyor. Bu da dünyanın sıcaklığını yavaş yavaş yavaş yavaş yukarı doğru gitmesine neden oluyor. Sera etkisi dediğimiz şey bu temelde. Bunu yaratan en önemli gaz da karbondioksit. Sera gazlarının en önemlisinin karbondioksit olduğundan bahsettik. Karbondioksit nereden çıkıyor? Esas derdimiz bu. Şimdi esasında bu problem çok kolay. Karbondioksit bir tane ana kaynaktan çıkıyor. O da biz kömür, petrol, doğalgaz yakıyoruz. Yani fosil yakıt dediğimiz şeyler. Biz bunları yaktığımız zaman nerede yakarsak yakalım, nasıl yakarsak yakalım karbondioksit çıkıyor. Dolayısıyla karbondioksit çıkartmayan kömür, karbondioksit çıkartmayan petrol diye bir kavram yoktur. Yaktığınız zaman karbondioksit çıkar. Onların bize enerji vermesinin arkasındaki şey karbonu parçalayıp, oksijenle birleştirip karbondioksit oluşturmasıdır. Enerji bu şekilde açığa çıkar. Ve biz yaklaşık işte 1750'den bu yana o enerjiyi kullanarak bütün bu toplumumuzu geliştirdik. Ana problemimiz enerji. Yani o enerjiyi üretmek için uzun süredir kömür, petrol, doğalgaz kullanıyoruz. Biz kömür, petrol, doğalgaz kullanmaya devam ettikçe atmosfere karbondioksit salıyoruz ve o saldığımız karbondioksit sera etkisiyle atmosferi ısıtmaya başlıyor. Ha ne kadarı bütün iklim krizinin buna bağlı yaklaşık yüzde 65'i bütün problemin bizim yaktığımız kömür, petrol, doğalgaz. Ha bunun içerisinde azıcık çimento üretimi var. Yaklaşık yüzde 3 civarı. Hani yüzde 62 kömür, petrol, doğalgaz. Yüzde 3 çimento üretimi. Yaklaşık yüzde 11 bizim yanlış tarım uygulamalarımız. Yani bizim kafamızda tarlanın devamlı her sene sürülmesi gibi yanlış bir fikir var. Tarlayı her sene sürdükçe tarlanın içerisinde toprağın içinde bulunan karbondioksit de biz dışarı çıkartmış oluyoruz. Bu şekilde yaklaşık yüzde 11 daha katıyoruz. Bir de orman yangınları var bunun içerisinde bütün dünyada. Hani Türkiye'de de geçtiğimiz senelerde oldukça yoğun yaşadık ama hani Türkiye nispeten daha korunaklı bir yer. Amazon ormanlarına, Kongoya ya da Endonezya'ya gittiğimizde çok büyük alanların kaybolduğunu biliyoruz her sene. Bundan dolayı da karbondioksit çıkıyor. Şimdi bunların hepsini topladığımızda yüzde 76. Yani bütün problemin 4'te 3'ü karbondioksit kaynaklı. Yaklaşık yüzde 15-17'si metan dediğimiz başka bir gaz. Metan esasında doğal gaz. Hani bildiğimiz evlerde kullandığımız, sanayide kullandığımız doğal gazdır metan. Yani yaktığınız zaman enerji verir. Ama yakmadığınız zaman kendi başına atmosferi alacak olursak bu bir sera gazıdır. Ve kötü tarafı bir metan molekülü bir karbondioksit molekülü ile kıyaslandığında 27 kat daha fazla sera gazı etkisine sahiptir. Şimdi dolayısıyla ne kadar az metan salarsak o kadar iyi. Metan nereden salınıyor? 3 tane ana kaynağı var metanın. Birincisi biz bütün kömür, petrol, doğal gaz çıkartırken ve bunları taşırken ederken atmosfere kaçak oluyor. Epey ciddi metan kaçıyor. Bu yüzde 5 gibi bir şey. Sonra ikinci yüzde 5 pirinç ürettiğimiz tarlalardan çıkıyor. Çünkü pirinç bitkisinin kökü suyun içinde olduğu için oksijensiz ortamda çürüyor ve o çürümesinden atmosfere metan gazı çıkıyor. O da yüzde 5 civarı. Ve üçüncü yüzde 5 büyükbaş hayvanlardan kaynaklanıyor. Yani büyükbaş hayvanların bu sindirim sistemlerinden bolca metan gazı çıkıyor. O da yaklaşık yüzde 5. Yani 5, 5, 5, 3 kaynak. Geri kalan her şey bunun yanında çok çok daha az. Ama tabii metan oranı atmosferde karbondiokside göre çok az olduğu için 27 kat daha tehlikeli olmasına rağmen etkisi karbondiokside göre yüzde olarak baktığımızda çok fazla değil. Ondan sonra gelen üçüncü gaz diyazot monoksit dediğimiz ya da nitrozoksit dediğimiz bir gaz. Şimdi bu çok adını bildiğimiz duyduğumuz bir nesne değil. Ama bu gaz bizim tarımsal gübre kullanımımızda oldukça fazla salınıyor atmosfere. Yani gübreyi kullandığınızda topraktan çıkan bir gazdan bahsediyoruz. Suni gübre kullanımında. İkincisi de otomobillerden yayılıyor. Yani otomobillerin içindeki petrolün yanması sırasında ortaya çıkan bir gaz. Ama bunun oranı hani yüzde 76 artı yüzde 17 dersek yüzde 93'e çıkıyor. Yüzde 93'ü karbondioksit ve metan. Geri kalan yüzde 7 ancak bütün bu gazlar ve bunun dışında kendi çok çok daha küçük etkisi olan şeyler. O nedenle bir yere saldıracaksak iklim krizini durdurmak için birinci dikkat etmemiz gereken şey enerji üretimi için kullandığımız karbondioksit. Ondan sonra metan ondan sonra nitrozoksit unutmayalım yalnız nitrozoksidin etkisi karbondioksite göre 300 kat daha fazla. Yani bir molekül olarak baktığımızda 300 kat daha fazla etkisi var ama miktarı çok çok az atmosferde. Bu nedenle başımıza büyük bela olmuyor ama bir şekilde mesela motorlu ya da benzinli araç kullanımımızı korkunç arttırdığımızda ya da suni gübre kullanımımızı çok çok arttırdığımızda bilelim ki atmosfere saldığımız nitrozoksit miktarı da artacak.

https://video.neoskola.net/1738448972027.srt

Dünyadaki canlı kütlesinin yarısı okyanuslardaki planktonlardan oluşuyor. Planktonların kendi vücutları etrafında kabuk oluşturabilmeleri için, deniz suyunda çok fazla karbondioksit çözünmemesi gerekir.

Fazla karbondioksit çözünmesiyle planktonların kabukları da çözünmeye başlar. Böylece fotosentez yoluyla karbondioksit emme kapasiteleri düşer. Atmosferdeki karbondioksit miktarı artışı iklim değişikliğine yol açar.

Atmosferin kabaca %78’i azot, %21’i oksijenden oluşur. Geri kalan %1’i oluşturan bütün gazların %0.7’i ise argon gazıdır. 
1700’lerde insanlık kömür, petrol, doğalgaz döngüsüne ilk girdiğinde milyonda 280 civarında olan atmosferdeki karbondioksit miktarı, bugün milyonda 420’yi aşmıştır. Bu sayı her sene milyonda 2-3 artmaktadır.

https://video.neoskola.net/1738448971747.srt

Elbette atmosferdeki ya da dünya yüzeyindeki olayların tamamını anlatmak için kullanacağımız

tek şey atmosferdeki gazların bu kompozisyonu ya da birleşimi değil.

Aynı zamanda atmosferde ve yeryüzünde çok değişik etkileşimler olabiliyor.

Mesela şimdi dünyanın tamamını buzla katlayacak olsak gelen ışıkların önemli

bir kısmı yansıyacağı için dünyanın ortalama sıcaklığı çok çok daha düşük olurdu.

Benzer şekilde dünyadaki bütün buzulları eritecek olsak bu seferde gelen ışınların

önemli bir kısmı atmosferde ve yeryüzünde emileceği için dünyanın sıcaklığı daha yükselirdi.

Kuzey kutbuna baktığımızda kuzey kutbu esasında bizim bildiğimiz gibi böyle kalın

buzul tabakalarıyla falan kaplı değil.

Kuzey buz denizindeki buz esasında suyun üstüne yağan kardır.

Dolayısıyla bunun yüksekliği kışın 3-5 metreye çıkar yazın önemli bir kısmı erir bu buzun.

Bundan dolayı da alttaki suyun sıcaklığına çok bağımlıdır.

Aşağıdaki su ısındığında daha az buz tutar bunun kalınlığı da dolayısıyla daha az olur.

Daha az olduğunda kalınlığı daha fazla güneş ışığı alttaki suyu ısıtır.

Alttaki su daha fazla ısındığında daha az buz olur.

Daha az buz olduğunda daha çok ısınır.

Daha çok buz olduğunda daha az buz olduğunda böyle giderek aşağıdaki buzun kalınlığı

gittikçe azalır ve sıfıra iner bir noktada.

Bunun yaklaşık 100 yılın sonuna ya da ortası sonu arası bir yerlerde kuzey buz denizinde

Şimdi bunun getirdiği şey de okyanusların bütün sıcaklığının daha fazla artması olacak.

Benzer şekilde mesela Amazon ormanlarına gittiğimizde Amazon ormanları o bölge için

Brezilya'da ya da benzer şekilde Kongo'da ya da Endonezya'daki yağmur ormanlarında

bunlar kendi yağışlarını yaratan sistemlerdir.

Yani onlar kendi yağmurlarını kendileri yaratarak yağmur ormanı halinde kalırlar.

Siz onların bir kısmını kestiğiniz zaman yağmur o bölgede azalır.

Azalınca o bölge otomatik olarak çölleşmeye başlar.

Çünkü Amazon'dan paraleline gittiğiniz zaman Afrika tarafında neredeyse sahra çölüne

Yani siz ormanı bir defa kestiğiniz zaman artık iklimsel olarak o ormanın geri gelmesine

Benzer şekilde mesela okyanuslarda büyük miktarda karbondioksit emen planktonlar

Dünyadaki canlılığın neredeyse yani canlı kütlesinin yarısı okyanustaki bu planktonlardan

Ve bu planktonların kabuk yapabilmeleri için kendi vücutları etrafında deniz suyunun

içerisinde çok fazla karbondioksit çözülmemesi gerekir.

Karbondioksit çok çözüldüğü zaman bunların kabukları da çözülmeye başlar ve bunların

atmosferden karbondioksit emme yani fotosentez yaparak karbondioksit emme yetenekleri de

Düşünce atmosferdeki karbondioksit miktarı artar.

Karbondioksit miktarı artınca suda çözülen karbondioksit artar.

Suda çözülen karbondioksit artınca kabuklu deniz canlılarının miktarı azalır.

Böylelikle de başka bir döngüyle atmosferdeki karbondioksit miktarı artıp iklim değişmeye

Yani burada önemli olan sadece atmosferde ne kadar karbondioksit var sorusunun cevabını

bulmak ya da onu nasıl dengeleriz değil aynı zamanda bütün bu sistemlerin çalışmasına

nasıl devam edebiliriz bunu belirlememiz gerekiyor.

Yani atmosferin dengesini bir sefer bozacak olursak ondan sonra zincirleme olarak pek

Şimdi bunun önemi şu bizim bugünkü hayatımız açısından.

Bilim insanları diyorlar ki atmosferde şu kadar karbondioksit olduğunda dünya bu

Yani işte şu kadar var şu kadar ısınıyor.

Biraz daha olsa biraz daha biraz daha olsa biraz daha şeklinde gittikçe yükselen

Ama bir noktada başımıza çok kötü bir şey gelebilir.

Yani bu düz düz düz yukarı doğru giderken bir anda olan bir olayla yukarı zıplıyor

olabilir ve tarihte büyük felaketlere böyle düz giden şeylerin yukarı aşağı

oynamasıyla karşımıza çıkmıştır.

Şimdiye kadar bu yukarı aşağı giden olaylar bütün bu geri besleme döngülerinin bozulmasına

Ondan dolayı da eğer bugünü sıcaklıkların düz gideceği bir ortam halinde tutmak istiyorsak

bütün bu geri besleme döngülerini de çok iyi anlayarak korumamız gerekiyor.

Bütün bu konuyu biraz daha iyi anlamak için atmosferin yapısını anlamamız gerekir.

Doğal Döngüler ve Atmosferin Yapısı

https://video.neoskola.net/subtitles/WPNPjXqiBa5quibjT-tr-1745850953254.srt

Elbette atmosferdeki ya da dünya yüzeyindeki olayların tamamını anlatmak için kullanacağımız tek şey atmosferdeki gazların bu kompozisyonu ya da birleşimi değil. Aynı zamanda atmosferde ve yeryüzünde çok değişik etkileşimler olabiliyor. Mesela şimdi dünyanın tamamını buzla katlayacak olsak gelen ışıkların önemli bir kısmı yansıyacağı için dünyanın ortalama sıcaklığı çok çok daha düşük olurdu. Benzer şekilde dünyadaki bütün buzulları eritecek olsak bu seferde gelen ışınların önemli bir kısmı atmosferde ve yeryüzünde emileceği için dünyanın sıcaklığı daha yükselirdi. Kuzey kutbuna baktığımızda kuzey kutbu esasında bizim bildiğimiz gibi böyle kalın buzul tabakalarıyla falan kaplı değil. Kuzey buz denizindeki buz esasında suyun üstüne yağan kardır. Dolayısıyla bunun yüksekliği kışın 3-5 metreye çıkar yazın önemli bir kısmı erir bu buzun. Bundan dolayı da alttaki suyun sıcaklığına çok bağımlıdır. Aşağıdaki su ısındığında daha az buz tutar bunun kalınlığı da dolayısıyla daha az olur. Daha az olduğunda kalınlığı daha fazla güneş ışığı alttaki suyu ısıtır. Alttaki su daha fazla ısındığında daha az buz olur. Daha az buz olduğunda daha çok ısınır. Daha çok buz olduğunda daha az buz olduğunda böyle giderek aşağıdaki buzun kalınlığı gittikçe azalır ve sıfıra iner bir noktada. Bunun yaklaşık 100 yılın sonuna ya da ortası sonu arası bir yerlerde kuzey buz denizinde buz kalmamasını bekliyoruz. Şimdi bunun getirdiği şey de okyanusların bütün sıcaklığının daha fazla artması olacak. Benzer şekilde mesela Amazon ormanlarına gittiğimizde Amazon ormanları o bölge için Brezilya'da ya da benzer şekilde Kongo'da ya da Endonezya'daki yağmur ormanlarında bunlar kendi yağışlarını yaratan sistemlerdir. Yani onlar kendi yağmurlarını kendileri yaratarak yağmur ormanı halinde kalırlar. Siz onların bir kısmını kestiğiniz zaman yağmur o bölgede azalır. Azalınca o bölge otomatik olarak çölleşmeye başlar. Çünkü Amazon'dan paraleline gittiğiniz zaman Afrika tarafında neredeyse sahra çölüne geliyoruz. Yani siz ormanı bir defa kestiğiniz zaman artık iklimsel olarak o ormanın geri gelmesine imkan yoktur. Benzer şekilde mesela okyanuslarda büyük miktarda karbondioksit emen planktonlar var. Dünyadaki canlılığın neredeyse yani canlı kütlesinin yarısı okyanustaki bu planktonlardan oluşuyor. Ve bu planktonların kabuk yapabilmeleri için kendi vücutları etrafında deniz suyunun içerisinde çok fazla karbondioksit çözülmemesi gerekir. Karbondioksit çok çözüldüğü zaman bunların kabukları da çözülmeye başlar. Ve bunların atmosferden karbondioksit emme yani fotosentez yaparak karbondioksit emme yetenekleri de düşer. Düşünce atmosferdeki karbondioksit miktarı artar. Karbondioksit miktarı artınca suda çözülen karbondioksit artar. Suda çözülen karbondioksit artınca kabuklu deniz canlılarının miktarı azalır. Böylelikle de başka bir döngüyle atmosferdeki karbondioksit miktarı artıp iklim değişmeye başlar. Yani burada önemli olan sadece atmosferde ne kadar karbondioksit var sorusunun cevabını bulmak ya da onu nasıl dengeleriz değil aynı zamanda bütün bu sistemlerin çalışmasına nasıl devam edebiliriz bunu belirlememiz gerekiyor. Yani atmosferin dengesini bir sefer bozacak olursak ondan sonra zincirleme olarak pek çok değişik şey de bozuluyor. Şimdi bunun önemi şu bizim bugünkü hayatımız açısından. Bilim insanları diyorlar ki atmosferde şu kadar karbondioksit olduğunda dünya bu kadar ısınır. Bu esasında lineer bir düşüncedir. Yani işte şu kadar var şu kadar ısınıyor. Biraz daha olsa biraz daha biraz daha olsa biraz daha şeklinde gittikçe yükselen bir grafikten bahsediyoruz. Ama bir noktada başımıza çok kötü bir şey gelebilir. Yani bu düz düz düz yukarı doğru giderken bir anda olan bir olayla yukarı zıplıyor olabilir ve tarihte büyük felaketlere böyle düz giden şeylerin yukarı aşağı oynamasıyla karşımıza çıkmıştır. Şimdiye kadar bu yukarı aşağı giden olaylar bütün bu geri besleme döngülerinin bozulmasına neden olmuştur. Ondan dolayı da eğer bugünü sıcaklıkların düz gideceği bir ortam halinde tutmak istiyorsak bütün bu geri besleme döngülerini de çok iyi anlayarak korumamız gerekiyor. Bütün bu konuyu biraz daha iyi anlamak için atmosferin yapısını anlamamız gerekir. Şimdi atmosfer yaklaşık 400 kilometre. Ama bunun çok büyük bir kısmı en alttaki 10 kilometre içerisinde. Hatta 10 kilometre bile değil neredeyse yarısı 15 kilometre içerisinde atmosferin. Onun için bütün atmosferde ne olup bitiyorsa en alttaki 5 kilometre civarında oluyor. Tabii 5 kilometre düşünecek olursanız mesela Everest dağı 8800 olduğu için hani o baya dışına doğru çıkmaya başlıyor. Onun için de Everest'te insanlar oksijen maskeleriyle gidebiliyorlar yani orada yeterli derece hava kalmadığı için. Dolayısıyla biz her ne yapıyorsak bu en alttaki diyelim 5-10 kilometre içerisinde yapıyoruz. Atmosfere baktığımızda atmosferin %80'i azot %78, %21'i oksijen. Şimdi bunları topladığımızda %99 ediyor. Dolayısıyla geri kalan bütün gazlar %1 toplamı. O %1'in içinde de %0.7 argon. Onu da çıkarttığımızda geri kalan bütün gazlar %3 atmosferde sadece. Dolayısıyla biz bunlara % ile hitap etmiyoruz. Karbondioksit'e baktığımızda karbondioksit mesela milyonda 420'nin üstünde bugünlerde ve her sene milyonda 3 artıyor atmosferdeki karbondioksit miktarı. Yani milyonda 3 artıştan ne olur? İşte bütün bu iklim krizi dediğimiz şey o milyonda 3 artıştan meydana geliyor. Yani atmosferin içerisinde mini minnacık bir miktar karbondioksit var. Ama o mini minnacık miktar bütün iklimin değişmesine neden olan faktör. Ana faktör. Metan daha da az o hani milyonda değil milyarda ile ölçülüyor. Aynı şekilde nitroz oksit dediğimiz gaz o da milyarda ile ölçülüyor. Mini minnacık miktarlar. Onun için de bizim yaptığımız şeyler atmosferin bu yapısını çok korkunç hızlı etkileyebiliyor. Yani insanlık ilk bu kömür petrol doğalgaz döngüsüne girdiğinde 1700'lerde yaklaşık atmosferdeki karbondioksit miktarı milyonda 280 civarındaydı. Bugün milyonda 420'yi aşmış durumdayız ve her sene 2-3 artıyor bu. Dolayısıyla hani bir noktada canımızı çok sıkacak bir noktaya gelmesi mümkün. Bu karbondioksit miktarının ve daha sonra anlatacağım gibi bu da çok uzak bir zaman değil. Yani biz bu şekilde devam edecek olursak önümüzdeki 3-5-10 sene içerisinde artık atmosferin illallah diyeceği bir noktayı çok rahat geçiyor olacağız.