İncəsənət Təhsilləri

İncəsənət

Art Courses

Sanat Eğitimleri

Sanat

Mimar Sinanın Həyatı

The Life of Mimar Sinan

Kayseri şəhərinin Ağırnas kəndində doğulan Sinan, gənc yaşında yeniçərilər tərəfindən devşirilərək Enderun Məktəbinə aparılmışdır.

1521-ci ildə acemi olaraq yeniçəriliyə başlayan Sinan, yeniçəri karyerasında müxtəlif coğrafiyalarda xidmət etməsi sayəsində gördüyü incəsənət və memarlıq tarixi abidələrindən bəhrələnmişdir.

Hərbi karyerasının son dövrlərində yanında işlədiyi Lütfi Paşanın əmri ilə, Ayas Paşanın vəfatından sonra ilk memarlıq karyerası təcrübəsi olan Ayas Paşa Türbəsini inşa etmişdir.

Memarlıqdank öncə Sinan

https://video.neoskola.net/1751047393805.srt

Kayseri şehrinin Ağırnas köyünde doğan Sinan, genç yaşında yeniçeriler tarafından devşirme olarak Enderûn Mektebi’ne götürülmüştür.

1521 yılında acemi olarak yeniçerilik görevine başlayan Sinan, yeniçerilik kariyerinde farklı coğrafyalarda görev yapması sayesinde gördüğü sanat ve mimarlık tarihi eserlerinden beslenmiştir. 

Askeri kariyerinin son dönemlerinde yanında çalıştığı Lütfi Paşa’nın emriyle, Ayas Paşa’nın ölümü üzerine ilk mimarlık kariyeri deneyimi olan Ayas Paşa Türbesi’ni inşa etmiştir.

Sinan, born in the village of Ağırnas in the city of Kayseri, was taken to the Enderûn School as a devshirme by the janissaries at a young age.

Starting his service as a novice janissary in 1521, Sinan was inspired by the works of art and architectural monuments he encountered during his assignments in various regions throughout his janissary career.

Towards the end of his military career, under the orders of Lütfi Pasha whom he worked with, Sinan constructed the Ayas Pasha Tomb—his first architectural project—after the death of Ayas Pasha.

Sinan Before Architecture

https://video.neoskola.net/1751047393211.srt

Bu eğitimde Osmanlı mimarlık tarihinin belki de en popüler figürü Mimar Sinan üzerine konuşacağız.

Mimar Sinan hakkındaki bilgilerimiz pek şanslı olduğumuz üzere kendi hayatında yaşadığı arkadaşı Mustafa Sahi Çelebi'nin yazdığı bir biyografiden geliyor.

Bu biyografinin ismi Tuhfet-ül Mimarin, Teskiret-ül Ebniye ya da Teskiret-ül Bünyan gibi farklı isimlerle anılır.

Aslında bu isimlerin özü bir yapılar kategorisi, yapılar kataloğu üzerine bir döküman gibi algılanabilir.

Bu biyografik nitelikli kitabın içinde Mimar Sinan'ın doğduğu yer, yaptığı işler, yaptığı işlerin Mimar Sinan'ın ağzından bazı yorumları ve yine Sahi Çelebi'nin şiirsel, metaforik anlatımları ile örüp bir hikaye vardır.

Aslında Osmanlı mimarların hakkında bu tür biyografik öykülerden yoksunuz.

Elimizdeki bu kitap olmasaydı biz Mimar Sinan hakkında neredeyse hiçbir şey bilmeyecektik ve Mimar Sinan 16. yüzyılın diğer mimarları gibi gayet anonim bir figür olarak kalacaktı.

Mimarlar hakkında bilgiler Avrupalı çağdaşlarıyla kıyaslandığında gerçekten de Osmanlı mimarlık tarihinde önemli bir sorundur.

Eğer elimizde örneğin Rönesans İtalyası'nın Vaseri'nin sanatçıların hayatları üzerine yazdığı kitap ya da Mimar Alberti'nin mimarlık üzerine yazdığı 10 kitap gibi eserler bulunsaydı hem teorik hem teknik, yapım teknikleri, yapım teknolojileri hakkında pek çok bilgiye sahip olabilirdik.

Ancak Sahih Çelebi'nin Sinan'ın ağzından yazdığı bu kitap diğer Rönesans kitaplarıyla karşılaştırıldığında çok daha farklı bir düzeyde ele alınabilir.

Dolayısıyla bu kitaptan yola çıkarak örneğin Hümenist İtalyan Rönesansı'nın yaklaşım biçimlerini Osmanlı anlatımına pek yaklaştırmamız mümkün değil doğrusu.

Yine de dediğim gibi biyografinin büyük bir bölümünü bu kitaptan öğrenebiliyoruz.

En çok merak edilen konulardan bir tanesi Sinan'ın nerede doğduğu, etnik kökeni, mesleki kariyerine nerede başladığıdır.

Bu tür bilgileri de Sinan'ın vakfiyelerini inceleyen İbrahim Hakkı Konyalı adlı önemli bir araştırmacının eserlerinden ve yine bahsettiğim Sahih Çelebi'nin kitabından yaptığımız derlemeyle ortaya çıkarabiliyoruz.

Sinan Anadolu'da Kapadokya'nın Kayseri şehrinin Ağırnaz köyünde doğmuş bir genç.

Genç yaşında Yeniçeriler tarafından devşiriliyor ve Enderun'a götürülüyor.

Bu devşirme sistemi 16. yüzyılın en önemli askeri bürokrasisinin temelini oluşturan sistemlerden biridir.

Genç çocuklar, gayrimüslim çocuklar Müslümanlara devşirme almazlardı.

8 ila 14-16 yaşları arasında köylerden toplanır.

Bunların akıllı ve fiziken yeterli olanları Enderun mekteplerine götürülür ve burada eğitilirlerdi.

Bunların bir kısmı aynı Mimar Sinan gibi marangozluk ya da diğer zanat bölüklerinden gelip mimarlığa yükselirdi.

İşte Mimar Sinan da bu devşirme figürlerinden biridir.

Sinan devşirildikten sonra 1521 yılında Yeniçerilik görevine başladı.

Sinan'ın Yeniçerilik kariyerinde sanat tarihi ve mimarlık tarihi açısından en önemli olan şey

pek çok coğrafyada askerlik yapması ve burada gördüğü mimari deneyimleri

ileriki yıllarda kendi ürettiği, planladığı, tasarladığı mimarlıkta uygulaması denilebilir.

Şöyle ki 1521 yılından 1538-1539 yılına kadar hatta Yeniçerilik kariyerinde

diğer diğer gezen Sinan hem doğu hem batı ülkelerindeki mimarlıkları deneyimlemişti.

Örneğin ilk seferi Rodos, Akdeniz'in güneyinde.

Daha sonra Alamanya seferi, doğuda İran seferi, aşağı yukarı doğu, batı ve güney bölgelerindeki

Adriatik kıyılarında Rönesans mimarlığı, doğu İran bölgesinde İran ve Moğol sanatı

ve yine Balkanlarda ve Viyana kapılarındaki yolda Avrupa'nın orta çağındaki üretilen sanat mimarlık.

Anadolu'da ise pek çok Selçuklu'dan Ermeni mimarlığına kadar pek çok mimarlık tarihinin geniş elbazesini tanımış olmalıydı.

Bu deneyimi gerek malzeme, gerek mimaride taşıyıcı-üst yapı ilişkisi,

gerek diğer usta ve mimarların çalışma biçimleri hakkında pek çok bilgi edindiğini düşündürür.

Askeri kariyerinin son dönemlerinde yani 1538-39 yılları arasında yanında çalıştığı

Lütfü Paşa Ayaz Paşa'nın ölümü üzerine bir türbe yapmasını emretmişti.

Anlaşılıyor ki Sinan'ın ilk mimarlık kariyeri bir türbe inşası üzerindeydi.

Daha evvel yine askeri deneyiminde yollarda köprü inşa etmek,

hatta Van Gölü üzerinden İran seferini yapmak için bir gemi inşa etmesi de söz konusuydu.

Gemiyi inşa ettiği gibi o gemiye kaptanlık ettiğini de biliyoruz.

Mimar Sinan hakkında en çok merak edilen konulardan bir tanesi de Sinan'ın etnik kökenidir.

Bu etnik köken çeşitli araştırmacılar tarafından irdelenmiş.

Kimisi Ermeni kökenli olduğunu, kimisi Rom kökenli olduğunu iddia etmiştir.

Aslında bu konudaki en iyi belge Mimar Sinan'ın Sultan Selim döneminde bir Kıbrıs seferine çıkacakken

sultana yazdığı mektuptan anlaşılır.

Akrabalarımın Kıbrıs seferine gitmemeleri acaba mümkün mü?

Bu ricanın içinde yani bu dilekçenin içinde biz akrabalarının isimlerini görürüz.

Bu isimlerin üzerine yapılan araştırmalar Sinan'ın büyük bir ihtimalle Rom kökenli olduğunu iddia eder.

Bütün bu iddiaların içinde Cumhuriyet döneminde 1930'lu yıllarda bir başka görüş daha ortaya atılmıştır.

O da Mimar Sinan'ın etnik olarak Türk olduğu.

Bunu kanıtlamak için çok da ilginç hatta garip denebilecek bir çalışma yapılır.

Süleymaniye Camii'nin kuzeydoğu bölümünde Mimar Sinan'ın türbesinin kazılır.

Mimar Sinan'ın kafatası mezardan çıkarılır, incelenir.

Ve bresikefal yani yuvarlak yani tür kırkına ait bir kafatası olduğu iddiası ortaya atılır.

Gerçekten de 1935 yılında özellikle Nazi Almanya'sından gelen rüzgarlarla bir antropoloji düşünme biçimi ortaya çıkmıştır.

Bu antropoloji düşünme biçiminde kafataslarından bir etnik köken ortaya çıkarma iddiası ve sevdası vardır.

İşte bu rüzgarda Türkler de kapılmış ve mezardan çıkardıkları kafatasını incelemişler.

Ve bunu demeç halinde gazetelere bildirmişler.

Biz de bunu daha sonraki yıllarda gazete haberlerinden görebiliyoruz.

İşin belki de en ilginç yılı günümüzde bu kafatasının nerede olduğunun bilinmemesi.

Yani Osmanlı tarihinin en tanınmış, en popüler figürlerinden birinin kafatası günümüzde kayıp.

Mimarlıktan Önce Sinan

https://video.neoskola.net/subtitles/i9TgK9X5ggdWKXDeM-tr-1745587898400.srt

Bu eğitimde Osmanlı mimarlık tarihinin belki de en popüler figürü Mimar Sinan üzerine konuşacağız. Mimar Sinan hakkındaki bilgilerimiz pek şanslı olduğumuz üzere kendi hayatında yaşadığı arkadaşı Mustafa Sahi Çelebi'nin yazdığı bir biyografiden geliyor. Bu biyografinin ismi Tuhfet-ül Mimarin, Teskiret-ül Ebniye ya da Teskiret-ül Bünyan gibi farklı isimlerle anılır. Aslında bu isimlerin özü bir yapılar kategorisi, yapılar kataloğu üzerine bir döküman gibi algılanabilir. Bu biyografik nitelikli kitabın içinde Mimar Sinan'ın doğduğu yer, yaptığı işler, yaptığı işlerin Mimar Sinan'ın ağzından bazı yorumları ve yine Sahi Çelebi'nin şiirsel, metaforik anlatımları ile örüp bir hikaye vardır. Aslında Osmanlı mimarların hakkında bu tür biyografik öykülerden yoksunuz. Elimizdeki bu kitap olmasaydı biz Mimar Sinan hakkında neredeyse hiçbir şey bilmeyecektik ve Mimar Sinan 16. yüzyılın diğer mimarları gibi gayet anonim bir figür olarak kalacaktı. Mimarlar hakkında bilgiler Avrupalı çağdaşlarıyla kıyaslandığında gerçekten de Osmanlı mimarlık tarihinde önemli bir sorundur. Eğer elimizde örneğin Rönesans İtalyası'nın Vaseri'nin sanatçıların hayatları üzerine yazdığı kitap ya da Mimar Alberti'nin mimarlık üzerine yazdığı 10 kitap gibi eserler bulunsaydı hem teorik hem teknik, yapım teknikleri, yapım teknolojileri hakkında pek çok bilgiye sahip olabilirdik. Ancak Sahih Çelebi'nin Sinan'ın ağzından yazdığı bu kitap diğer Rönesans kitaplarıyla karşılaştırıldığında çok daha farklı bir düzeyde ele alınabilir. Dolayısıyla bu kitaptan yola çıkarak örneğin Hümenist İtalyan Rönesansı'nın yaklaşım biçimlerini Osmanlı anlatımına pek yaklaştırmamız mümkün değil doğrusu. Yine de dediğim gibi biyografinin büyük bir bölümünü bu kitaptan öğrenebiliyoruz. En çok merak edilen konulardan bir tanesi Sinan'ın nerede doğduğu, etnik kökeni, mesleki kariyerine nerede başladığıdır. Bu tür bilgileri de Sinan'ın vakfiyelerini inceleyen İbrahim Hakkı Konyalı adlı önemli bir araştırmacının eserlerinden ve yine bahsettiğim Sahih Çelebi'nin kitabından yaptığımız derlemeyle ortaya çıkarabiliyoruz. Sinan Anadolu'da Kapadokya'nın Kayseri şehrinin Ağırnaz köyünde doğmuş bir genç. Genç yaşında Yeniçeriler tarafından devşiriliyor ve Enderun'a götürülüyor. Bu devşirme sistemi 16. yüzyılın en önemli askeri bürokrasisinin temelini oluşturan sistemlerden biridir. Genç çocuklar, gayrimüslim çocuklar Müslümanlara devşirme almazlardı. 8 ila 14-16 yaşları arasında köylerden toplanır. Bunların akıllı ve fiziken yeterli olanları Enderun mekteplerine götürülür ve burada eğitilirlerdi. Bunların bir kısmı aynı Mimar Sinan gibi marangozluk ya da diğer zanat bölüklerinden gelip mimarlığa yükselirdi. İşte Mimar Sinan da bu devşirme figürlerinden biridir. Sinan devşirildikten sonra 1521 yılında Yeniçerilik görevine başladı. Acemi olanlardan bir tanesiydi. Sinan'ın Yeniçerilik kariyerinde sanat tarihi ve mimarlık tarihi açısından en önemli olan şey pek çok coğrafyada askerlik yapması ve burada gördüğü mimari deneyimleri ileriki yıllarda kendi ürettiği, planladığı, tasarladığı mimarlıkta uygulaması denilebilir. Şöyle ki 1521 yılından 1538-1539 yılına kadar hatta Yeniçerilik kariyerinde diğer diğer gezen Sinan hem doğu hem batı ülkelerindeki mimarlıkları deneyimlemişti. Örneğin ilk seferi Rodos, Akdeniz'in güneyinde. Daha sonra Alamanya seferi, doğuda İran seferi, aşağı yukarı doğu, batı ve güney bölgelerindeki Adriatik kıyılarında Rönesans mimarlığı, doğu İran bölgesinde İran ve Moğol sanatı ve yine Balkanlarda ve Viyana kapılarındaki yolda Avrupa'nın orta çağındaki üretilen sanat mimarlık. Anadolu'da ise pek çok Selçuklu'dan Ermeni mimarlığına kadar pek çok mimarlık tarihinin geniş elbazesini tanımış olmalıydı. Bu deneyimi gerek malzeme, gerek mimaride taşıyıcı-üst yapı ilişkisi, gerek diğer usta ve mimarların çalışma biçimleri hakkında pek çok bilgi edindiğini düşündürür. Askeri kariyerinin son dönemlerinde yani 1538-39 yılları arasında yanında çalıştığı Lütfü Paşa Ayaz Paşa'nın ölümü üzerine bir türbe yapmasını emretmişti. Anlaşılıyor ki Sinan'ın ilk mimarlık kariyeri bir türbe inşası üzerindeydi. Daha evvel yine askeri deneyiminde yollarda köprü inşa etmek, hatta Van Gölü üzerinden İran seferini yapmak için bir gemi inşa etmesi de söz konusuydu. Gemiyi inşa ettiği gibi o gemiye kaptanlık ettiğini de biliyoruz. Mimar Sinan hakkında en çok merak edilen konulardan bir tanesi de Sinan'ın etnik kökenidir. Bu etnik köken çeşitli araştırmacılar tarafından irdelenmiş. Kimisi Ermeni kökenli olduğunu, kimisi Rom kökenli olduğunu iddia etmiştir. Aslında bu konudaki en iyi belge Mimar Sinan'ın Sultan Selim döneminde bir Kıbrıs seferine çıkacakken sultana yazdığı mektuptan anlaşılır. Sinan sultana şöyle bir mektup yazar. Der ki Ağırnas'ta akrabalarım var. Akrabalarımın Kıbrıs seferine gitmemeleri acaba mümkün mü? Böyle bir ricada bulunur. Bu ricanın içinde yani bu dilekçenin içinde biz akrabalarının isimlerini görürüz. Bu isimlerin üzerine yapılan araştırmalar Sinan'ın büyük bir ihtimalle Rom kökenli olduğunu iddia eder. Bütün bu iddiaların içinde Cumhuriyet döneminde 1930'lu yıllarda bir başka görüş daha ortaya atılmıştır. O da Mimar Sinan'ın etnik olarak Türk olduğu. Bunu kanıtlamak için çok da ilginç hatta garip denebilecek bir çalışma yapılır. Süleymaniye Camii'nin kuzeydoğu bölümünde Mimar Sinan'ın türbesinin kazılır. Mimar Sinan'ın kafatası mezardan çıkarılır, incelenir. Ve bresikefal yani yuvarlak yani tür kırkına ait bir kafatası olduğu iddiası ortaya atılır. Bu iddiayı ortaya atan Afet İnan'dır. Gerçekten de 1935 yılında özellikle Nazi Almanya'sından gelen rüzgarlarla bir antropoloji düşünme biçimi ortaya çıkmıştır. Bu antropoloji düşünme biçiminde kafataslarından bir etnik köken ortaya çıkarma iddiası ve sevdası vardır. İşte bu rüzgarda Türkler de kapılmış ve mezardan çıkardıkları kafatasını incelemişler. Ve bunu demeç halinde gazetelere bildirmişler. Biz de bunu daha sonraki yıllarda gazete haberlerinden görebiliyoruz. İşin belki de en ilginç yılı günümüzde bu kafatasının nerede olduğunun bilinmemesi. Yani Osmanlı tarihinin en tanınmış, en popüler figürlerinden birinin kafatası günümüzde kayıp.

Avropa tarixşünaslığında Osmanlı incəsənətinin əsas bir bölmə kimi qəbul edilməməsi, Erkən Dövr Cümhuriyyət tarixçilərinin böyük etirazına səbəb olmuşdur. Osmanlı tarixçilərinin məşhur bir fiqur seçmək ehtiyacı nəticəsində bu fiqur Memar Sinan olmuşdur.

Balkanlardan Orta Doğuya, Krımdan Rodosa qədər bütün memarlıq fəaliyyətlərini idarə edən bir orkestr şefi olan Memar Sinanın rütbəsi “Reis-i Mimârân-ı Dərgah-ı Əli” kimi də adlandırılmışdır.

Memar Sinan, memarlıq fəaliyyəti dövründə 300-ə qədəri İstanbul ətrafında olmaqla 477 abidənin həm tikintisindən, həm də bərpasından məsul olmuşdur.

Memar Sinanın vəfatından sonra Süleymaniyyə Məscidinin yanında bir türbə inşa edilmişdir. Sâî Mustafa Çələbinin qələmə aldığı qəbir daşındakı kitabədə “Geçdi bu demde cihandan, Pir-î Mimarân Sinan” cümləsi yer alır.

“Memar Sinan”

https://video.neoskola.net/1751047459432.srt

Avrupa tarih yazımında Osmanlı sanatının bir ana bölüm olarak görülmemesi, Erken Dönem Cumhuriyet tarihçilerinin büyük tepkisini çekmiştir. Osmanlı tarihçilerinin popüler bir figür seçme ihtiyacı sonucu seçilen bu figür Mimar Sinan olmuştur.
 
Balkanlar’dan Orta Doğu'ya, Kırım'dan Rodos’a tüm mimari faaliyetleri yöneten bir orkestra şefi olan Mimar Sinan'ın rütbesi “Reis-i Mimârân-ı Dergâh-ı Âli” olarak da adlandırılmıştır.  

Mimar Sinan, mimarlık yaptığı sürede 300 kadarı İstanbul çevresinde bulunan 477 yapının hem yapımından hem de onarımından sorumlu olmuştur. 
	
Mimar Sinan'ın ölümüyle Süleymaniye Camii'nin bitişiğinde bir türbe inşa edilmiştir. Sâî Mustafa Çelebi’nin kaleme aldığı mezar taşındaki kitâbede “Geçti bu demde cihandan, Pir-î Mimarân Sinan” cümlesi yer almaktadır.

The absence of Ottoman art as a main section in European historiography drew strong reactions from Early Republican historians. As a result of Ottoman historians’ need to select a popular figure, this figure became Mimar Sinan.

Mimar Sinan, who acted as a conductor overseeing all architectural activities from the Balkans to the Middle East, and from Crimea to Rhodes, held the rank also referred to as “Reis-i Mimârân-ı Dergâh-ı Âli” (Chief Architect of the Imperial Court).

During his architectural career, Mimar Sinan was responsible for both the construction and restoration of 477 structures, about 300 of which were located around Istanbul.

Upon his death, a tomb was built adjacent to the Süleymaniye Mosque. The epitaph on the gravestone, penned by Sâî Mustafa Çelebi, contains the phrase: “At this moment he departed from the world, Sinan, the Elder of Architects.”

“Mimar Sinan”

https://video.neoskola.net/1751047458902.srt

Osmanlı mimarlık tarihinde Sinan'ın popüler bir figür haline gelmesi aslında Cumhuriyet'in

Tabii şunu demek istemiyorum, 17. ve 18. yüzyıllarda örneğin Mimar Sinan tanınmıyor

Gerçekten onun yapıtları daha sonraki yüzyıllarda İstanbul'a gelen gezginler,

mimarlar, bilim adamları tarafından inceleniyor ve takdir ediliyordu.

Ancak erken dönem Cumhuriyet tarihçilerinin Avrupa tarih yazımında Osmanlı sanatını

bir ana bölüm olarak görmemesi bunu doğu sanatının, özellikle İran ağırlıklı

doğu sanatının bir küçük parçası olarak yorumlamaları bir tepki oluşturmuştu.

Bunun üzerine Osmanlı tarihçileri tarih içinden bir popüler figür seçme ihtiyacını

Mimar Sinan aynı zamanda yeni doğan Türk ulusunun Michelangelo ve Leonardo gibi Avrupalı

figürler karşısında koyabileceği yeni, parlak, önemli bir figürdü.

Bu noktada Türk mimarlık tarihçileri Mimar Sinan'ı bir dahi mimar olarak sanat

Aslında dahi mimar fikri belki de 16. yüzyıl için iddia edilemeyecek bir şeydi.

Çünkü 16. yüzyılda bireylerden çok kurumların önemli olduğunu, öne geçtiğini iddia etmek

Hakikaten de Mimar Sinan, hassa mimarlık örgütü denilen bütün imparatorluğun mimari

faaliyetini tek bir merkezden yöneten bir grubun lideri konumundaydı.

Kendisi aslında bir askeri bürokrattı.

Yeniçerilik'ten ayrılmış bir başka önemli kurumun başına geçmiş ve İstanbul merkezde

olmak üzere Balkanlardan, Orta Doğu'ya, Kırım'dan, Rodas'a kadar bütün mimari

faaliyetleri tek elden yöneten bir figür olarak adeta bir orkestra şefiydi.

Sinan'ın rütbesi reisi, mimaranı, dergahı ali olarak da geçer.

Yani mimarlar dergahının reisi yani şefi, başı.

1539'da getirildiği bu görevde aşağı yukarı 50 yaşlarındaydı.

Ancak geç yaşlarda yeniçeriliğe atıldığını ve 50 yaşlarına yakın mimar başı olduğunu

1588 yılında öldüğüne göre yaklaşık 49 yıl yani bütün ömrü boyunca, ömrü vefa

ettiği süre içinde mimar başılık görevinde bulunmuştu.

Gerçekten de 17. yüzyılın başlarına kadar mimar başlarının görevleri kaydı hayat

yani hayatları bitene kadar görevlerinde kalabiliyorlardı.

Mimar Sinan'ın görevde bulunduğu süre içinde ağırlıklı olarak inşa faaliyetleri

aslında Marmara Bölgesi hafızası içinde geçer.

Yani şunu söyleyebiliriz, İstanbul, İzmit ve Edirne kuşağı en değerli ve en yoğun

yapılarının inşa edildiği bölgelerdir.

Ancak bunun yanında daha önce de söylediğim gibi Şam eyaletlerinden Balkanların içlerine

kadar pek çok yerdeki yapı faaliyetlerini sürdürmüştür.

Mimarlık yaptığı süre içinde 477 kadar yapının hem yapımından hem de onarımından

Bunlardan 300 kadarı İstanbul çevresindedir.

Mimar Sinan başta padişah olmak üzere bütün haineden üyelerini, sadrazamları,

sadrazamların sultan eşlerini, vüzera takımına ve Osmanlı bürokrasisinin alt sınıflarına

ve tüccar kısımına kadar pek çok kesime hitap edecek mimari ürünler gerçekleştirmiştir.

Mimar Sinan'ın vakıflarından elde ettiğimiz bilgilere göre Mimar Sinan'ın iki karısı,

Aynı zamanda cariye ve kölelerine azatlık belgesi verdiğini, ölümüne yakın ve onları

özgürlüklerine kavuşturduğunu da biliyoruz.

Vakfiyelerinden öğrendiğimiz kadarıyla Mimar Sinan'ın mal varlıkları arasında

pek çok ev, dükkan, değirmen, bostan ve diğer bazı eşyalar vardı.

Mimar Sinan'ın ölümünde Süleymaniye Camii'nin hemen dışında bir türbe inşa edildi ve

bu türbenin üzerinde yine çağdaşı ve kendi biyografisini yazan Sahi Çelebi'nin deyimiyle

''Geçti bu dünyadan bir piri mimarı hassa'' yani hassa mimarlarının piri bu dünyadan

Mimar Sinan'ın doğum tarihini bilemediğimiz için kaç yaşında öldüğünü kesinlikle

belirleyemiyoruz ama büyük bir ihtimalle 100 yaşına yakındı.

Bu konudaki en ilginç bilgi Evliya Çelebi'den geliyor.

Evliya Çelebi sayılar konusundaki o abartılı alışıldık söyleyişiyle Mimar Sinan'ın

https://video.neoskola.net/subtitles/ZRS5M3hGpqDbuS7PB-tr-1745589774605.srt

Osmanlı mimarlık tarihinde Sinan'ın popüler bir figür haline gelmesi aslında Cumhuriyet'in ilk yıllarına dayanıyor. Tabii şunu demek istemiyorum, 17. ve 18. yüzyıllarda örneğin Mimar Sinan tanınmıyor değildi. Gerçekten onun yapıtları daha sonraki yüzyıllarda İstanbul'a gelen gezginler, mimarlar, bilim adamları tarafından inceleniyor ve takdir ediliyordu. Ancak erken dönem Cumhuriyet tarihçilerinin Avrupa tarih yazımında Osmanlı sanatını bir ana bölüm olarak görmemesi bunu doğu sanatının, özellikle İran ağırlıklı doğu sanatının bir küçük parçası olarak yorumlamaları bir tepki oluşturmuştu. Bunun üzerine Osmanlı tarihçileri tarih içinden bir popüler figür seçme ihtiyacını duydular. Bu figür Mimar Sinan oldu. Mimar Sinan aynı zamanda yeni doğan Türk ulusunun Michelangelo ve Leonardo gibi Avrupalı figürler karşısında koyabileceği yeni, parlak, önemli bir figürdü. Bu noktada Türk mimarlık tarihçileri Mimar Sinan'ı bir dahi mimar olarak sanat tarihi yazımına eklediler. Aslında dahi mimar fikri belki de 16. yüzyıl için iddia edilemeyecek bir şeydi. Çünkü 16. yüzyılda bireylerden çok kurumların önemli olduğunu, öne geçtiğini iddia etmek gayet mümkündür. Hakikaten de Mimar Sinan, hassa mimarlık örgütü denilen bütün imparatorluğun mimari faaliyetini tek bir merkezden yöneten bir grubun lideri konumundaydı. Kendisi aslında bir askeri bürokrattı. Yeniçerilik'ten ayrılmış bir başka önemli kurumun başına geçmiş ve İstanbul merkezde olmak üzere Balkanlardan, Orta Doğu'ya, Kırım'dan, Rodas'a kadar bütün mimari faaliyetleri tek elden yöneten bir figür olarak adeta bir orkestra şefiydi. Sinan'ın rütbesi reisi, mimaranı, dergahı ali olarak da geçer. Yani mimarlar dergahının reisi yani şefi, başı. 1539'da getirildiği bu görevde aşağı yukarı 50 yaşlarındaydı. Biz doğum tarihini bilemiyoruz. Kayıtlarda bu yok. Ancak geç yaşlarda yeniçeriliğe atıldığını ve 50 yaşlarına yakın mimar başı olduğunu tahmin edebiliyoruz. 1588 yılında öldüğüne göre yaklaşık 49 yıl yani bütün ömrü boyunca, ömrü vefa ettiği süre içinde mimar başılık görevinde bulunmuştu. Gerçekten de 17. yüzyılın başlarına kadar mimar başlarının görevleri kaydı hayat yani hayatları bitene kadar görevlerinde kalabiliyorlardı. Mimar Sinan'ın görevde bulunduğu süre içinde ağırlıklı olarak inşa faaliyetleri aslında Marmara Bölgesi hafızası içinde geçer. Yani şunu söyleyebiliriz, İstanbul, İzmit ve Edirne kuşağı en değerli ve en yoğun yapılarının inşa edildiği bölgelerdir. Ancak bunun yanında daha önce de söylediğim gibi Şam eyaletlerinden Balkanların içlerine kadar pek çok yerdeki yapı faaliyetlerini sürdürmüştür. Mimarlık yaptığı süre içinde 477 kadar yapının hem yapımından hem de onarımından sorumlu olmuştu. Bunlardan 300 kadarı İstanbul çevresindedir. Mimar Sinan başta padişah olmak üzere bütün haineden üyelerini, sadrazamları, sadrazamların sultan eşlerini, vüzera takımına ve Osmanlı bürokrasisinin alt sınıflarına ve tüccar kısımına kadar pek çok kesime hitap edecek mimari ürünler gerçekleştirmiştir. Mimar Sinan'ın vakıflarından elde ettiğimiz bilgilere göre Mimar Sinan'ın iki karısı, kızları ve beş tane oğlu vardı. Aynı zamanda cariye ve kölelerine azatlık belgesi verdiğini, ölümüne yakın ve onları özgürlüklerine kavuşturduğunu da biliyoruz. Vakfiyelerinden öğrendiğimiz kadarıyla Mimar Sinan'ın mal varlıkları arasında pek çok ev, dükkan, değirmen, bostan ve diğer bazı eşyalar vardı. Mimar Sinan'ın ölümünde Süleymaniye Camii'nin hemen dışında bir türbe inşa edildi ve bu türbenin üzerinde yine çağdaşı ve kendi biyografisini yazan Sahi Çelebi'nin deyimiyle ''Geçti bu dünyadan bir piri mimarı hassa'' yani hassa mimarlarının piri bu dünyadan geçti cümlesini okuruz. Mimar Sinan'ın doğum tarihini bilemediğimiz için kaç yaşında öldüğünü kesinlikle belirleyemiyoruz ama büyük bir ihtimalle 100 yaşına yakındı. Bu konudaki en ilginç bilgi Evliya Çelebi'den geliyor. Evliya Çelebi sayılar konusundaki o abartılı alışıldık söyleyişiyle Mimar Sinan'ın 170 yaşında öldüğünü belirledi.

Memar Sinan Osmanlı İmperiyasının ilk dövlət qurumlarının yaradıldığı və inkişaf etdiyi Fateh Dövründə vəzifəyə başlamış və II. Bəyazid dövründə tam formalaşan Hassa Memarlar Ocağının memarbaşısı olmuşdur.

Hassa Memarlıq Ocağının fəaliyyətləri; dövlət bürokrasiyası və sülalə üçün tikililər inşa etmək, su yolları çəkmək, İstanbul ətrafından gətirilən su yollarını çeşmələrə paylamaq, binaların təmirində iştirak etmək, böyük fəlakətlərdən sonra şəhərin bərpasında çalışmaq, müharibə zamanı yollar açmaq, körpü və qalalar inşa etmək kimi çox geniş bir sahəni əhatə edirdi.

Hassa Memarlar Ocağının iş sahələri, başqa sözlə, ofisləri Topqapı Sarayına bağlı idi. Topqapı Sarayının birinci həyətində bir emalatxanaları var idi.

Hassa Memarbaşı

https://video.neoskola.net/1751047555860.srt

Mimar Sinan, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk devlet kurumlarının kurulduğu ve geliştiği Fatih Dönemi’nde göreve başlayan ve II. Beyazıt Dönemi’nde iyice şekillenen Hassa Mimarlar Ocağı’nın mimarbaşılığını üstlenmiştir.

Hassa Mimarlık Ocağı’nın faaliyetleri; devlet bürokrasisi ve hanedan için yapılar inşa etmek, su yolları inşa etmek, İstanbul çevresinden getirilen su yollarını çeşmelere dağıtmak, yapıların onarımında görev almak, büyük afetlerin ardından şehrin ihyasında çalışmak, savaş durumlarında yol açmak, köprü ve kaleler inşa etmek gibi çok geniş bir yelpazeye yayılıyordu. 

Hassa Mimarlar Ocağı’nın çalışma alanları, başka bir deyişle ofisleri Topkapı Sarayı'na bağlıydı. Topkapı Sarayı'nın birinci avlusunda bir işlikleri bulunmaktaydı.

Mimar Sinan assumed the position of Chief Architect of the Imperial Architects’ Corps, which began to operate in the Fatih Era when the first state institutions of the Ottoman Empire were established and developed, and became fully formed during the reign of Bayezid II.

The activities of the Imperial Architects’ Corps spread across a wide spectrum: constructing buildings for state bureaucracy and the royal dynasty, building water channels, distributing water brought from the regions surrounding Istanbul to the fountains, participating in building repairs, working on the restoration of the city after major disasters, opening roads during times of war, constructing bridges and fortresses, among many other tasks.

The working areas, in other words, the offices of the Imperial Architects’ Corps, were attached to the Topkapı Palace. They had a workshop located in the first courtyard of the Topkapı Palace.

Chief Imperial Architect

https://video.neoskola.net/1751047555322.srt

Mimar Sinan'ın başında olduğu Cemaat-i Mimaran'ı hassa olarak adlandırılan örgüt.

Bunun çevirisi aslında günümüzde Türkçesiyle İmparatorluk Mimarlık Örgütü ya da İmparatorluk Mimarlık Ofisi buna diyebiliriz.

Bu yer yer kullandığım hassa sözcüğü imparatorluğa değin anlamına geliyor.

Mimar Sinan bu büyük örgütün başındaydı.

Hassa mimarlık örgütünün hangi tarihte kurulduğunu çok iyi bilmiyoruz.

Osmanlı İmparatorluğunun ilk devlet kurumlarının kurulduğu ve geliştiği dönem Fatih döneminden başlar ve 2. Bayezid döneminde iyice şekillenir.

Büyük bir ihtimalle 2. Bayezid döneminde Acem alisi olarak tanınan mimar bu hassa mimarlık örgütünün ilk baş mimarıydı.

Gerçekten de bu mimar Bayezid'deki Bayezid Camii gibi çok önemli bir mimari esere de imzasını atmıştı.

Hassa mimarlık örgütünün faaliyetleri çok geniş bir yayılpazeye yayılıyordu.

Bu yayılpazeye arasında devlet bürokrasisine yapılar inşa etmek, hanedanın için yapılar inşa etmek, su yolları inşa etmek,

İstanbul çevresinden su yollarını İstanbul içine getirip bunları çeşmelere dağıtmak, yapıların onarımında görev almak,

yangınlardan sonra şehrin tekrar ihyasında çalışmak ya da deprem gibi büyük afetlerin sonrasında.

Ayrıca savaş durumlarında savaş bölüklerine katılıp yol açmak, köprüleri inşa etmek, kaleleri inşa etmek gibi pek çok alanda iş görürlerdi.

Bu ocağa giren kişilere şakirt olarak yani çırak olarak anılırlardı.

Bu çırakları ise zamanında bazı Enderun mekteplerinden yetiştirilirdi.

Enderun Mektebi demek aslında şu demek, genç öğrencilerin saraya ait,

mesela Galatasaray Mektebi Sultanisi gibi ya da İbrahim Paşa Sarayı gibi bir takım tarihi okullardan çıkıp

Osmanlı Sarayı'na gelmesi ve oradan belirli görevlere ayrılması yoluyla oluyordu.

Bu mimarlık örgütünün görev yaptığı yerler yani binevi ofisleri Topkapı Sarayı'na bağlıydı.

Topkapı Sarayı'nın birinci avlusunda bir işlikleri olduğunu biliyoruz.

Aynı zamanda Topkapı sahillerinin Marmara ve Haliç'e bakan yönlerindeki Yalı Köşkü ve Sepetçiler Köşkü'nde de mimarların çalıştıklarını biliyoruz.

İstanbul'da mimarlar dışında bir de eyalet mimarlarından bahsedebiliriz.

Günümüzün iletişim koşullarının mümkün olmadığı dönemlerde İstanbul'da yapılan çizimler eyalet mimarlarına gönderiliyor.

O çizimler iki boyutta olarak orada ele alınıyor ve üçüncü boyuta yapı inşaat sırasında geçiriliyordu.

Aslında hasta mimarlık ocağında sadece iki boyutlu çizimler yapılmıyor, yer yer üç boyutlu maketler de yapılıyordu.

Örneğin Osmanlı minyatürlerinin önemli bir örneği olan Sürname-i Hümayun'da ki üçüncü Murat'ın şehzadelerinin sünnet törenini anlatır.

Osmanlı mimarlarının omuzlarında taşıdığı büyük bir Süleymaniye maketiyle karşı karşıya kalırız.

Dolayısıyla Osmanlı mimarlarının büyük maketler ürettiklerini bunu inşaatın evvel sultana ya da yüksek bürokratlara gösterdiğini ve bunlar üzerinden binaların inşa edildiğini biliyoruz.

Eyalet mimarlarına böyle üç boyutlu maketlerin gidip gitmediğini bilmesek bile çizimlerin gittiğini biliyoruz.

Hasta mimarlık ocağıyla koordinasyonlu çalışan bir başka örgüt ise Ehli Hiref adı verilen bir başka örgüttü.

Hiref aslında sanatın çoğulu demek. Hirfetten geliyor sanatlar demek.

Bu örgütte ki birkaç bürükten, pek çok bürükten oluşuyor, bu örgütte sanatçılar ve zanaatçılar grupları vardı.

Aslında belki 16. yüzyıldan bahsettiğimize göre sanat yerine daha çok zanaattan bahsetmek doğru olur.

Bu bölüğün içinde kalem işi yapanlar, simkeşler, at koşumları yapanlar, mücevherciler, nakkaşlar, cilt yapanlar, camcılar gibi

yani mimari ve mimari dışındaki sanatlar üzerine faaliyet gösteren her bir örgüt bu kapsama giriyordu.

Bu örgütün çalıştığı yer yine Topkapı Sarayı'nın içinde belli bir alandı.

Yalnız bu örgüt hem Topkapı Sarayı'nın içinde hem de Topkapı Sarayı'nın dışında,

hatta çok yakınlarında aslanhane denen altında bir takım vahşi hayvanların beslendiği,

üzerinde ise bu nakkaşlarının bir nevi bürosunun olduğu bir binada çalışıyorlardı.

Aynı zamanda bazı sanatçı örgütlerinin de kapalı çarşıda görev yaptığını biliyoruz.

Yani ehli hirefe hassa sadece saray içinde değil, saray dışında da bazı yerlerde çalışıyor, saraya dışarıdan iş yapabiliyordu.

Ehli hirefte çalışanlar 16. yüzyılın başlarında yaklaşık 360 kişiyken,

16. yüzyılın sonlarına geldiğimizde neredeyse 900 sayısına çıkmıştı.

Bu sayı bize imparatorluktaki mimari ve sanatsal faaliyetin ne kadar genişlediğini,

ne kadar büyük bir alana yayıldığını da gösterir.

Hassa Mimarbaşı

https://video.neoskola.net/subtitles/ifS4KhCzt52Lnev5v-tr-1745590495522.srt

Mimar Sinan'ın başında olduğu Cemaat-i Mimaran'ı hassa olarak adlandırılan örgüt. Bunun çevirisi aslında günümüzde Türkçesiyle İmparatorluk Mimarlık Örgütü ya da İmparatorluk Mimarlık Ofisi buna diyebiliriz. Bu yer yer kullandığım hassa sözcüğü imparatorluğa değin anlamına geliyor. Mimar Sinan bu büyük örgütün başındaydı. Hassa mimarlık örgütünün hangi tarihte kurulduğunu çok iyi bilmiyoruz. Ama şunu söyleyebiliriz. Osmanlı İmparatorluğunun ilk devlet kurumlarının kurulduğu ve geliştiği dönem Fatih döneminden başlar ve 2. Bayezid döneminde iyice şekillenir. Büyük bir ihtimalle 2. Bayezid döneminde Acem alisi olarak tanınan mimar bu hassa mimarlık örgütünün ilk baş mimarıydı. Gerçekten de bu mimar Bayezid'deki Bayezid Camii gibi çok önemli bir mimari esere de imzasını atmıştı. Hassa mimarlık örgütünün faaliyetleri çok geniş bir yayılpazeye yayılıyordu. Bu yayılpazeye arasında devlet bürokrasisine yapılar inşa etmek, hanedanın için yapılar inşa etmek, su yolları inşa etmek, İstanbul çevresinden su yollarını İstanbul içine getirip bunları çeşmelere dağıtmak, yapıların onarımında görev almak, yangınlardan sonra şehrin tekrar ihyasında çalışmak ya da deprem gibi büyük afetlerin sonrasında. Ayrıca savaş durumlarında savaş bölüklerine katılıp yol açmak, köprüleri inşa etmek, kaleleri inşa etmek gibi pek çok alanda iş görürlerdi. Bu ocağa giren kişilere şakirt olarak yani çırak olarak anılırlardı. Bu çırakları ise zamanında bazı Enderun mekteplerinden yetiştirilirdi. Enderun Mektebi demek aslında şu demek, genç öğrencilerin saraya ait, mesela Galatasaray Mektebi Sultanisi gibi ya da İbrahim Paşa Sarayı gibi bir takım tarihi okullardan çıkıp Osmanlı Sarayı'na gelmesi ve oradan belirli görevlere ayrılması yoluyla oluyordu. Bu mimarlık örgütünün görev yaptığı yerler yani binevi ofisleri Topkapı Sarayı'na bağlıydı. Topkapı Sarayı'nın birinci avlusunda bir işlikleri olduğunu biliyoruz. Aynı zamanda Topkapı sahillerinin Marmara ve Haliç'e bakan yönlerindeki Yalı Köşkü ve Sepetçiler Köşkü'nde de mimarların çalıştıklarını biliyoruz. İstanbul'da mimarlar dışında bir de eyalet mimarlarından bahsedebiliriz. Günümüzün iletişim koşullarının mümkün olmadığı dönemlerde İstanbul'da yapılan çizimler eyalet mimarlarına gönderiliyor. O çizimler iki boyutta olarak orada ele alınıyor ve üçüncü boyuta yapı inşaat sırasında geçiriliyordu. Aslında hasta mimarlık ocağında sadece iki boyutlu çizimler yapılmıyor, yer yer üç boyutlu maketler de yapılıyordu. Örneğin Osmanlı minyatürlerinin önemli bir örneği olan Sürname-i Hümayun'da ki üçüncü Murat'ın şehzadelerinin sünnet törenini anlatır. Osmanlı mimarlarının omuzlarında taşıdığı büyük bir Süleymaniye maketiyle karşı karşıya kalırız. Dolayısıyla Osmanlı mimarlarının büyük maketler ürettiklerini bunu inşaatın evvel sultana ya da yüksek bürokratlara gösterdiğini ve bunlar üzerinden binaların inşa edildiğini biliyoruz. Eyalet mimarlarına böyle üç boyutlu maketlerin gidip gitmediğini bilmesek bile çizimlerin gittiğini biliyoruz. Hasta mimarlık ocağıyla koordinasyonlu çalışan bir başka örgüt ise Ehli Hiref adı verilen bir başka örgüttü. Hiref aslında sanatın çoğulu demek. Hirfetten geliyor sanatlar demek. Bu örgütte ki birkaç bürükten, pek çok bürükten oluşuyor, bu örgütte sanatçılar ve zanaatçılar grupları vardı. Aslında belki 16. yüzyıldan bahsettiğimize göre sanat yerine daha çok zanaattan bahsetmek doğru olur. Bu bölüğün içinde kalem işi yapanlar, simkeşler, at koşumları yapanlar, mücevherciler, nakkaşlar, cilt yapanlar, camcılar gibi yani mimari ve mimari dışındaki sanatlar üzerine faaliyet gösteren her bir örgüt bu kapsama giriyordu. Bu örgütün çalıştığı yer yine Topkapı Sarayı'nın içinde belli bir alandı. Yalnız bu örgüt hem Topkapı Sarayı'nın içinde hem de Topkapı Sarayı'nın dışında, hatta çok yakınlarında aslanhane denen altında bir takım vahşi hayvanların beslendiği, üzerinde ise bu nakkaşlarının bir nevi bürosunun olduğu bir binada çalışıyorlardı. Aynı zamanda bazı sanatçı örgütlerinin de kapalı çarşıda görev yaptığını biliyoruz. Yani ehli hirefe hassa sadece saray içinde değil, saray dışında da bazı yerlerde çalışıyor, saraya dışarıdan iş yapabiliyordu. Ehli hirefte çalışanlar 16. yüzyılın başlarında yaklaşık 360 kişiyken, 16. yüzyılın sonlarına geldiğimizde neredeyse 900 sayısına çıkmıştı. Bu sayı bize imparatorluktaki mimari ve sanatsal faaliyetin ne kadar genişlediğini, ne kadar büyük bir alana yayıldığını da gösterir.

Öz adlarını verdikləri tikililərlə tarixdə yaşamağı seçən tarixi şəxsiyyətlər tərəfindən inşa etdirilən məscidlər, XVI əsrin ən nüfuzlu memarlıq nümunələri olmuşdur.

Keçmişdə və bu gün izləyiciləri heyran qoyan İstanbulun məşhur silueti, XVI əsrdə Mimar Sinan tərəfindən tikilən binaların İstanbul təpələrini və sahillərini bəzəməsi ilə formalaşmışdır.

Ayasofya başda olmaqla Anadolu torpaqlarında gördüyü memarlıq abidələri, Avropada və İran başda olmaqla şərqdə görüb incələmək imkanı tapdığı binalar Mimar Sinan üçün ilham mənbəyi olmuşdur.

Elə İtalyan memarları Antik Yunan, Roma memarlığını və Pantheonu araşdırıb yeni baxışlarla dəyərləndirdikləri kimi; Mimar Sinan da xüsusilə Ayasofyanı yaxından öyrənmiş, alt və üst quruluş münasibətindən tutmuş cəbhə dizaynlarına qədər bir çox detalı öz əsərlərində fərqli şəkildə şərh etmişdir.

Ayasofya Təsiri

https://video.neoskola.net/1751047624459.srt

Kendi isimlerini ısmarladıkları yapılarla yaşatmayı seçen tarihi figürler tarafından inşa ettirilen camiler, 16. yüzyılın en prestijli yapıları olmuştur.  

Geçmişte ve günümüzde izleyenleri hayran bırakan İstanbul'un meşhur silüeti, 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından yapılan yapıların İstanbul tepelerini ve sahillerini taçlandırmasıyla oluşmuştur.

Ayasofya başta olmak üzere Anadolu topraklarında gördüğü mimari yapılar, Avrupa'da ve İran başta olmak üzere doğuda görme ve inceleme şansı bulduğu binalar Mimar Sinan’a ilham olmuştur.

Tıpkı İtalyan mimarların Antik Yunan, Roma mimarlıklarını ve Pantheon’u inceleyerek yorumlamaları gibi; Mimar Sinan da özellikle Ayasofya’yı incelemiş, alt ve üst yapı ilişkisinden cephe tasarımlarına kadar birçok detayı kendi eserlerinde yorumlamıştır.

Mosques commissioned by historical figures who chose to immortalize their names through the buildings they ordered became the most prestigious structures of the 16th century.

The renowned silhouette of Istanbul, which has captivated viewers both in the past and today, was shaped by the crowning of the city's hills and shores with structures built by Mimar Sinan in the 16th century.

Architectural works he saw mainly in Anatolia, including the Hagia Sophia, as well as buildings he had the chance to visit and study in Europe and, notably, Iran, served as inspiration for Mimar Sinan.

Just as Italian architects interpreted ancient Greek, Roman architectures and the Pantheon by studying them, Mimar Sinan, too, especially studied the Hagia Sophia, interpreting many details in his own works, from the relationship between substructure and superstructure to façade designs.

The Hagia Sophia Effect

https://video.neoskola.net/1751047623570.srt

Sinan'ın mimar başılık yaptığı 50 yıllık bir süre içinde inşa ettiği yapılar arasında camiler, medreseler, türbeler, sıbyan mektepleri, kervansaraylar gibi pek çok yapı tipolojisi var.

Ayasofya Etkisi

https://video.neoskola.net/subtitles/8MDyuwWSSrQshivTY-tr-1745591232953.srt

Sinan'ın mimar başılık yaptığı 50 yıllık bir süre içinde inşa ettiği yapılar arasında camiler, medreseler, türbeler, sıbyan mektepleri, kervansaraylar gibi pek çok yapı tipolojisi var. Ancak bu eğitim çerçevesinde ele alacağım asıl mesele camiler çerçevesinde. Bu geniş yapı tipolojisi içinde en çok camilerden bahsedeceğim. Camileri ön plana almamızın sebebi 16. yüzyılda en prestijli yapıları olmalarıdır. Çünkü bu yapıları kuran vakıf sahipleri binaları ısmarlarken kendi isimlerini camiler üzerinden yaşatmayı seçmişler. Günümüzde bile hala izleyebildiğimiz İstanbul'un ünlü silüeti aslında 16. yüzyılda mimar Sinan'a sipariş edilen yapıların İstanbul tepelerini ve sahillerini taçlandırmasıyla oluştu. Bu yapıların çoğunluğu tepelerde Haliç ve Marmara'dan izlenebilecek en önemli bölgeler başta olmak üzere hanedanın en başında olan padişahlara, ondan sonra valide sultanlara, sonra padişahların kızlarına, şehzadelerine ve hiyerarşinin sonraki basamaklarında ise vezir takımına aitti. Bu binalar inşa edilirken bir yandan da İstanbul'un anıtsal kimliğe oluşmuştu. Bu binalar arasındaki hiyerarşiyi Mimar Sinan ve Çağatay kitabının yazarı Güluru Necipoğlu bize şöyle anlatır. Der ki bu binalar gerek kubbelerinin çapı, gerek taşıyıcı sistemleri, gerek kullanıldıkları malzemeler, gerek İstanbul içindeki yer aldığı mahallerle kendi içlerinde büyük bir hiyerarşik dizilim içindedir. Gerçekten de Osmanlı toplumu ve devleti büyük bir hiyerarşi içinde geliştirdi. Dolayısıyla mimarinin de bu hiyerarşi içinde yer alması kaçınılmaz. Tabii ki Mimar Sinan'ın üretimleri Osmanlı mimarlarının 250 yıllık mimari deneyiminin bir sonucuydu. Mimar Sinan hem Anadolu topraklarında gördüğü mimarileri ama özellikle İstanbul'da fetihten sonra öne çıkan Ayasofya'yı ve bunun yanında belki Avrupa'daki bazı binaları ve doğudaki özellikle İran'daki bazı binaları görmüş ve bunları yorumlamış olmalıydı. Zaten Mimar Sinan kendi biyografisinde sözlerinden anladığımız kadarıyla örneğin Ayasofya ile bir yarış halinde olduğu ya da Kubbet-i Sahra ile rekabet içinde olduğunu bize belirtir. Yani Mimar Sinan'ın Doğu Akdeniz çevresindeki farklı mimarlıklardan haberdar olduğunu, belki bunu saraya gelen çizimlerden ya da üç boyutlu resimlerden öğrendiğini tahmin etmek mümkün. Bu birikimin sonucunda özellikle Doğu Akdeniz çevresindeki kubbeli mimarlığın en önemli örneklerini verdiğini söyleyebiliriz. Merkezi kubbeli mimarı inşa etmek hem İtalyan mimarlarının hem Osmanlı mimarlarının hem de İran-Moğol mimarlarının ortak noktalarından bir tanesi olarak düşünülebilir. Gerçekten de Rönesans İtalya'sını düşündüğümüzde Bramante ve Michelangelo gibi mimarların merkezi kubbeleri ne kadar önem verdiğini ve bunları binalarında uyguladıklarını biliyoruz. Osmanlı mimarının da aynı çevre kültürlerinden etkilendiğini, bir etkileşim içine girdiğini varsaymak da yanlış olmasa gerek. Bu dönemde İtalyan mimarlarının kendi antik miraslarını yorumladıkları gibi mimar Sinan'ın da kendi antik mirasını yorumladığını varsayabiliriz. Yani şunu demek istiyorum, nasıl İtalyan mimarları antik Yunan ve Roma mimarlıklarının Pantheon'u inceleyerek tekrar yorumladılarsa, mimar Sinan da özellikle Ayasofya'yı etüt ederek Ayasofya'nın Altyp'i ve Osyt yapı ilişkisini cephe tasarımlılarının kendi yapılarında tekrar tekrar yorumladığı ve bunun bir mesele haline getirdiğini söyleyebiliriz. Ki gerçekten de kendi biyografisinde bundan yer yer bahseder. Osmanlı mimarlarının Ayasofya ile ilişkisi mimar Sinan'dan çok öncesine dayanıyordu. Aslında Fatih döneminde yani 1450'lerde Ayasofya iyice etüt edilmiş ve onu gerek yapı malzemesi, gerek altyapı-üst yapı ilişkisi, gerekse ikonografik açıdan yorumlamışlardı.