Bilim

https://video.neoskola.net/1738437302467.srt

Bilim en genel anlamıyla yeryüzü, gökyüzü, evren, doğa bilimlerinin konusu olan canlı ve cansız tüm varlıklar, sosyal bilimlerin konusu olan birey ve toplum hakkında bilgi toplamaktır. Bu bilgi toplama pratiği gözlem ve deneyimlere dayanmalıdır.

Bilgi pasif gözlemle, bazen sistematik deneylerle bazen de deneme yanılmalarla gelişir. Tüm toplumlarda da görüldüğü gibi gelişen bilgi uygulamaya dönüşür.

https://video.neoskola.net/1738437302204.srt

Merhaba, ben Ali Alpar, astrofizikçiyim, yıldızlarla, nötron yıldızlarıyla ilgili araştırma yapıyorum.

Bu derslerde bilimin hikayesi üzerine konuşacağız.

Bilimin hikayesi derken hakikaten tarih içerisinde bir bilim fikri, bilimin uygulanması nasıl gelişti,

Bir de ayrıca hikayenin hikayesi, yani bilimi yapan insanlar var ve bunu izleyen, bununla ilgilenen

yahut sonuçlarını kullanan bütün toplum var.

Bilimin topluma anlatılması, bunun da bir geleneği var.

Bu hikaye etmenin tarihini de ele alacağız.

Şimdi kültürün bütün parçaları gibi, ki tabi bilim de uygarlığın kültürün son derece önemli bir parçası en eski zamanlardan beri.

Bütün kültür parçaları gibi toplumun değişik kesimlerine hitap eden yahut değişik kesimlerinin katıldığı

farklı etkinlikler, farklı çalışma veya anlama, nakletme biçimleri var.

Bu ilk derste bilim dediğimiz etkinliğin tarihine, insanlık tarihi içine nasıl geliştiğini anlatacağız, göreceğiz.

Ve bir de bilimin bilgi edinmenin toplum içine nasıl yayıldığı ile ilgili gelenekleri burada,

bilimin hikaye edilmesinin anlatılmasının da hikayesini anlatacağız.

İlk ders içerisinde önce kültürün, yalnız bilim değil, genel olarak kültürün toplum içerisindeki farklı katmanlarını düşünelim.

Bir yüksek yani mesela saraylarda yapılan tür, saray mensuplarının daha aristokrasinin işte daha paralı sınıfların erişebildiği

hem maddi olanaklar hem eğitim olanakları açısından erişebildiği kültür alanları var.

Saray kültürü mesela bizim Türkiye'deki müzik geleneğinden örnek verirsek bir halk müziği var.

Köylerde ve şehirlerde her tarafta yapıla gelmiş.

Bir de şimdi Türk sanat müziği olan bir klasik müzik geleneği var.

Onun arkasındaki şiir geleneği işte halk şairleri var, koşmalar var, öbür tarafta da divan edebiyat var.

Yüksek kültürle mesela örnek olarak divan edebiyatı düşünülebilir.

Bilgi ve bilim konusunda da bu derste ilk başlarda nasıl bilgi edinilmeye başlandı, onun üzerinde duracağız.

Zaman içerisinde o bilginin kullanımı toplum içerisinde ve anlaşılması anlatılması ayrışmaya başladı.

Bilim en geniş anlamıyla başlangıçta bilgi toplamak, dünya ile ilgili bilgi toplamak.

Dünya ile ilgili dediğim zaman yani yeryüzünü kastetmiyorum sadece işte gökyüzü, evren, doğa bilimlerinin konusu olan canlı ve cansız varlıklar.

Daha sonra sosyal bilimlerin konusu olan insanın kendisi ve toplum.

Bunların hepsiyle ilgili gözlem ve deneyimlere dayanarak bilgi toplamak.

Şimdi bu bilgi toplamak hem meraktan kaynaklanıyor hem de fayda uygulama ihtiyacından kaynaklanıyor.

Mesela ilk çağlardan beri insanoğlu gökyüzünü tabii ki izlemiş.

Yani tarih öncesi henüz yazılı kayıtların olmadığı dönemlerde işte Göbekli Tepe gibi İngiltere'de Stonehenge gibi yerler var.

Oralarda 5 bin yıl önce 10 bin yıl önceki insanların belli mevsimlerde güneşin o yerde nereden doğacağı

yahut belli yıldızların nerelerden doğacağını bildiklerini gösteriyor.

Bu bilgi tabii sadece gökyüzünü izlemekle gökyüzü her gece aynı döngü aynı büyük hareketi sergiliyor.

Bu bilgi hem meraktan hem de tabii ki fayda için toplandı.

Çünkü o bilgi sayesinde zamanı, mevsimleri izleyebiliyorsunuz.

Yıldızlara bakarak yol bulabiliyorsunuz.

Bunun da insanlar çok eskiden farkına vardılar.

Ve şimdi astronomi dediğimiz bilim alanı bu tür bir gök bilgisi, pratik gök bilgisi ile hem merak hem de fayda açısından kullanılmaya başlandı.

Sonra işte yerleşik toplumlarla birlikte tarımla birlikte hayvanların evcilleştirilmesi ne oluyor?

Etraftaki doğayı insanlar öğrenmeye başlıyorlar.

Bilgi bazen doğayı etkilemeden sadece izleyerek alınıyor.

Astronomi tabii ister istemez böyle gökyüzünü izlemek.

Mesela canlarla ilgili bilgi de başlangıçta onları izleyerek sonra tabii ki etkileşerek çünkü hayvanları avlıyorlar, evcilleştiriyorlar vesaire.

Burada bir bilgi birikimi oluyor ve bilgi ile birlikte işin fayda yönü uygulama.

Yani teknoloji dediğimiz şey de çok eski zamanlardan beri yine tarih öncesinden beri.

Yani insanın en eski evrimi ile birlikte basit bilgi ve teknoloji var.

Çünkü insan bir de bunu iletişimle, dille birbirine aktarabiliyor.

Onun için de işte bir kültür geliştiriyor.

Dünya ile ilgili bilgi de bu kültürün son derece önemli bir parçası.

Şimdi bu bilgi edinme pasif gözleyerek bazen deneyerek sistematik deney yapmak olmasa bile deneme yanılma ile bilgi gelişiyor.

Bilgi faydacılık uygulamaya dönüşüyor.

Dünyanın bütün toplumlarında böyle olmuş.

Toplumların birbirleriyle temaslarıyla da dünya çapında bilgi her zaman akmış bir taraftan bir tarafa.

Bilimin temelleri bu şekilde ve günümüze kadar da bu esas unsur devam ediyor.

Yani bilim demek, bilgi edinmek, bu dünyayla ilgili bilgi edinmek demek.

Bu dünyayı gözlemek, bu dünyayı denemek, bu dünyayla etkileşimde bulunarak bilgi edinmek demek.

Ve bu bilgiyi de deneyimleri de insanlar tek tek şahsi olarak çoğunu yapmıyorlar.

Ve başka insanlardan yani bebekken kendi anne babalarından başlayarak öğreniyorlar.

Giriş

https://video.neoskola.net/subtitles/8rPNnYwmZjwKERCLj-tr-1745494208189.srt

Merhaba, ben Ali Alpar, astrofizikçiyim, yıldızlarla, nötron yıldızlarıyla ilgili araştırma yapıyorum. Bu derslerde bilimin hikayesi üzerine konuşacağız. Bilimin hikayesi derken hakikaten tarih içerisinde bir bilim fikri, bilimin uygulanması nasıl gelişti, bu şekilde hikayeyi anlatacağız. Bir de ayrıca hikayenin hikayesi, yani bilimi yapan insanlar var ve bunu izleyen, bununla ilgilenen yahut sonuçlarını kullanan bütün toplum var. Bilimin topluma anlatılması, bunun da bir geleneği var. Bu hikaye etmenin tarihini de ele alacağız. Şimdi kültürün bütün parçaları gibi, ki tabi bilim de uygarlığın kültürün son derece önemli bir parçası en eski zamanlardan beri. Bütün kültür parçaları gibi toplumun değişik kesimlerine hitap eden yahut değişik kesimlerinin katıldığı farklı etkinlikler, farklı çalışma veya anlama, nakletme biçimleri var. Bu ilk derste bilim dediğimiz etkinliğin tarihine, insanlık tarihi içine nasıl geliştiğini anlatacağız, göreceğiz. Ve bir de bilimin bilgi edinmenin toplum içine nasıl yayıldığı ile ilgili gelenekleri burada bilimin hikaye edilmesinin anlatılmasının da hikayesini anlatacağız. İlk ders içerisinde önce kültürün, yalnız bilim değil genel olarak kültürün toplum içerisindeki farklı katmanlarını düşünelim. Bir yüksek yani mesela saraylarda yapılan tür, saray mensuplarının daha aristokrasinin işte daha paralı sınıfların erişebildiği hem maddi olanaklar hem eğitim olanakları açısından erişebildiği kültür alanları var. Saray kültürü, mesela bizim Türkiye'deki müzik geleneğinden örnek verirsek bir halk müziği var köylerde ve şehirlerde her tarafta yapıla gelmiş. Bir de şimdi Türk sanat müziği olan bir klasik müzik geleneği var. Onun arkasındaki şiir geleneği işte halk şairleri var, koşmalar var, öbür tarafta da divan edebiyatı var. Yüksek kültürle mesela örnek olarak divan edebiyatı düşünülebilir. Bilgi ve bilim konusunda da bu derste ilk başlarda nasıl bilgi edinilmeye başlandı onun üzerinde duracağız. Zaman içerisinde o bilginin kullanımı toplum içerisinde ve anlaşılması anlatılması ayrışmaya başladı. Bilim en geniş anlamıyla başlangıçta bilgi toplamak, dünya ile ilgili bilgi toplamak. Dünya ile ilgili dediğim zaman yani yeryüzünü kastetmiyorum sadece işte gökyüzü, evren, doğa bilimlerinin konusu olan canlı ve cansız varlıklar. Daha sonra sosyal bilimlerin konusu olan insanın kendisi ve toplum. Bunların hepsiyle ilgili gözlem ve deneyimlere dayanarak bilgi toplamak. Şimdi bu bilgi toplamak hem meraktan kaynaklanıyor hem de fayda uygulama ihtiyacından kaynaklanıyor. Bunların ikisi iç içi. Mesela ilk çağlardan beri insanoğlu gökyüzünü tabii ki izlemiş. Yani tarih öncesi henüz yazılı kayıtların olmadığı dönemlerde işte Göbekli Tepe gibi İngiltere'de Stonehenge gibi yerler var. Oralarda 5 bin yıl önce 10 bin yıl önceki insanların belli mevsimlerde güneşin o yerde nereden doğacağı yahut belli yıldızların nerelerden doğacağını bildiklerini gösteriyor. Bu bilgi tabii sadece gökyüzünü izlemekle gökyüzü her gece aynı döngü aynı büyük hareketi sergiliyor. Elde edilen bir bilgi. Bu bilgi hem meraktan hem de tabii ki fayda için toplandı. Çünkü o bilgi sayesinde zamanı, mevsimleri izleyebiliyorsunuz. Yıldızlara bakarak yol bulabiliyorsunuz. Bunun da insanlar çok eskiden farkına vardılar. Ve şimdi astronomi dediğimiz bilim alanı bu tür bir gök bilgisi, pratik gök bilgisi ile hem merak hem de fayda açısından kullanılmaya başlandı. Sonra işte yerleşik toplumlarla birlikte tarımla birlikte hayvanların evcilleştirilmesi ne oluyor? Etraftaki doğayı insanlar öğrenmeye başlıyorlar. Bilgi bazen doğayı etkilemeden sadece izleyerek alınıyor. Astronomi tabii ister istemez böyle gökyüzünü izlemek. Mesela canlarla ilgili bilgi de başlangıçta onları izleyerek sonra tabii ki etkileşerek çünkü hayvanları avlıyorlar, evcilleştiriyorlar vesaire. Burada bir bilgi birikimi oluyor ve bilgi ile birlikte işin fayda yönü uygulama. Yani teknoloji dediğimiz şeyde çok eski zamanlardan beri yine tarih öncesinden beri. Yani insanın en eski evrimi ile birlikte basit bilgi ve teknoloji var. Çünkü insan bir de bunu iletişimle, dille birbirine aktarabiliyor. Onun için de işte bir kültür geliştiriyor. Dünya ile ilgili bilgi de bu kültürün son derece önemli bir parçası. Şimdi bu bilgi edinme pasif gözleyerek bazen deneyerek sistematik deneyi yapmak olmasa bile deneme yanılma ile bilgi gelişiyor. Bilgi faydacılık uygulamaya dönüşüyor. Dünyanın bütün toplumlarında böyle olmuş. Toplumların birbirleriyle temaslarıyla da dünya çapında bilgi her zaman akmış bir taraftan bir tarafa. Bilimin temelleri bu şekilde ve günümüze kadar da bu esas unsur devam ediyor. Yani bilim demek, bilgi edinmek, bu dünya ile ilgili bilgi edinmek demek, bu dünyayı gözlemek, bu dünyayı denemek, bu dünyayla etkileşimde bulunarak bilgi edinmek demek. Ve bu bilgiyi de deneyimleri de insanlar tek tek şahsi olarak çoğunu yapmıyorlar. Başka insanlardan yani bebekken kendi anne babalarından başlayarak öğreniyorlar.

https://video.neoskola.net/1738437395762.srt

Bilim en temelde Dünya’yı, doğayı, toplumu gözlemlemektir. Bu gözlemlerden, deneylerden, geçmişten yaşananlardan ve toplum hayatından ders çıkarmayı gerektirir.

Sağduyu, bilimin günlük karşılığıdır. Sağduyu temelinde neyin gerçek olduğunu anlamayı, her şeye inanmamayı gerektirir. Bilim de bu sağduyunun çok daha sistemli bir hale gelmesidir.

Bilim temelinde bir küstahlık ve iddiadan ziyade bir tevazu içerir. Bilim söz konusu olduğunda iddia edilen her şeyin dünya tarafından aksi kanıtlanabilir.

https://video.neoskola.net/1738437395413.srt

Bu ikinci dersimizde çok temel noktalardan bilimin ne olduğunu konuşacağız.

Şimdi bilim en temelde dünyayı, doğayı, toplumu gözlemek demek.

Yani gözlemlerden ve yapılabildiği yerde deneylerden, insanların deneyimlerinden,

geçmişte yaşananlardan, toplum hayatında ders çıkarmak, sonuç almak.

Bu şekilde baktığınız zaman bilimin gündün kaliteli karşılığı sadüyü.

Zararlı olacağını bildiğimiz, istemediğimiz sonuçlara varacağını bildiğimiz şeyleri yapmamayı öğreniriz.

Yani merdivenden inerken önüne bakmayı mesela annemiz bizi bebekken öğretir.

Ama her şeyi de kendi tecrübelerimizden öğrenmeyiz.

Bütün insanlığın şimdiye kadar ki bütün tecrübelerinden ne yapılırsa ne olacağıyla ilgili bir birikim var.

Bu sadüyü tabii neyin gerçek neyin yalan olduğunu anlamaya çalışmayı içerir.

Bilim dediğimiz şey bunun zaman içerisinde çok daha sistemli, dikkatli hale gelmesi.

Şimdi bilim deneyler, gözlemler yapıyor.

Onlardan çıkarak bir kere günlük hayatta her zaman ulaşamadığımız yerlere, zamanlara veya boyutlara, inceliklere, ayrıntılara gidiyor.

Yani mikroskopla bakıyorsunuz, teleskopla bakıyorsunuz, çok uzaklara gidiyorsunuz.

Günlük sadüyle insanın günlük hayatını idare edecek tecrübeler var.

Burada şimdi o günlük hayatın ötesinde belli imkanları teknolojiyi de kullanarak gitgide uzaklaşan bir ufuk üzerinden yeni bilgi edinmeye çalışıyorsunuz.

Bunun ötesinde birçok bilgi biriktiği zaman o bilginin sınanması lazım.

Yani insanlar her zaman yanlış yaparlar.

Tabii ki profesyonel bilim insanları da yanlış yapabilir.

Onun için aynı şartlar altında aynı gözlemi, aynı deneyi modern bilimde farklı farklı laboratuvarlar, farklı farklı kişiler tekrar tekrar yapar.

Belli bir sayıda tekrarlanıp da aynı şartlarda hep aynı sonucu bulursanız, o ölçüde bunun doğru olduğuna, sonucuna varırsınız.

Ama bu sayının epeyce çok olması lazım, bu tekrar sınama sayısının.

Ve ilk başta bir gözlem, bir deney yapıyorsunuz, henüz yapmamışsınız.

O konuyla ilgili tahminleriniz vardır daha önceki tecrübelerinizden.

İşte ona profesyonel lafıyla hipotez denir.

Yani bir öngörünüz var herhalde şöyle çıkacak diye.

Yani deneyi veya gözlemi yapmadan önce bir şeye inanmazsınız.

Tabi psikolojik olarak siz şahsen bir bilim insanı olarak çok hoşunuza giden bir fikir gelmiştir aklınıza.

Ah keşke öyle olsa dersiniz ve onun çıkmasını istersiniz.

Ve bazen de birkaç kere yanlış çıkmasına rağmen çoğu zaman böyle kendi sevdiğiniz koyduğunuz bir hipoteze.

Asılırsınız aman böyle dur bakalım belki şurasından yanlış baktık hala doğru çıkabilir falan diye.

Ama başka insan uğraşlarından farklı olarak bilimin bulduğu bilginin son hakemi dünyanın kendisi.

Yani insanların böyle olacak demesiyle hiçbir şey olmuyor.

Ne dünyada öyle oluyor ne de insan toplumunda da olmuyor.

Ve bu sınamayı kişilerin ön yargıları bağlılıkları olsa bile bir topluluk olarak bilim hele şimdi modern çağda kurumlaşmış bilim yapıyor.

Yani tekrar tekrar başka insanlar tarafından yapılıyor.

Ondan sonra bu bilgi sistematik hale geliyor.

Ondan sonra böyle olunca böyle oluyor ama şöyle olunca şöyle oluyor.

Bu olaylar arasında nedensellik hangisi hangisinin sonucu.

Nereden sonra hani bu şartları biraz değiştirirsem yine aynı sonuçlar çıkar gibi daha genel bilgileri çalışıyorsunuz.

Ondan sonra şartlar değiştiği zaman hala öneriniz doğru mu buna bakıyorsunuz.

Sonra bilimin özellikle bu soyutlamaları da ifade etmesi için kullandığı bir dil var.

Matematik sayılar olabilir, şekiller olabilir, geometri olabilir.

Şimdiki kullandığımız işte bayağı gelişmiş matematik yöntemler olmadan da niteliklerle ilgili değerlendirmenin sonunda niceliklere, kategorilere dökmek bilimin önemli dayanaklarından bir tanesi.

Bütün bunlara bakarak önemli bir şeyin de altını çizmek lazım.

Çünkü hiçbir şeyi bakmadan, görmeden, denemeden bilemezsiniz.

Siz şahsen değil sadece bir topluluk olarak, insanlık olarak gerçek güvenilir ve onun üzerine davranışlarınızı inşa edebileceğiniz bilgi dünyadan geliyor.

Bilimsel tahminler, öngörüler her zaman yanlışlanabilir.

Bunun açık seçik her bir bilim insanı sürekli farkında olmasa bile sonunda bilimsel uğraş dünyayla sınandığı için yanlışlanabilir.

Bakmadan hiçbir şeyin doğru olduğunu bilemezsin.

Bu açıdan da bilimin toplumdaki imajında birazcık böyle işte dayatmacı her şeyi biliyor, böyle işte bilim pozitivist falan gibi bir hikaye vardır.

Bilim insanlarının belli dönemlerde özellikle teknoloji uygulamalarla kazandıkları başarılar böyle bir imaja yol açıyor.

Fakat bir bütün olarak bilim tarihine baktığınız zaman başka bütün kültürel alanlardan farklı olarak,

ideolojik söylemlerden, felsefi veya dini inanç sistemlerinden farklı olarak bakmadan bir şeyi bilebileceğinizi kabul etmiyorsunuz.

Onun için çok temelde bilim bir küstahlık bir iddiadan ziyade bir tevazu içerir.

Çünkü söylediğiniz her şey dünya tarafından yanlışlanabilir.

Bilim Nedir?

https://video.neoskola.net/subtitles/ckmuwXNiQ4EA8HBZg-tr-1745500535546.srt

Bu ikinci dersimizde çok temel noktalardan bilimin ne olduğunu konuşacağız. Şimdi bilim en temelde dünyayı, doğayı, toplumu gözlemek demek. Yani gözlemlerden ve yapılabildiği yerde deneylerden, insanların deneyimlerinden, geçmişte yaşananlardan, toplum hayatında ders çıkarmak, sonuç almak. Bu şekilde baktığınız zaman bilimin gündün kaliteli karşılığı sadüyü. Sadüyü ne gerektirir? Zararlı olacağını bildiğimiz, istemediğimiz sonuçlara varacağını bildiğimiz şeyleri yapmamayı öğreniriz. Yani merdivenden inerken önüne bakmayı mesela annemiz bizi bebekken öğretir. Ama her şeyi de kendi tecrübelerimizden öğrenmeyiz. Bütün insanlığın şimdiye kadar ki bütün tecrübelerinden ne yapılırsa ne olacağıyla ilgili bir birikim var. Bu sadüyü, sadüyü tabii neyin gerçek neyin yalan olduğunu anlamaya çalışmayı içerir. Her şeye inanmamayı içerir. Bilim dediğimiz şey bunun zaman içerisinde çok daha sistemli, dikkatli hale gelmesi. Ama temeli basit sadüyü. Şimdi bilim deneyler, gözlemler yapıyor. Onlardan çıkarak bir kere günlük hayatta her zaman ulaşamadığımız yerlere, zamanlara veya boyutlara, inceliklere, ayrıntılara gidiyor. Yani mikroskopla bakıyorsunuz, teleskopla bakıyorsunuz, çok uzaklara gidiyorsunuz. Günlük sadüyle insanın günlük hayatını idare edecek tecrübeler var. Burada şimdi o günlük hayatın ötesinde belli imkanları teknolojiyi de kullanarak gitgide uzaklaşan bir ufuk üzerinden yeni bilgi edinmeye çalışıyorsunuz. Bunun ötesinde birçok bilgi biriktiği zaman o bilginin sınanması lazım. Yani insanlar her zaman yanlış yaparlar. Tabii ki profesyonel bilim insanları da yanlış yapabilir. Onun için aynı şartlar altında aynı gözlemi, aynı deneyi modern bilimde farklı farklı laboratuvarlar, farklı farklı kişiler tekrar tekrar yapar. Belli bir sayıda tekrarlanıp da aynı şartlarda hep aynı sonucu bulursanız, o ölçüde bunun doğru olduğuna, sonucuna varırsınız. Ama bu sayının epeyce çok olması lazım, bu tekrar sınama sayısının. Ve ilk başta bir gözlem, bir deney yapıyorsunuz, henüz yapmamışsınız. O konuyla ilgili tahminleriniz vardır daha önceki tecrübelerinizden. İşte ona profesyonel lafıyla hipotez denir. Yani bir öngörünüz var herhalde şöyle çıkacak diye. Öyle çıkmayabilir. Yani deneyi veya gözlemi yapmadan önce bir şeye inanmazsınız. Tabi psikolojik olarak siz şahsen bir bilim insanı olarak çok hoşunuza giden bir fikir gelmiştir aklınıza. Ah keşke öyle olsa dersiniz ve onun çıkmasını istersiniz. Ve bazen de birkaç kere yanlış çıkmasına rağmen çoğu zaman böyle kendi sevdiğiniz koyduğunuz bir hipoteze. Asılırsınız aman böyle dur bakalım belki şurasından yanlış baktık hala doğru çıkabilir falan diye. Ama başka insan uğraşlarından farklı olarak bilimin bulduğu bilginin son hakemi dünyanın kendisi. Yani insanların böyle olacak demesiyle hiçbir şey olmuyor. Ne dünyada öyle oluyor ne de insan toplumunda da olmuyor. Ve bu sınamayı kişilerin ön yargıları bağlılıkları olsa bile bir topluluk olarak bilim hele şimdi modern çağda kurumlaşmış bilim yapıyor. Yani tekrar tekrar başka insanlar tarafından yapılıyor. Ondan sonra bu bilgi sistematik hale geliyor. Ondan sonra böyle olunca böyle oluyor ama şöyle olunca şöyle oluyor. Bu olaylar arasında nedensellik hangisi hangisinin sonucu. Bunlar anlaşmaya başlıyor. Soyutlamaya gidiliyor. Genellemeye gidiliyor. Nereden sonra hani bu şartları biraz değiştirirsem yine aynı sonuçlar çıkar gibi daha genel bilgilere çalışıyorsunuz. Ondan sonra şartlar değiştiği zaman hala öneriniz doğru mu buna bakıyorsunuz. Soyutlama önemli. Sonra bilimin özellikle bu soyutlamaları da ifade etmesi için kullandığı bir dil var. O da matematik. Matematik sayılar olabilir, şekiller olabilir, geometri olabilir. Şimdiki kullandığımız işte bayağı gelişmiş matematik yöntemler olmadan da niteliklerle ilgili değerlendirmenin sonunda niceliklere, kategorilere dökmek bilimin önemli dayanaklarından bir tanesi. Bütün bunlara bakarak önemli bir şeyin de altını çizmek lazım. Bilim aslında bir tevazu taşıyor. Çünkü hiçbir şeyi bakmadan, görmeden, denemeden bilemezsiniz. Siz şahsen değil sadece bir topluluk olarak, insanlık olarak gerçek güvenilir ve onun üzerine davranışlarınızı inşa edebileceğiniz bilgi dünyadan geliyor. Nihai hakem dünyanın kendisi. Bilimsel tahminler, öngörüler her zaman yanlışlanabilir. Bunun açık seçik her bir bilim insanı sürekli farkında olmasa bile sonunda bilimsel uğraş dünyayla sınandığı için yanlışlanabilir. Bakmadan hiçbir şeyin doğru olduğunu bilemezsin. Bu açıdan da bilimin toplumdaki imajında birazcık böyle işte dayatmacı her şeyi biliyor, böyle işte bilim pozitivist falan gibi bir hikaye vardır. Bilim insanlarının belli dönemlerde özellikle teknoloji uygulamalarla kazandıkları başarılar böyle bir imaja yol açıyor. Fakat bir bütün olarak bilim tarihine baktığınız zaman başka bütün kültürel alanlardan farklı olarak, ideolojik söylemlerden, felsefi veya dini inanç sistemlerinden farklı olarak bakmadan bir şeyi bilebileceğinizi kabul etmiyorsunuz. Onun için çok temelde bilim bir küstahlık bir iddiadan ziyade bir tevazu içerir. Çünkü söylediğiniz her şey dünya tarafından yanlışlanabilir.

https://video.neoskola.net/1738764228836.srt

İnsanlık tarihinin başından beri insanlar doğayla etkileşime girmiş ve ondan öğrenmişlerdir. Bu bilginin sistemli bir yöntem haline gelmesi, yani modern bilim Rönesans’ın da bir parçası olmuştur.

Modern bilimsel yöntemin ilk bilinçli uygulayıcısı olan Galileo, modern fiziğin başlangıcına ve astronomiye çok önemli katkılarda bulunmuştur. Galileo, hareketi ve özellikle Dünya üzerinde düşen cisimlerin hareketini sistematik şekilde incelemiştir.

Galileo, aynı zamanda sarkaçlı saatlerin fikir babasıdır. Dünya üzerinde yerçekimi etkisinde sallanan bir sarkacın gidip gelme süresinin sarkacın uzunluğuyla ilişkisini keşfeden kişi Galileo’dur.

Newton'un hareket yasalarını ve kütle çekimi yasasını yazabilmesi için ihtiyacı olan yolu Galileo’nun çalışmaları açmıştır.

https://video.neoskola.net/1738764228496.srt

Bu bölümde modern bilimin başlangıçlarından ve ilk modern bilimsel yöntemin ilk bilinçli

uygulayıcısı olan Galileo'dan söz edeceğim.

İlk iki bölümde genel olarak bilimle ilgili konuştuk.

Modern bilim nasıl başladı, bunun hikayesi ve Galileo daha önce konuştuğumuz ve diğer

ki derslerde konuşacağımız birçok kavram için son derece önemli bir örnek.

Galileo 16. yüzyılın son kısmı ve 17. yüzyılın ilk kısmında yaşamış.

Daha geç Rönesans'ın bir parçası zaten daha çok sanattaki, edebiyattaki yansımalarıyla

Rönesans konuşulur ama modern bilimin gelişmesi Rönesans'ın son derece önemli bir parçası.

Sanattaki Rönesans'a bakarsanız hep üzerinde durulan klasik antik uygarlığın eski Yunan'ın,

Roma'nın yeniden keşfi vesaire öne çıkar ama Rönesans'ın bir diğer niteliği doğaya bakmak.

Doğaya bakmanın sanatta da farklı yeni biçimlerinin keşfedilmesi.

Yani doğaya insanlık tarihinin en başından beri tabii insanlar konuştuğumuz gibi bakıyorlardı,

doğayla etkileşiyorlardı, doğadan öğreniyorlardı ama bu bilginin sistemli bir hale gelmesi,

bir yönteme oturması modern bilim dediğimiz şey Rönesans'ın bir parçası ve bunun en önde gelen

önemli tek bir figürü, birçok figürü var ama tek birçok şeyi kendinde örnekleyen isim Galileo Galilei.

Galileo'nun fizikte, modern fiziğin başlangıcında çok temel katkıları var.

Bir de astronomide gökyüzünü, gök çizimlerini anlamakta son derece önemli katkıları var.

Hareketi ve özellikle dünya üzerinde düşen cisimlerin hareketini sistematik şekilde incelemiş.

Şimdi burada bir problem var çünkü bir şeyi bıraktığınız zaman çok hızla dünya onu çektiği için,

şimdi nasıl çektiğini o kuvvet yasaları falan artık biliyoruz, o zaman bilinmiyordu.

Ama şu biliniyordu, hızla düşer taşı bıraktığınız zaman bu ve hızlanarak düşüyor çünkü ilk başta

elinizde tuttuğunuz sırada duruyordu, bıraktığınız yavaş yavaş sıfır hızdan başlayıp hızlanarak,

gitgide hızlanarak gitgide daha hızlanarak inmelenerek diyoruz düşer.

Bu olayı Galileo'nun yapmak istediği işte her taş düşüyor hızlanarak düşüyor bunun ötesinde

Bunun imkanları da o zaman henüz yok çünkü zaman ölçümü için saat yok.

Galileo'nun kendisi o büyük baba saatleri, sarkaçlı saatleri fikir babası.

Yani dünya üzerinde yer çekimi etkisinde sallanan bir sarkaçın gidip gelme zamanı ne kadar zamandır?

Bu sarkaçın uzunluğuna bağlı bunu keşfeden de Galileo nasıl yapmış?

Kendi nabzını işte mümkün olduğu kadar sakin montazam gittiği bir sırada ona göre

nabız atışlarına göre sarkaçın salınımlarını farklı uzunluklardaki sarkaçlarla falan bakarak

sarkaçın uzunluk gidip gelme, pardon zamanının uzunluğunun kare köküne bağlı olduğunu

kestirmiş ve buna göre saat yapımının yolunu açmış.

Becerikli bir adammış yani Galileo büyük bir teorici, çok temiz net bir düşünür.

Bunları yazıyor çünkü hem de çok becerikli bir deneyici.

Şimdi olabildiğince bu zamanı ölçme meselesini çözdükten sonra yine yetmiyor.

Zaten zamanı pek de iyi hassas ölçemiyor, karşılaştırmalar yapıyor falan ama cisimler çok hızlı düşüyor.

Yani çoğumuz okullarda bıktırılana kadar bunlarla uğraşmışızdır.

Şöyle bir düzlem, bunu aşağı yöne düşmeyi sağlayan şey yerçekimi olduğuna göre

düzlenmeyi yatay tutarsanız hiçbir şey olmaz çünkü bu tahta sert, içeri girmesine izin vermiyor, üstüne koyduğunuz cisim durur.

O zaman sürtünme de devreye giriyor, sürtünmenin etkisini de hesaba almak lazım.

Daha iyice ağlanmış, daha da iyice ağlanmış, yağlanmış neyse farklı farklı yüzeyleri karşılaştırıyor.

Ondan sonra bu açıyı yükseltirse, dik olursa tabii bu yüzeyi bu cismin aşağı düşmesi hiç engellemez, pat diye serbest gibi düşer.

Daha düşük açıda yine yerçekimi etkisinde ama mecburen yüzeyden aşağı kayacak.

Aşıyı artırdıkça aşağı kayma hızlanacak, giderek hızlanacak, ivmelenecek.

Düşük açıda bunu ölçmek, yavaş çekim yaptığı şey bu.

Bir yandan sürtünmenin etkisi çoksa nasıl oluyor, azsa nasıl oluyor, onu bir diğer yandan da böyle yapınca açıyı indirdikçe yavaşlıyor, kaldırdıkça hızlanıyor.

O zaman dike yaklaştıkça serbet düşüşe yaklaşıyor.

Tam 90 derece yaparsanız bu düzlem, bu nesneyi tutmayacak, pat diye aşağıya düşecek.

Arkasından şunu da düşünmüş herhalde, bir düşünce deneyi olarak kendisi anlatıyor.

Ama öğrencilerinden Viviani diye birisi bunu nakletmiş.

Meşhur pizza kulesi eğri ya, pizza kulesinin tepesinden bir şeyler atıyor aşağıya.

Öğrencisinin naklettiğine göre, bunun gerçekten yapıldığını bilmiyoruz.

Yani Galileo bunu bir düşünce deneyi olarak düşünmüş.

Tabii oradan bir tüy atsa, bir de taş atsa o hiçbir işe yaramaz.

Çünkü tüy havanın çok etkisi altında olduğu için, havanın sürtünmesinin, kaldırmasının vesaire.

Rivayete göre, Viviani'nin naklettiği rivayete göre.

Aynı malzemeden yapılmış, daha küçük daha büyük farklı nesneler, toplar diyelim atıyor.

Malzeme aynı, sürtünmenin etkisi de hafif.

Bütün bu topların, mesela bu bir kilo diyelim, bu iki kilo.

İkisi aşağıya aynı şekilde yemeğine pızdalarak aynı zamanda varıyor.

Bunu düşünce deneyi olarak böyle olması gerektiğini Galileo söylemiş.

Ama işte bir nesil sonra Viviani bunu yaptı diye anlatmış.

Çünkü cisimlerin dünya üzerindeki düşüş zamanları, imelenmeleri,

cismin kendi kütlesinden yani içinde kaç gram madde olduğundan bağımsız.

Bu da daha sonra Newton'un kütle çekimi yasasını bulmasında önemli bir yol gösterici olmuş.

Newton'un hareket yasasında da kütlenin hareketi belirleyici bir unsur olmasında yer almış.

Aslında olay şu, kütle çekimine sebep olan kütle ile hareketi etkileyen kütle aynı.

Bu önceden öyle olması gerekmeyen bir özellik.

Yani bir topun hareketini etkileyen kaç gram olduğu bile iki top birbirini çekiyor

Oradaki kaç gram olduğu aynı gramaj giriyor.

Bize şimdi çok doğal geliyor ama bunun böyle olmayabileceğini düşünüyor.

Modern Bilimsel Yöntemin İlk Uygulayıcısı Galileo

https://video.neoskola.net/subtitles/2niy7RLgqvTbGQrEQ-tr-1745500838966.srt

Bu bölümde modern bilimin başlangıçlarından ve ilk modern bilimsel yöntemin ilk bilinçli uygulayıcısı olan Galileo'dan söz edeceğim. İlk iki bölümde genel olarak bilimle ilgili konuştuk. Modern bilim nasıl başladı, bunun hikayesi ve Galileo daha önce konuştuğumuz ve diğer ki derslerde konuşacağımız birçok kavram için son derece önemli bir örnek. Galileo 16. yüzyılın son kısmı ve 17. yüzyılın ilk kısmında yaşamış. Daha geç Rönesans'ın bir parçası zaten daha çok sanattaki, edebiyattaki yansımalarıyla Rönesans konuşulur ama modern bilimin gelişmesi Rönesans'ın son derece önemli bir parçası. Sanattaki Rönesans'a bakarsanız hep üzerinde durulan klasik antik uygarlığın eski Yunan'ın, Roma'nın yeniden keşfi vesaire öne çıkar ama Rönesans'ın bir diğer niteliği doğaya bakmak. Doğaya bakmanın sanatta da farklı yeni biçimlerinin keşfedilmesi. Bilimde zaten tamamen bu yani doğaya insanlık tarihinin en başından beri tabi insanlar konuştuğumuz gibi bakıyorlardı, doğayla etkileşiyorlardı doğadan öğreniyorlardı ama bu bilginin sistemli bir hale gelmesi bir yönteme oturması modern bilim dediğimiz şey Rönesans'ın bir parçası ve bunun en önde gelen önemli tek bir figürü birçok figürü var ama tek birçok şeyi kendini de örnekleyen isim Galileo Galilei. Galileo'nun fizikte modern fiziğin başlangıcında çok temel katkıları var bir de astronomide gökyüzünü gök çizmeni anlamakta son derece önemli katkıları var. Şimdi fizikte ne yapmış Galileo hareketi ve özellikle dünya üzerinde düşen cisimlerin hareketini sistematik şekilde incelemiş. Şimdi burada bir problem var çünkü bir şeyi bıraktığınız zaman çok hızla dünya onu çektiği için şimdi nasıl çektiğini o kuvvet yasalarını artık biliyoruz o zaman bilinmiyordu ama şu biliniyordu hızla düşer taşı bıraktığınız zaman bu ve hızlanarak düşüyor çünkü ilk başta elinizde tuttuğunuz sırada duruyordu bıraktığınız yavaş yavaş sıfır hızdan başlayıp hızlanarak gitgide hızlanarak gitgide daha hızlanarak inmelenerek diyoruz düşer. Bu olayı Galileo'nun yapmak istediği işte her taş düşüyor hızlanarak düşüyor bunun içerisinde niceliksel olarak ölçmek istiyor. Bunun imkanları da o zaman henüz yok çünkü zaman ölçümü için saat yok. Galileo'nun kendisi o büyük baba saatleri sarkaçlı saatleri fikir babası yani dünya üzerinde yer çekimi etkisinde sallanan bir sarkaçın gidip gelme zamanı ne kadar zamandır bu sarkaçın uzunluğuna bağlı bunu keşfeden de Galileo nasıl yapmış nabzını kullanmış kendi nabzını işte mümkün olduğu kadar sakin montazam gittiği bir sırada ona göre nabız atışlarına göre sarkaçın salınımlarını farklı uzunluklardaki sarkaçlarla falan bakarak sarkaçın uzunluk gidip gelme pardon zamanının uzunluğunun kare köküne bağlı olduğunu kestirmiş ve buna göre saat yapımının yolunu açmış becerikli bir adammış yani Galileo büyük bir teorici çok temiz net bir düşünür bunları yazıyor çünkü hem de çok becerikli bir deneyici şimdi olabildiğince bu zamanı ölçme meselesini çözdükten sonra yine yetmiyor zaten zamanı pek de iyi hassas ölçemiyor karşılaştırmalar yapıyor ama cisimler çok hızlı düşüyor bunu nasıl yavaşlatsın ilk düzlem kullanıyor yani çoğumuz okullarda bıktırılana kadar bunlarla uğraşmışızdır şöyle bir düzlem bunu aşağı yöne düşmeyi sağlayan şey yerçekimi olduğuna göre düzlem yatay tutarsanız hiçbir şey olmaz çünkü bu tahta sert içeri girmesine izin vermiyor üstüne koyduğunuz için durur emeğe başlarsanız kaymaya başlar o zaman sürtünme de devreye giriyor sürtünmenin etkisini de hesabı almak lazım daha iyice ağlanmış daha da iyice ağlanmış yağlanmış neyse farklı farklı yüzeyleri yaklaştırıyor ondan sonra bu açıyı yükseltiriz dik olursa tabii bu yüzey bu cismi aşağı düşmesi hiç engellemez pat diye serbest gibi düşer şimdi bakın soyutlama fikri geliyor daha düşük açıda yine yerçekimi etkisinde ama mecburen yüzeyden aşağı kayacak aşıyı artırdıkça aşağı kayma hızlanacak giderek hızlanacak imelenecek düşük açıda bunu ölçmek yavaş çekim yaptığı şey bu gayet basit akıllıca bir şey bir yandan sürtünmenin etkisi çok sanası oluyor aslanası oluyor onu bir diğer yandan da böyle yapınca açıyı indirdikçe yavaşlıyor kaldırdıkça hızlanıyor o zaman dike açtıkça serbet düşüşe yaklaşıyor tam 90 derece yaparsanız bu düzlem bu nesneyi tutmayacak pat diye aşağı düşecek bu deneyleri yapmış arkasından şunu da düşünmüş herhalde bir düşünce deneyi olarak kendisi anlatıyor ama öğrencilerinden Viviani diye birisi bunu nakletmiş olduğunu bilmiyoruz meşhur pizza kulesi eğri ya pizza kulesinin tepesinden bir şeyler atıyor aşağıya öğrencisinin naklettiğine göre bunun gerçekten yapıldığını bilmiyoruz yani geliyor bunu bir düşünce deneyi olarak düşünmüş tabii oradan bir tüy atsa bir de taş atsa o hiçbir işe yaramaz çünkü tüy havanın çok etkisi altında olduğu için havanın sürtünmesinin kaldırmasının vesaire ama ne yapmış rivayete göre Viviani'nin naklettiği rivayete göre aynı malzemeden yapılmış daha küçük daha büyük farklı nesneler toplar diyelim atıyor malzeme aynı sürtünmenin etkisi de hafif bütün bu topların mesela bu bir kilo diyelim bu iki kilo ikisi aşağıya aynı şekilde sürtünmenin pızlanarak aynı zamanda varıyor bunu düşünce deneyi olarak böyle olması gerektiğini galileo söylemiş gerçekten yaptı mı bilinmiyor ama işte bir nesil sonra Viviani bunu yaptı diye anlatmış bu deney son derece önemli neden önemli çünkü cisimlerin dünya üzerindeki düşüş zamanları imelenmeleri cismin kendi kütlesinden yani içinde kaç gram madde olduğundan bağımsız bu da daha sonra Newton'un kütle çekimi yasasını bulmasında önemli bir yol gösterici Newton'un hareket yasasında da kütlenin hareketin hareketi belirleyici bir unsur olmasında yer almış aslında olay şu kütle çekimine sebep olan kütle ile hareketi etkileyen kütle aynı bu önceden öyle olması gerekmeyen bir özellik yani bir topun hareketini etkileyen kaç gram olduğu bile iki top birbirini çekiyor yahut güneş dünyayı çekiyor oradaki kaç gram olduğu aynı gramaj giriyor bize şimdi çok doğal geliyor ama bunun böyle olmayabileceğini düşünüyor ama böyle olduğunu gösteriyor onun için farklı farklı gramlarda cisimleri atıyor hepsi aynı şekilde düşüyor bu Newton'a ve daha sonra da aynı prensip Einstein'a yol açmış şimdi Galileo'nun fizikte yaptıkları çok kısaca özetledim Newton'un matematikte kullanarak hareket yasalarını yazmasının arkasından da kütle çekimi yasasını yasasının yolunu açan Galileo'nun deneyleri