Tarix Tədrisləri

Tarix

History Courses

History

Tarih Eğitimleri

Tarih

Komplo Teorisi Nədir?

What is a Conspiracy Theory?

Komplo Nəzəriyyəsi Nədir?

https://video.neoskola.net/1748865188079.srt

https://video.neoskola.net/1748865187596.srt

13-14 yaşlarındayken evde kütüphanede bir kitap bulmuştum, yazarın adı Eric von Däniken, kitabın adı Tanrıların Arabaları.

Daha sonra bu kitaba birçok ziyarete gittiğimiz evde, kitapçılarda rastladım.

Ne anlatıyordu? Uzaylıların çok önceki zamanlarda insanlarla temas kurduğunu, Mısır medeniyeti başta olmak üzere,

Güney Amerika'daki Maya, Inka medeniyetleriyle vs. temaslarda bulunduğunu ve hatta insanlığı geliştiren bazı teknolojileri de bu uzaylılar tarafından bize verildiği söyleniyordu.

Hatta bunu da bir hali delillendiriyordu. Bazı hiyerogliflerde, bazı resimlerde, o dönemden kalan bazı heykellerde uzay gemisi görüntüleri, astronot kıyafetli kişilerden bahsediyordu.

Çok ikna olmuştum, çok heyecan verici bir şeydi 13-14 yaşlarındaki bir çocuk açısından.

Daha sonra kitapçıda Bermuda Şeytan Üçgeni hakkında bir kitap buldum.

Bilim kurguya da meraklı bir çocuktum, onu da alıverdim. Ne gerçek ne bilim kurgu tam anlayamıyordum ama o da beni ikna etti.

Amerika Birleşik Devletlerine doğru giderken, Karayiplerin biraz yukarısında, işte o Bermuda'nın bulunduğu bölgede bir üçgen olduğu Atlantis'in, o üçgenin olduğu yer hemen altında yıkıldığını ve oradaki bazı gene belki de uzaylılardan gelen kristaller sayesinde ya da kristaller yüzünden oraya giden gemilerin battığını ya da gemiler batmasa bile insanların ortadan kaybolduğunu anlatıyordu.

Hiç unutmam, elimde bir büyüteçle bir harita açtım ve Bermuda Şeytan Üçgenini buldum. O haritayı o büyüteçle incelemeye başladım.

Sonra o merakım devam etti. Okulda da o haritayı açıyordum, büyüteçle bakıyordum.

İşin sonunda öğretmen annemi ve babamı okula çağırdı. Çocukta bir tuhaflık var diye.

Bende bir tuhaflık yoktu. Çok ilginçti, çok inandırıcı geliyordu.

Kendi içerisinde tutarlı bir evren veriyordu bana bu hem Bermuda Şeytan Üçgeni hem de Eric Von Däniken'in bu anlattıkları.

E tabii zaman geçince, biraz yaş alınca bunlara inanmaz oldum.

Bilimsel düşünce hakkında bir şeyler öğrenmeye başladım.

Analitik düşünce konusunda kafam yorulmaya başladı.

E neden sonuç ilişkisi nasıl kurulur, bilimsel olarak nasıl ispat yapılır vs. derken bunları çocukça bulmaya başladım.

Oysa Eric Von Däniken müthiş paralar kazandı bu işten ve dünyada bir çok kişi tarafından okundu sadece Türkiye değil.

Diğer taraftan Bermuda Şeytan Üçgeni de hem filmlerde hem romanlara konu oldu hem de bir çok araştırmanın da konusu oldu aynı zamanda.

Bunlar çocukça düşünceler midir? Sonra onu düşünmeye başladım.

13-14 yaşındayken beni heyecanlandıran bu fikirlere koskoca insanların inanması onların zekâca gelişmemiş olduğunu mu gösteriyordu?

Çocuk kaldıklarını mı gösteriyordu? Biraz onunla ilgilenmeye başladım.

Yani o eski komplo teorici çocukluğumdan kalan da bir ilgiyle ve merakla.

Fark ettim ki hayır, komplo teorilerine inanan insanlar zekâca geri değiller.

Daha aptal değiller geri kalan insanlardan.

Ya da başka alanlarda gayet başarılı olabiliyorlar.

Yani çok başarılı bir mühendis, çok başarılı bir bilim adadı dahi hiç beklenmedik komplo teorilerine inanabiliyorlar.

Bunun arkasında ne var diye düşündüm.

Komplo teorisinin bir tanımını yapmak gerekiyor.

Sözlük tanımları da var komplo teorisinin.

Komplo teorisi üzerine çalışan insanların da çalıştıkları disiplinlere göre farklı tanımları var.

Ama ortak noktalarını şöyle bulmak mümkün.

Komplo teorisi bir durumu bir olayı gizli ve güçlü iktidar sahiplerinin kurduğu kumpaslarla izah eder.

Karşımıza çıkan bir olay ve bir durum aslında en çok kullanılan terimlerden biri de budur.

Aslında en temelde bir takımı gizli grupların gizlice bir araya gelerek kötü emellerini yerine getirmek amacıyla yaptıkları bir şey olarak ele alır.

Aslında bilimsel düşüncenin şüpheciliğinden faydalanırlar ve genelde şöyle başlarlar.

Hiç şüphelendiniz mi? Hiç düşündünüz mü? Belki de hiçbir şey göründüğü gibi değildir.

Aslında bu şekilde yaklaşıldığında modernizm tarafından da yoğrulmuş insanların ilk aklına gelen şey olabilir bir bakmak lazım olur.

Çünkü şüphecilik bilimin önemli bir faktörüdür ve bize de öğretilmiştir.

Ama komplo teorilerinde bilimsel düşüncede olmayan şu taraf vardır.

Komplo teorilerindeki söylenenler, komplo teorilerindeki tespitler sınanamaz.

O hipotezleri sınamanız mümkün değildir.

O vakit somut gerçeklerle yani bilimsel metodolojide kullanılan somut gerçeklerle adım adım ilerleme meselesi burada ortadan kalkar.

Çünkü somut gerçeklerle sınanamayan bir hipotezi çürütemezsiniz.

Bu durumda komplo teorisi kendi içinde kapalı bir evren yaratır ve siz onu çürütmeye çalıştığınız sürece o kapalı evrene aslında hizmet edersiniz.

Çünkü her komplo teorisinin ortaya koyduğunu çürütmeye çalıştığınızda size şu gelecektir, şu denecektir.

Sen de bir komplo teorisinin bir parçasısın.

Çok zordur komplo teorilerini çürütmek ya da komplo teorisini savunan bir insanı inandıklarının gerçek olmadığını ikna etmek.

Neden insanlar dünyanın düz olduğuna inanırlar?

Neden bazı insanlar kızamık aşısının otizme yol açacağına inanırlar?

Neden bazı insanlar dünyayı 5-10 ailenin yönettiğine inanırlar?

Ve neden bunda bu kadar ısrarlıdırlar?

Şu son dönemlerde çok tartışılıyor.

Belki insanlık tarihinden bu yana olan bir hadise komplo teorisi.

Ancak günümüzde özellikle sosyal medyanın, internetin de ortaya çıkmasıyla beraber...

...çok yayıldığını görüyoruz bu komplo teorisi meselesinin.

Ve ciddi araştırmaların, komplo teorisi hakkındaki bilimsel araştırmaların son 3-4 senede arttığını gözlemliyoruz.

Siyaset bilimi alanında, özellikle sosyal psikoloji alanında bu iki alan temel olmak üzere...

...ve bazı zamanlarda mukayese edebiyat incelemelerinde komplo teorisini anlamaya çalışıldığını görüyoruz.

Daha önceleri komplo teorileri hakkında elimizde teorik bir çerçeve yoktu.

Çünkü çok fazla ciddiye alınmamış, çok fazla çalışılmamış bir konuydu.

Daha ziyade popüler kültürün içerisinde yer alan bir alandı.

ABD'de yayınlanan bir ansiklopedi tam iki cilt ABD tarihindeki komplo teorilerini anlatıyor.

Hakikaten bütün dünyada, bütün toplumlarda görebildiğimiz bir hadiseleri komplo teorisi.

Tarihin her döneminde görebilirsiniz, her kültürde görebilirsiniz.

Zamanı sosyal sınıfları keser ve bir anlamda birleştirir.

Burada sosyal psikoloji bize biraz yardımcı oluyor.

Şu öneriliyor, biraz bu konu üzerine ciddi olarak araştırmaya başlandığı dönemden itibaren.

Evrimsel bir sebebi olabilir deniyor bunun.

Şu sebeple, avcı toplayıcı dönemden itibaren tehlikeleri tespit etmemiz gerekiyor.

Grup içi dayanışmayı tesis etmemiz gerekiyor.

Tehlikeyi yanlış tespit etmek çok önemli olmayabilir.

Hiç tespit etmezseniz hayatınız tehlikeye girebilir.

O sebeple insanların evrimsel olarak komple teorisine yatkın olduğu ileri sürülmektedir.

Çünkü bir tehditi tespit etmek gerçekten, tespit edememektense hayatta kalmayı sağlayan bir durum olabilir.

O sebeple biraz şüpheniz dahi olsa onu tehlikeli görmek, ona karşı savunma pozisyonunu almak...

...ve kendi grubunuzu bunun için uyarmak ve grup içi dayanışmayı arttırmak.

Birinci psikolojik sebebinin, toplumsal psikolojiyle ilişkinin bu olduğunu söylenmekte.

İnsanlar kaosun içerisinde düzen ararlar.

Karmaşanın içerisinde bazı örüntüler görmek isterler.

Gökyüzündeki bulutlara baktığınızı düşünün.

Uzun süre bakarsanız birdenbire bir insan sureti, bir at, bir kelebek.

Artık ne isterseniz onu görmeye başlarsınız.

Komplo Teorisi Nedir?

https://video.neoskola.net/subtitles/oreDfZWJEs9bThG4z-tr-1746094318870.srt

13-14 yaşlarındayken evde kütüphanede bir kitap bulmuştum, yazarın adı Eric von Däniken, kitabın adı Tanrıların Arabaları. Daha sonra bu kitaba birçok ziyarete gittiğimiz evde, kitapçılarda rastladım. Ne anlatıyordu? Uzaylıların çok önceki zamanlarda insanlarla temas kurduğunu, Mısır medeniyeti başta olmak üzere, Güney Amerika'daki Maya, Inka medeniyetleriyle vs. temaslarda bulunduğunu ve hatta insanlığı geliştiren bazı teknolojileri de bu uzaylılar tarafından bize verildiği söyleniyordu. Piramitler vs. Hatta bunu da bir hali delillendiriyordu. Bazı hiyerogliflerde, bazı resimlerde, o dönemden kalan bazı heykellerde uzay gemisi görüntüleri, astronot kıyafetli kişilerden bahsediyordu. Çok ikna olmuştum, çok heyecan verici bir şeydi 13-14 yaşlarındaki bir çocuk açısından. Daha sonra kitapçıda Bermuda Şeytan Üçgeni hakkında bir kitap buldum. Bilim kurguya da meraklı bir çocuktum, onu da alıverdim. Ne gerçek ne bilim kurgu tam anlayamıyordum ama o da beni ikna etti. Amerika Birleşik Devletlerine doğru giderken, Karayiplerin biraz yukarısında, işte o Bermuda'nın bulunduğu bölgede bir üçgen olduğu Atlantis'in, o üçgenin olduğu yer hemen altında yıkıldığını ve oradaki bazı gene belki de uzaylılardan gelen kristaller sayesinde ya da kristaller yüzünden oraya giden gemilerin battığını ya da gemiler batmasa bile insanların ortadan kaybolduğunu anlatıyordu. Hiç unutmam elimde bir büyüteçle bir harita açtım ve Bermuda Şeytan Üçgenini buldum. O haritayı o büyüteçle incelemeye başladım. Sonra o merakım devam etti. Okulda da o haritayı açıyordum, büyüteçle bakıyordum. İşin sonunda öğretmen annemi babamı okula çağırdı. Çocukta bir tuhaflık var diye. Bende bir tuhaflık yoktu. Çok ilginçti, çok inandırıcı geliyordu. Kendi içerisinde tutarlı bir evren veriyordu bana bu. Hem Bermuda Şeytan Üçgeni hem de Eric von Däniken'in bu anlattıkları. E tabi zaman geçince, biraz yaş alınca bunlara inanmaz oldum. Bilimsel düşünce hakkında bir şeyler öğrenmeye başladım. Analitik düşünce konusunda kafam yorulmaya başladı. E neden sonuç ilişkisi nasıl kurulur, bilimsel olarak nasıl ispat yapılır vs. derken bunları çocukça bulmaya başladım. Oysa Eric von Däniken müthiş paralar kazandı bu işten ve dünyada bir çok kişi tarafından okundu sadece Türkiye değil. Diğer taraftan Bermuda Şeytan Üçgeni de hem filmlerde hem romanlara konu oldu hem de bir çok araştırmanın da konusu oldu aynı zamanda. Bunlar çocukça düşünceler midir? Sonra onu düşünmeye başladım. 13-14 yaşındayken beni heyecanlandıran bu fikirlere koskoca insanların inanması onların zekaca gelişmemiş olduğunu mu gösteriyordu? Çocuk kaldıklarını mı gösteriyordu? Biraz onunla ilgilenmeye başladım. Yani o eski komplo teorici çocukluğumdan kalanda bir ilgiyle ve merakla fark ettim ki hayır. Komplo teorilerine inanan insanlar zekaca geri değiller. Daha aptal değiller geri kalan insanlardan. Ya da başka alanlarda gayet başarılı olabiliyorlar. Yani çok başarılı bir mühendis, çok başarılı bir bilim adamı dahi hiç beklenmedik komplo teorilerine inanabiliyorlar. Bunun arkasında ne var diye düşündüm. Buradan o zaman komplo teorisi nedir? Komplo teorisinin bir tanımını yapmak gerekiyor. Sözlük tanımları da var komplo teorisinin. Komplo teorisi üzerine çalışan insanların da çalıştıkları disiplinlere göre farklı tanımları var. Ama ortak noktalarını şöyle bulmak mümkün. Komplo teorisi bir durumu bir olayı gizli ve güçlü iktidar sahiplerinin kurduğu kumpaslarla izah eder. Karşımıza çıkan bir olay ve bir durum aslında en çok kullanılan terimlerden biri de budur. Aslında en temelde bir takımı gizli grupların gizlice bir araya gelerek kötü emellerini yerine getirmek amacıyla yaptıkları bir şey olarak ele alır. Bazı olayları bazı olguları. Aslında bilimsel düşüncenin şüpheciliğinden faydalanırlar ve genelde şöyle başlarlar. Hiç şüphelendiniz mi? Hiç düşündünüz mü? Belki de hiçbir şey göründüğü gibi değildir. En çok kullanılan slogan da budur. Aslında bu şekilde yaklaşıldığında modernizm tarafından da yoğrulmuş insanların ilk aklına gelen şey olabilir bir bakmak lazım olur. Çünkü şüphecilik bilimin önemli bir faktörüdür ve bize de öğretilmiştir. Şüphe duyun, öğrenin. Ama komple teorilerinde bilimsel düşüncede olmayan şu taraf vardır. Komple teorilerindeki söylenenler, komple teorilerindeki tespitler sınanamaz. O hipotezleri sınamanız mümkün değildir. O vakit somut gerçeklerle yani bilimsel metodolojide kullanılan somut gerçeklerle adım adım ilerleme meselesi burada ortadan kalkar. Çünkü somut gerçeklerle sınanamayan bir hipotezi çürütemezsiniz. Bu durumda komple teorisi kendi içinde kapalı bir evren yaratır ve siz onu çürütmeye çalıştığınız sürece o kapalı evrene aslında hizmet edersiniz. Çünkü her komple teorisinin ortaya koyduğunu çürütmeye çalıştığınızda size şu gelecektir, şu denecektir, sen de bir komple teorisinin bir parçasısın. Çok zordur komple teorilerini çürütmek ya da komple teorisini savunan bir insanı inandıklarının gerçek olmadığını ikna etmek. Biraz da bu inanç meselesidir çünkü. Fakat bu niye oluyor? Neden insanlar dünyanın düz olduğuna inanırlar? Neden bazı insanlar kızamık aşısının otizme yol açacağına inanırlar? Neden bazı insanlar dünyayı 5-10 ailenin yönettiğine inanırlar? Ve neden bunda bu kadar ısrarlıdırlar? Birçok sebebi var. Şu son dönemlerde çok tartışılıyor. Komple teorisi yeni bir şey değil. Belki insanlık tarihinden bu yana olan bir hadise komple teorisi. Ancak günümüzde özellikle sosyal medyanın, internetin de ortaya çıkmasıyla beraber... ...çok yayıldığını görüyoruz bu komple teorisi meselesinin. Ve ciddi araştırmaların, komple teorisi hakkındaki bilimsel araştırmaların son 3-4 senede arttığını gözlemliyoruz. Siyaset bilimi alanında, özellikle sosyal psikoloji alanında bu iki alan temel olmak üzere... ...ve bazı zamanlarda mukayese edebiyat incelemelerinde komple teorisini anlamaya çalışıldığını görüyoruz. Çok araştırma yapılmaya başlandı. Daha önceleri komple teorileri hakkında elimizde teorik bir çerçeve yoktu. Çünkü çok fazla ciddiye alınmamış, çok fazla çalışılmamış bir konuydu. Daha ziyade popüler kültürün içerisinde yer alan bir alandı. ABD'de yayınlanan bir ansiklopedi tam iki cilt ABD tarihindeki komple teorilerini anlatıyor. Bu hakikaten bütün dünyada, bütün toplumlarda görebildiğimiz bir hadiseleri komple teorisi. Tarihin her döneminde görebilirsiniz, her kültürde görebilirsiniz. Yani evrenseldir. Zamanı sosyal sınıfları keser ve bir anlamda birleştirir. Demek ki insana içkin bir durumdur. Peki bunun sebepleri ne olabilir? Burada sosyal psikoloji bize biraz yardımcı oluyor. Şu öneriliyor, biraz bu konu üzerine ciddi olarak araştırmaya başlandığı dönemden itibaren. Evrimsel bir sebebi olabilir deniyor bunun. Neden evrimsel bir sebebi olsun? Şu sebeple, avcı toplayıcı dönemden itibaren tehlikeleri tespit etmemiz gerekiyor. Grup içi dayanışmayı tesis etmemiz gerekiyor. Ve şöyle bir durum var. Tehlikeyi yanlış tespit etmek çok önemli olmayabilir. Hiç tespit etmezseniz hayatınız tehlikeye girebilir. O sebeple insanların evrimsel olarak komple teorisine yatkın olduğu ileri sürülmektedir. Çünkü bir tehditi tespit etmek gerçekten, tespit edememektense hayatta kalmayı sağlayan bir durum olabilir. O sebeple biraz şüpheniz dahi olsa onu tehlikeli görmek, ona karşı savunma pozisyonunu almak... ...ve kendi grubunuzu bunun için uyarmak ve grup içi dayanışmayı arttırmak. Birinci psikolojik sebebinin, toplumsal psikolojiyle ilişkinin bu olduğunu söylenmekte. İkincisi ise biraz daha bireysel. İnsanlar kaosun içerisinde düzen ararlar. Karmaşanın içerisinde bazı örüntüler görmek isterler. Gökyüzündeki bulutlara baktığınızı düşünün. Uzun süre bakarsanız birdenbire bir insan sureti, bir at, bir kelebek. Artık ne isterseniz onu görmeye başlarsınız. Çünkü insanlar örüntüler, düzenler, tanıdıkları bildikleri şeyleri görmek isterler. Kargaşadaki kargaşayla başa çıkabilsinler. Kaosa bir düzen getirebilsinler. Hepimizde vardır bu. İnsanlık sayısız yıldızlara bakarak ne gördü? Biri kovaya benziyor, öbürü boğaya benziyor, öbürü yengece benziyor. Sayısız objeye baktığınız zaman onları her türlü şekle benzetebilirsiniz. Ancak insanlar bir sürü uyaran arasında kendilerini rahat hissetmek... ...kendilerini güvende hissetmek için bazı örüntüler ararlar. Bu sadece doğa olaylarıyla ilgili değil. Sosyal olaylarla ilgili de böyle bir durumla karşı karşıyayız. İnsanlar karmaşık, kompleks, izahı zor. Birçok disiplinle ancak anlaşılabilecek, birçok farklı araştırma dalıyla anlaşılabilecek olayları... ...ellerinde yeterli bunları anlama imkanı yoksa bir kaos olarak, bir kargaşa olarak görürler. Ve kontrolü yitirdikleri sandığına sahip olurlar. Bu durumda insanlar ne yapacaktır? Bu karışık olaylar arasında bir örüntü, birer bağlantı bulmak zorundadırlar ki... ...kendilerini rahat hissetsinler ve kaosa bir düzen getirmiş olsunlar. İşte bu iki durum. Yani hem kargaşa içerisinde bizim bir örüntü, bir desen, bir pattern arama itkimiz... ...hem de tehlikeyi hemen tespit etme ve grup içerisinde dayanışma arzumuzun birleşiminin... ...komplo teorilerine yatkınlığın psikolojik ve toplumsal psikolojik sebepleri olduğu söylenmektedir. Bir de buna şunu ekleyelim. Günümüz teknolojisiyle beraber algoritmaların birçok şeyi belirlediği bir dönemdeyiz. Çok basit bir örneğine sadece YouTube örneğini verelim. YouTube'da herhangi bir komplo... ...benim başıma geldiği için söylüyorum. YouTube'da herhangi bir komplo teorisine ilişkin bir video izleyin. Bir süre sonra size önerilenler arasında onları görmeye başlayacaksınız. Başka bir konuda izleyin. O konudaki komplo teorileri gelecek. Bir siyasi parti ile ilişkinin videoları izlemeye başlayın. O siyasi partinin görüşünün en uç noktalarının size önerildiğini göreceksiniz. Başka bir siyasi parti de olabilir bu. Parti önemli değil, siyasi görüş önemli değil. Onları izlemeye başladığınız zaman o konuyla ilgili en uç örnekler karşınıza çıkacaktır. Çünkü bu algoritmalar size o sitede en uzun süre tutmak üzerine kurulmuştur. Bu da en size beğendiğiniz bir konunun en uç örneklerine doğru itmektedir. Yani siz bir komplo teorisine şu şekilde ya da bu şekilde biraz ilgilendiniz diyelim... ...bir bombardımanla karşılaşmamız işten değil. Ve bir noktadan sonra kendi içinde kapalı o garip evrenin içine girersiniz. Bunu daha sonra sosyal medya ve dijital teknolojilerin demokrasi ve komplo teorilerini... ...ve haber algılışını nasıl etkilediğini anlatırken daha ayrıntılı olarak bahsedeceğim bundan. Ancak sosyal psikolojik, psikolojik ve aynı zamanda teknolojik sebeplerle... ...komplonun altın çağına girdiğimiz söylenmektedir. Ama gerçekten komplo teorilerinin altın çağında mıyız? Yoksa hali hazırda zaten olan bir durumu biz mi abartmaktayız?

Komplo Teorilərinin Xüsusiyyətləri

https://video.neoskola.net/1747749532549.srt

Characteristics of Conspiracy Theories

https://video.neoskola.net/1747749532045.srt

Komplo Teorilerinin Özellikleri

https://video.neoskola.net/subtitles/JTd96Jw5oEH22ivmZ-tr-1746094331681.srt

Bugünlerde komplo teorileri üzerine yapılan araştırmaların özellikle son 3-4 senede çokça artması... ...ve sosyal medyanın ve internetin gelişmesiyle beraber komplo teorileriyle sıklıkla karşılaşmamız... ...komplo teorilerinin altın çağında mıyız? Komplo teorileri toplumsal hayattaki birçok şeyi ve hatta siyaseti mi şekillendiriyor sorusu çok fazla karşımıza çıkmakta. Şunu söyleyebiliriz, komplo teorileri her zaman vardı. Peki arttı mı? Bir görüşe göre artmadı. Yapılan bir araştırma şu şekilde. İki Amerikan gazetesine 120-130 sene boyunca gönderilen bütün okur mektupları günümüze kadar taranmış. Ve bu araştırmayı yapan bilim insanları çeşitli komplo teorileriyle bağlantılı kelimeleri tespit etmişler ve analiz etmişler. Çıkan sonuç şu, komplo teorilerinde bir artış yok. Yani 1910'ların başında da insanların gazetelere gönderdikleri mektuplar ile... ...işte 2010'ların sonunda insanların e-mail ile gazetelere gönderdikleri mektuplardaki komplo teorilerinden bahsedenlerin sayısında bir artış yok. Oranda bir değişiklik yok. Hatta baktığınız zaman 1990'larda komplo teorileri geri mi dönüyor? 1970'lerde komplo teorileri tekrar mirevaşta gibi gazete başlıklarını, toplumsal tartışmaları da görüyoruz. Bu bakış açısı bize şunu söylüyor, komplo teorilerinde bir değişiklik yok. Bu insanda zaten var olan bir durum. Bunun çeşitli sebepleri olabilir ama pek de mühim bir hadise değildir demekte. Bir başka görüş ise komplo teorilerinin eskisine göre çok daha yaygın olduğunu ve bu tip bir araştırmanın bunu tek başına izah edemeyeceğini söylemekte. Şuna görmek mümkün, yapılan başka araştırmalara göre de. Komplo teorilerine inananların sayısı tahminimizden çok daha fazla. Belki siz de onların arasındasınız. Kim bilir ben komplo teorileri hakkında bir şeyler anlatıyorum. Belki benim de farkında olmadan inandığım bazı komplo teorileri vardır. Hakikaten Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere Batı dünyasında aşık aşıklığı sebebiyle kızamık hastalığının müthiş bir artış gösterdiğini görüyoruz. AIDS'in bilim insanları tarafından siyahi halka karşı bir komplo olarak ortaya çıkartıldığı görüşü, Güney Afrika'da öylesine tutuyor ki hatta bir dönemin devlet başkanı da Güney Afrika'da buna inandığı için, aşı kampanyaları ve tedavi süreçleri beklenildiği kadar ilerleyemediği için sadece bu sebeple 300 bin insanın öldüğü iddia ediliyor. Komplo teorilerine inanış sadece çocukça bir şey değil. Hayatı birebir etkileyen bir husus. Aşık açlığında bunu net bir şekilde görebiliyoruz. Ortada çünkü ölü insanların sayısı. Ama daha orta vadede daha uzun vadede de çok ciddi sorunlar yaratabiliyor komplo teorileri. Yani hayatımıza doğrudan tesir ediyor komplo teorileri. Ne mesela? Küresel ısınmanın reddedilmesi. Küresel ısınmanın reddedilmesi sebebiyle ki Amerika Birleşik Devletleri'ndeki nüfusun üçte birine denk geliyor bu. Yaklaşık olarak küresel ısınmayı reddedenler. Bu durumda insanlar karbon salınımı konusunda gerekli tedbirleri almamakta. Böylelikle zaten hızlıca ilerlediğimiz bir ekolojik felaketin daha hızlı bir şekilde gitmekteyiz. Hakikaten hayatımızı etkilemekte. Sadece buna da kalmaz. Siyasi komplo teorileri de siyasi tercihleri belirlemekte. Bu da ne şekilde yönetileceğimizi bir anlamda şekillendirmektedir. Yani sosyal hayatımızı, siyasi hayatımızı, sağlık durumumuzu etkileyen çok önemli bir konu komplo teorileri. Başka hangi özelliği var komplo teorilerinin? Daha önce de biraz belirttim. Komplo teorileri evrenseldir. Hiçbir toplum diğer topluma göre daha fazla komplo teorisine daha yatkın değildir. Komplo teorileri zaman içerisinde sürekli devam eder. Herhangi bir tarih dönemi bir başka tarih dönemine göre daha fazla komplo teorisi üretiyor ya da üretmiyor diyemeyiz. Bir başka hikayemiz de şudur. Komplo teorileri duygusaldır. Duygusaldır. Evet, araştırmacı gazeteciliğin bazen bilimsel araştırmanın metodlarını kullanır gibi gözükse de analitik zekaya ya da doğrudan neden sonuç ilişkisine dayanmaz inanca duygulara dayanır. Yani maddi gerçeklikten almaz bilgisini aslen sezgilerinden alır. Bir şeyin öyle olduğunu sezmektedir. Daha sonra onu ispatlamak için kimi gerekçeler üretir. Ancak ürettiği hiçbir gerekçeyi sınayamayacağımız için yalanlayamayız. Ve o duygusal durum aslında komplo teorisinin içini de doldurur. Dördüncü özelliği nedir? Komplo teorileri sosyaldir. Sosyaldir. Komplo teorileri komplo teorisini savunan insanına ait olduğu grubu yüceltir. Bir anlamda narsisistik bir yapısı vardır. Bütün komplo teorilerine inanan insanlar kendilerini beğeniyor demiyorum. Kollektif bir narsisizmden bahsediyorum. Kendi grubunun haklı olduğu, kendi grubunun diğer gruplardan üstün olduğu fikrini de ona verir. Dış güçlerin saldırısı altındadır. Bir takım gizli güçler bunu yapmaktadır. O sebeple geride kalınmaktadır. Günümüzde dünyanın geldiği noktada kendisini geride kalmış olarak değerlendiren toplumlar bunun cezasını bazı gizli odakların kendilerinin üzerine oynadığı oyunlara dayandırır. Bu gelişmekte olan toplumlarda, Ortadoğu'da, Güneybatı Asya'da özellikle çok yaygındır. Ancak Amazon kabinlerine gittiğinizde de bunu görüyorsunuz. Çok sevilen biri öldüğü zaman hastalanıp kabilede, karşı kabilenin büyücüsünün yapmış olduğu bir takım büyülere bunu dayandırmaktadır mesela. Sosyal olarak bir işlevi vardır. Grup olarak sizi dayanıştırır, bir araya getirir. Karşınızdakine karşı sizi yek vücut yapar. Bu dört unsur yani hayatımıza doğrudan tesir etmesi, sosyal bir vaka olması, duygusal olması ve evrensel olması, komplo teorilerinin hakikaten üzerine ciddiyetle düşünmesi gereken bir konu olduğunu da bize gösteriyor.

Komplo Teorilərinin Təsnifatı

https://video.neoskola.net/1747749718536.srt

Classification of Conspiracy Theories

https://video.neoskola.net/1747749717995.srt

Dünyada, toplumlarda komplo arayışında olanlar, komplo yapanlar gizlice bir takım işler çevirip...

...bunun kendi kötü emellerini alet edenler yok mudur?

Komplo teorisinin bundan farkı neden sonuç ilişkisini sağlıklı bir şekilde kurmamasıdır.

Hatta komplo teorileri şöyle de dönebilir ki, gerçek komploları dahi gözümüzden kaçırmamıza yol açabilir.

Mesela Amerika'da Amerikan Devlet Başkanı Nixon'ın, rakip partinin genel merkezinin dinlemesi.

Hakikaten bu insanlar yakalanmıştır, yargılanmıştır vs.

Ya da kimi darbe girişimleri, kimi darbeler.

Bunlar elbette bir takım insanların gizlice yapacağı işlerdir.

Gizli örgütler, istihbarat örgütlerinin başka devletlerde ya da kendi devletlerindeki kimi icraatları olası mıdır, ihtimal dahilinde midir?

Hakikaten bir istihbarat örgütünün yapması ihtimal dahilinde olduğu faaliyetler.

Mesela dünyanın düz olduğunun iddia edilmesi gibi.

Ya da sanat ve siyaset dünyasındaki kimi insanların aslında kökenlerinde sürüngenler olması gibi.

Şaşırmayın, hakikaten buna inananlar da var.

İhtimal dahilinde olanlar var, ihtimal haricinde olanlar var.

Genel olarak nasıl sınıflandırıyoruz peki bu komplo teorilerini?

Tabi ki bu sınıflandırma dışında kalacaklar vardır.

Ancak çoğunlukla şu kategorilere düştüğünü görüyoruz komplo teorilerinin.

Birincisi, devletin içindeki gizli odaklarının çevirdiği işler hakkında komplo teorileri.

İkincisi, bütün dünyayı yöneten bazı gizli örgütlerin, konseylerin, birlikteliklerin hakkında komplo teorileri.

Üçüncüsü, belki de en sevimlisi UFO'lar hakkında olan komplo teorileri.

Uzaylıların bize temas kurduğu ancak hükümetlerin bunu sakladığını söyleyen komplo teorileri.

Ki bu boyutuyla birinci ve ikinci komplo teorilerine de yaslanabiliyor.

Yani gizli bir örgüt bunu yapıyor ya da devlet gizliden bunu gizliyor şeklinde.

Dördüncüsü ise sağlık alanındaki komplo teorileri.

Yani bazı mikrople virüslerin insanlığın soyunu tüketmek ya da bazı kesimleri hedeflemek için özel olarak üretildiği...

...ya da aşıların insanlarda sağlık sorunlarına yol açacağı şeklindeki komplo teorileri.

Yani devlette birileri gizli bir iş yapıyor.

Gizli bir takım aileler ya da birliktelikler ya da konseyler bütün dünyayı idare ediyor.

Sağlıkla ilgili çok ciddi kumpaslar var.

İşte bu dört sınıflandırma en çok karşımıza çıkan komplo teorileri.

Neredeyse bütün komplo teorilerini bu alt başlıkların altına toplayabilirsiniz.

Ya da isterseniz siz de evde deneyebilirsiniz.

Bütün bu başlıkların içine giren bir komplo teorisi de uydurmanız mümkündür.

Peki insanlar bu komplo teorilerine, bu sınıflandırmalardaki komplo teorilerine neden inanıyorlar?

Bunun toplumsal psikolojideki sebeplerinden biraz bahsetmiştik.

Dijital teknolojinin bunun ne şekilde arttırabileceğini de konuşmuştuk.

Ancak bunun ötesinde de bazı hikayeler var.

Komplo teorileri hakkındaki ilk araştırmalar başladığı zaman 1950'ler yaklaşık olarak,

şöyle bakılıyor komplo teorilerine, bir patoloji olarak, bir sorun olarak.

Aslında akli melekelere ilişkin psikolojik bir sorun olarak bakılıyor ilk başlarda.

Çünkü komplo teorilerinden ilk başta rahatsız olup bu konuyu incelemek isteyen kişiler,

gayet pozitivist, akılcı insanlar ve doğal olarak akılları almıyor bu şekilde düşünce tarzını.

Ve aslında biraz damgalayan bir bakış açısı var ilk başta bilimsel yaklaşımlarda komplo teorisine.

Bu bir patolojidir, bu bir hastalık gibidir ve bununla karşı mücadele etmeliyiz şeklinde.

Bu ilk kuşak araştırmacıların araştırmalarından sonra ve bu tespitlerden sonra,

komplo teorileri de artmaya başlayınca ikinci bir yaklaşımla karşılaşıyoruz.

Şu anda daha revaçta olan yaklaşım ise bu.

Bu daha boyutlu, daha kapsamlı bir bakış açısı.

Yani bunu sadece bir patolojidir, efendim bu çocukça bir hayal dünyası kurmaktır gibi bakmıyor bu bakış açısı.

Neden bu kadar çok insan, neden bu kadar uzunca bir süre içerisinde, tarih boyunca komplo teorilerine inanmaktadır?

Artık komplo teorilerine daha kapsamlı, daha boyutlu bir bakış açısı var.

Araştırmacılar komplo teorilerine yaklaşırken, insanların gerçekten bundan neden inandığını araştırmaya başladılar.

Ve gene tekrar ediyorum, bir teorik çerçeveyi bulmaktan henüz uzağız.

Ama buldukları yine bazı ortak özellikler var.

Öncelikle üç temel sebep olduğu söyleniyor.

Hepimiz hayatı anlamlandırmaya çalışıyoruz.

İnsanlığın çözüm bulamadığı en önemli sorulardan biridir bu.

Kimi zaman bunu dinle, kimi zaman bir ideolojiyle, kimi zaman başka şeylerle anlam arama çabamız devam etmektedir.

Komplo teorilerinin de bu anlam arama çalışmasının, bu çabanın bir parçası olduğu söylenmekte.

Hayatın da neden olduğumuzu, hayatın anlamını, hayatı anlamak amacıyla insanların başvurduğu bir yöntem olduğu söylenmekte.

İkinci önemli faktör, insanlar varoluşsal endişeler yaşamaktadır.

Hele günümüzün en büyük hastalıklarından biri değil mi?

Endişe içerisindeki insanın sarılmak isteyeceği sabit bir daldır komplo teorisi kimi zaman.

Endişe içerisindesiniz, hayatın kontrolünün sizden gittiğini düşünüyorsunuz ve birdenbire bir izahat geliyor.

Rahatlıyorsunuz, endişeniz sizden uzaklaşıyor.

Üçüncü olarak ise sosyal bir görev görmektedir, sosyal bir işlev görmektedir.

İnsanların grup içi dayanışmasını arttırmaktadır ki bundan daha evvelde bahsetmedim.

Üç sebebi görebiliyoruz ama bundan ibaret değil.

Buradan ne çıkmış bu daha fazla yapılan araştırmada?

Kimi kişilik özelliklerini görebiliyoruz.

Yapılan anketlere göre, araştırmalara göre.

Komplo teorilerine inanmaya daha yatkın insanlarda şu özellikler görünüyor.

Otoriter rejimlere daha yakın kişilerde bunu görebiliyoruz.

Ama bu özgürlükçü insanların da komplo teorilerine inanmayacağını da gelmiyor.

İkincisi, toplumun dışlanmış kesimlerinde daha ziyade bunu görüyoruz.

Yani hayatın kontrolünü yitirme fikri.

Hayatın kontrolünü yitirdiğini hissetmek.

Komplo Teorilerinin Sınıflandırılması

https://video.neoskola.net/subtitles/Mwh4gJiHB9jTSTcq2-tr-1746094343433.srt

Dünyada, toplumlarda komplo arayışında olanlar, komplo yapanlar gizlice bir takım işler çevirip... ...bunun kendi kötü emellerini alet edenler yok mudur? Elbette vardır. Bazı komplolar hakikaten vardır. Zaten ortaya da çıkmıştır. Komplo teorisinin bundan farkı neden sonuç ilişkisini sağlıklı bir şekilde kurmamasıdır. Hatta komplo teorileri şöyle de dönebilir ki, gerçek komploları dahi gözümüzden kaçırmamıza yol açabilir. Mesela Amerika'da Amerikan Devlet Başkanı Nixon'ın, rakip partinin genel merkezinin dinlemesi. Watergate skandalı. Bu bir komplo teorisi midir? Değildir. İspatlanmıştır çünkü. Hakikaten bu insanlar yakalanmıştır, yargılanmıştır vs. Ya da kimi darbe girişimleri, kimi darbeler. Bunlar elbette bir takım insanların gizlice yapacağı işlerdir. Gizli örgütler, istihbarat örgütlerinin başka devletlerde ya da kendi devletlerindeki kimi icraatları olası mıdır, ihtimal dahilinde midir? Elbette öyledir ve yapıla gelmektedir. Olası komplo teorileri vardır. Hakikaten bir istihbarat örgütünün yapması ihtimal dahilinde olduğu faaliyetler. Bunlar olasıdır, hakikaten olabilir. Kimi imkansız komplo teorileri vardır. Mesela dünyanın düz olduğunun iddia edilmesi gibi. Ya da sanat ve siyaset dünyasındaki kimi insanların aslında kökenlerinde sürüngenler olması gibi. Şaşırmayın, hakikaten buna inananlar da var. İhtimal dahilinde olanlar var, ihtimal haricinde olanlar var. Genel olarak nasıl sınıflandırıyoruz peki bu komplo teorilerini? Tabi ki bu sınıflandırma dışında kalacaklar vardır. Ancak çoğunlukla şu kategorilere düştüğünü görüyoruz komplo teorilerinin. Birincisi, devletin içindeki gizli odaklarının çevirdiği işler hakkında komplo teorileri. İkincisi, bütün dünyayı yöneten bazı gizli örgütlerin, konseylerin, birlikteliklerin hakkında komplo teorileri. Üçüncüsü, belki de en sevimlisi UFO'lar hakkında olan komplo teorileri. Uzaylıların bize temas kurduğu ancak hükümetlerin bunu sakladığını söyleyen komplo teorileri. Ki bu boyutuyla birinci ve ikinci komplo teorilerine de yaslanabiliyor. Yani gizli bir örgüt bunu yapıyor ya da devlet gizliden bunu gizliyor şeklinde. Dördüncüsü ise sağlık alanındaki komplo teorileri. Yani bazı mikrople virüslerin insanlığın soyunu tüketmek ya da bazı kesimleri hedeflemek için özel olarak üretildiği... ...ya da aşıların insanlarda sağlık sorunlarına yol açacağı şeklindeki komplo teorileri. Yani devlette birileri gizli bir iş yapıyor. Gizli bir takım aileler ya da birliktelikler ya da konseyler bütün dünyayı idare ediyor. UFO'lar geldi ve bizden gizleniyor. Sağlıkla ilgili çok ciddi kumpaslar var. İşte bu dört sınıflandırma en çok karşımıza çıkan komplo teorileri. Neredeyse bütün komplo teorilerini bu alt başlıkların altına toplayabilirsiniz. Ya da isterseniz siz de evde deneyebilirsiniz. Bütün bu başlıkların içine giren bir komplo teorisi de uydurmanız mümkündür. Peki insanlar bu komplo teorilerine, bu sınıflandırmalardaki komplo teorilerine neden inanıyorlar? Bunun toplumsal psikolojideki sebeplerinden biraz bahsetmiştik. Dijital teknolojinin bunun ne şekilde arttırabileceğini de konuşmuştuk. Ancak bunun ötesinde de bazı hikayeler var. Nedir bu? Komplo teorileri hakkındaki ilk araştırmalar başladığı zaman 1950'ler yaklaşık olarak, şöyle bakılıyor komplo teorilerine, bir patoloji olarak, bir sorun olarak. Aslında akli melekelere ilişkin psikolojik bir sorun olarak bakılıyor ilk başlarda. İlk değerlendirmeler o şekilde. Neden bu şekilde? Çünkü komplo teorilerinden ilk başta rahatsız olup bu konuyu incelemek isteyen kişiler, gayet pozitivist, akılcı insanlar ve doğal olarak akılları almıyor bu şekilde düşünce tarzını. Ve aslında biraz damgalayan bir bakış açısı var ilk başta bilimsel yaklaşımlarda komplo teorisine. Bu bir patolojidir, bu bir hastalık gibidir ve bununla karşı mücadele etmeliyiz şeklinde. Bu ilk kuşak araştırmacıların araştırmalarından sonra ve bu tespitlerden sonra, komplo teorileri de artmaya başlayınca ikinci bir yaklaşımla karşılaşıyoruz. Şu anda daha revaçta olan yaklaşım ise bu. Bu daha boyutlu, daha kapsamlı bir bakış açısı. Yani bunu sadece bir patolojidir, efendim bu çocukça bir hayal dünyası kurmaktır gibi bakmıyor bu bakış açısı. Anlamaya çalışıyor. Neden bu kadar çok insan, neden bu kadar uzunca bir süre içerisinde, tarih boyunca komplo teorilerine inanmaktadır? Artık komplo teorilerine daha kapsamlı, daha boyutlu bir bakış açısı var. Araştırmacılar komplo teorilerine yaklaşırken, insanların gerçekten bundan neden inandığını araştırmaya başladılar. Ve gene tekrar ediyorum, bir teorik çerçeveyi bulmaktan henüz uzağız. Ama buldukları yine bazı ortak özellikler var. Öncelikle üç temel sebep olduğu söyleniyor. Bir tanesi hayatın anlamıyla alakalı. Hepimiz hayatı anlamlandırmaya çalışıyoruz. Neden geldik, nereye gidiyoruz? İnsanlığın çözüm bulamadığı en önemli sorulardan biridir bu. Kimi zaman bunu dinle, kimi zaman bir ideolojiyle, kimi zaman başka şeylerle anlam arama çabamız devam etmektedir. Komplo teorilerinin de bu anlam arama çalışmasının, bu çabanın bir parçası olduğu söylenmekte. Hayatın da neden olduğumuzu, hayatın anlamını, hayatı anlamak amacıyla insanların başvurduğu bir yöntem olduğu söylenmekte. İkinci önemli faktör, insanlar varoluşsal endişeler yaşamaktadır. Yaşamayan da yoktur. Hele günümüzün en büyük hastalıklarından biri değil mi? Anksiyeti. Endişe içerisindeki insanın sarılmak isteyeceği sabit bir daldır komplo teorisi kimi zaman. Endişe içerisindesiniz, hayatın kontrolünün sizden gittiğini düşünüyorsunuz ve birdenbire bir izahat geliyor. Rahatlıyorsunuz, endişeniz sizden uzaklaşıyor. Çok insani bir sebebi olabilir yani. Üçüncü olarak ise sosyal bir görev görmektedir, sosyal bir işlev görmektedir. İnsanların grup içi dayanışmasını arttırmaktadır ki bundan daha evvelde bahsetmedim. Üç sebebi görebiliyoruz ama bundan ibaret değil. Daha fazla araştırma da yapılmış. Buradan ne çıkmış bu daha fazla yapılan araştırmada? Kimi kişilik özelliklerini görebiliyoruz. Yapılan anketlere göre, araştırmalara göre. Komplo teorilerine inanmaya daha yatkın insanlarda şu özellikler görünüyor. Otoriteden yana insanlar çoğunluğu. Otoriter rejimlere daha yakın kişilerde bunu görebiliyoruz. Ama bu özgürlükçü insanların da komplo teorilerine inanmayacağını da gelmiyor. Çoğunluk o şekilde diye söylüyorum. İkincisi, toplumun dışlanmış kesimlerinde daha ziyade bunu görüyoruz. Yani hayatın kontrolünü yitirme fikri. Hayatın kontrolünü yitirdiğini hissetmek. Her şeyin artık kendisinin dışında gerçekleştiği fikrine kapılmak. İnsanları özellikle bütün dünyayı yöneten bir organizasyon, bir gizli örgüt olduğu fikrine çok itmekte. Kontrol yitimi, hayatın kontrolünün kendinden gittiğini düşünmek. Onun yarattığı endişeyi kapatan bir araç komplo teorileri. Hayatın kontrolünü yitirdim, sürekli bir şeyler oluyor, her şey çok hızlı gelişiyor. Ha, sebebi buymuş. Tamam, güzel. İnsanları rahatlıyorlar. Bir başka sebebi ise şu. Herkeste biraz bulunan kendisini farklı hissetmek, sürüden ayrı olma hissi. Size gösterilen gerçeklerin dışında benim bir bildiğim var. Ve bunu benim gibi bazı insanlarla paylaşıyorum. Fena bir his olmasa gerek hayata tutunmak amacıyla. Bu da önemli faktörlerden biri. Bir başka faktör, bunu bütün araştırmalarda neredeyse ortak özellik olarak görüyoruz. Eğitim seviyesinin ve ekonomik seviyenin düşmesi. Bu da şuna bağlanıyor. Eğitim seviyesi düşük bir insanın analitik düşünceye ve neden sonuç ilişkisine ilişkin... ...bilimsel metodolojiye uzak olması doğaldır. Biraz bundan kaynaklanıyor deniyor ama. Toplumsal psikolojiyle ilgilenenlerin şöyle bir fikri var bu konuda. Eğitimsiz kişiler zaten toplumda kendilerini dışlanmış hissederler. Ve zaten hayatlarını kontrol edemezler. Yani sadece eğitimsiz oldukları için değil, daha önce bahsettiğimiz hayatın kontrolünü yitirmiş olma... ...ve endişe hissi sebebiyle de eğitimsiz insanlarda daha çok görüldüğünü biliyoruz. Komple teorilerine yatkındı. Ancak bunun sadece eğitimsizlikten kaynaklanmadığı söylenmektedir. Çünkü eğitimsiz bir kişi doğal olarak hayat üzerindeki kontrolü daha az olan bir kişidir. Eğitimsiz bir kişi toplumun biraz daha dışında kalmak zorunda kalan bir kişidir. Daha zor iş bulur. Ekonomik olarak özgürlüğü daha azdır. Eğitimsiz bir kişi dışlandığı için de daha fazla endişe içindedir. O zaman onun tutunacak bir dala daha çok ihtiyacı vardır. Bir başka kişilik özelliği olarak şu karşımızda çıkıyor. Komple teorilerine inanan insanlarda metafizik ve ilginin daha fazla olduğunu görüyoruz. Metafiziye, öte dünyaya, var olmayan kavramlara daha fazla bir inanç görüyoruz. O insanlar daha yatkın komple teorilerine inanmaya. Ancak ben bunlardan hiçbiri değilim. Eğitimliyim, metafizik bir inancım yok. Hayatım üzerinde kontrol sağlıyorum ve hiçbir endişem yok diye düşünebilirsiniz. Bu komple teorilerine inanmayacağınız anlamına gelmiyor. Çünkü bunlar başat özellikler evet ama tek başına da belirleyici değil. Çoğunlukla durum böyle ama bu özellikleri taşımayan insanların da komple teorilerine inandıklarını görebiliyoruz. Altyazı M.K.

Komplo Nəzəriyyələrinin Ortaya Çıxması

https://video.neoskola.net/1747749839477.srt

The Emergence of Conspiracy Theories

https://video.neoskola.net/1747749838776.srt

Komplo Teorilerinin Ortaya Çıkışı

https://video.neoskola.net/subtitles/XfR5iSXcBBJ2dxCvE-tr-1746094395843.srt

Komplo teorisi tanımının 1960'ların ortasından itibaren belirlendiğini... ...o ismin o vakitten itibaren kullanıldığını söylemiştik. Neden 1960? 1960'lar, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yeni bir dünyanın kurulduğu bir devir. 1950'lerin dünyasına değiliz, İkinci Dünya Savaşı'nın dünyasına değiliz. İkinci Dünya Savaşı'na gidenlerin çocuklarının artık genç olduğu... ...yeni bir dünya kurmak istedikleri... ...kendilerini kısıtlanmış, eski toplum düzeninin getirmiş olduğu kurallara... ...bağlı olmak istemedikleri bir dönem. Karşı kültür hareketlerinin ortaya çıktığı bir dönem. Bir yandan çok özgürleştirici, hippilerin çıktığı, savaş karşıtlılığının ortaya çıktığı... ...yeni arayışlarının olduğu, yeni siyasi akımların meydana geldiği... ...çok canlı bir dönem. Yani sosyal değişimin inanılmaz hızlı olduğu bir dönem 1960'lar. 1960'ların sonları hele. İşte o zaman geliyor komplo teorisi, ibaresi artık hayatımıza yerleşiyor. Daha önce bunların çeşitli isimler veriliyor bütün bu olup bitenlere ama... ...teorize olmaya başlıyor yavaş yavaş. Çünkü artıyor komplo teorileri 1960'larda. Neden artıyor? Karşı kültür dediğimiz akımlar, var olan yine müesses nizamın... ...toplum düzeninin, ailenin getirmiş olduğu kültürel kalıplara bir isyan aslında. Dünyayı yeniden okuma çabası, dünya yeniden yaratma çabası. Ve yine 1800'lü yılların ortasında gördüğümüz... ...Doğu'ya yönelme, Doğu'da öğrendiklerini kendi modern hayatıyla... ...bütünleştirme çabaları var insanların. Hippilik akımı neden Hindistan'a çok gider mesela? Neden oradaki akımlardan bir şey öğrenmeye çalışır? İşte bu başlıyor o dönemde tekrar. Doğu'nun ilmi, Doğu'nun irfanı, Doğu'nun erdemi... ...batılı gençler tarafından öğrenilmeye çalışılıyor. Ama bunun gerçekten eskiden de temelleri var. İlk yoga kulübünün 1910'larda kurulmuş Avrupa'da. Tabii bugünkü anlamda matları serip yoga yapmıyorlar. Ancak Hint felsefesinin bir kurtuluş ümidi olup olamayacağını... ...o eski dinlerden bir çözüm bulunup bulunamayacağını düşünüyorlar. Ve doğal olarak da daha ezoterik, daha batini, içine kapalı bir dünya kurmaya çalışıyorlar. Dünyayı öyle anlamaya çalışıyorlar. Yani aslında sezgilerle bahsetmiştik ya komplo teorilerinde. Sezgisel akıl öndedir, antik akıla göre. İşte 1960'lardaki bu gençlik hareketlerinde, bu hipilik hareketinde de... ...barışçıl olmaları, yeni bir dünya düzeni kurmaları, özgürlükçü olmaları gibi... ...olumlu taraflarının yanı sıra böyle ezoterik, sezgisel bir arayış da söz konusu. Ve bu da komplo teorilerine yol açıyor. Bir örnek vereceğim. Yine İllüminati'den devam edelim. 1960'lı senelerde, gene bu karşı kültür hareketinin içerisindeki iki genç şunu düşünüyorlar. Kültürel ortam çok boğucu. Çünkü her şeyin kalıpları çok belli. Biz bunu yıkmak isteyen insanlarız diyorlar. Nasıl yapacağız bunu? Bugün trolleri gibi bir şeye karar veriyorlar. Ve artık unutulmuş olan İllüminati meselesi akıllarına geliyor. İllüminati, Fransız ihtilalinden sonra bir süre konuşulmuş ama... ...20. yüzyılın başlarından itibaren unutulmaya yüz tutmuş bir mesele. Şöyle yapıyorlar. Bu iki gençten biri Playboy dergisinde çalışıyor. Playboy dergisi sadece erotik bir dergi değil o vakitler. Kimi yazıların da çıktığı, bilinen yazarların kısa öykülerinin de yer aldığı... ...biraz entelektüel kaygıları da olan bir dergi. İşte orada çalışan gençlerden biri arkadaşıyla birlikte Playboy dergisine... ...mektuplar göndermeye başlıyor ve büyük olayların, çeşitli olayların arkasında... ...İllüminati'nin olduğunu söyleyen mektuplar bunlar. Bunlar yayınlanmaya başlıyor dergide. İnsanlar da okuyorlar. Ha böyle İllüminati diye bir şey varmış. Kulak dolgunlu olan var, hiç duymamış olanlar var. Akabinde şunu yapıyorlar. İllüminati diye bir şey yoktur, bu büyük saçmalıktır deyip... ...İllüminati tezlerini çürüten mektuplar da gönderiyorlar. İnsanlar İllüminati meselesini çürüten mektupları da okuyunca... ...İllüminati'ye daha çok inanmaya başlıyorlar. Çünkü daha önce de söylemiştik, komplo teorileri yanlışlanamıyorlar. Siz ne kadar somut bilgiyle, hakikatle, bilimsel metodolojiyle buna karşı koymaya çalışırsanız... ...komplo teorisine o kadar fazla hizmet etmeye başlayabiliyorsunuz. E iş rayından çıkıyor. Playboy'dan çıkan bu hareket... ...popülerlik kazanıyor. E işte bu kültür dünyasının kalıplarını aşmak isteyenler, sasmak isteyen... ...bu iki genç bu işten para kazanılabileceğini fark ediyorlar. Ve İllüminati üzerine üç tane kitap, kalemi alıyorlar. Bu çok satan üç kitap, dünyadaki birçok gelişmeyinin arkasında İllüminati olduğunu söylüyor. Şu suikastının arkasında İllüminati var, şu krizin arkasında İllüminati var. Bu kitaplarda inanılmaz satmaya başlıyor. Ve bugün işte ünlü Amerikalı şarkıcıların, sanatçıların, bazı siyasetçilerin dahi inandığı... ...bir İllüminati hikayesiyle karşılaşıyoruz. Elbette bütün bunlar karşı kültür hareketinin tek başına doğurduğu bir hikaye değil. 1960'lar ve 70'ler aynı zamanda özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde... ...devlete ve sisteme müthiş bir güvensizliğin olduğu bir dönem. Neden? Vietnam Savaşı var. Vietnam Savaşı'na karşı büyük bir tepki var. CIA'nin ve Pentagon'un Vietnam Savaşı'na ilişkin belgelerinin sızmasıyla birlikte... ...hükümete güvenmemede başlıyor. Ve doğal olarak komplolara inanç da artıyor. Sadece bununla kalmıyor, Watergate skandalı. Amerikan Başkanı'nın açıkça yalan söylediği ve rakiplerin merkezlerinde dinleme yaptığı ortaya çıkıyor. Doğal olarak bu iki skandal, yani Vietnam Savaşı'nın aslında kaybedilmiş bir dava olduğunu bilmesine rağmen... ...Amerikan Devleti'nin iç siyasi çıkarlar ve bazı dış dengeler sebebiyle savaşı sürdürerek... ...Amerikan gençlerini ölüme gönderdiği ortaya çıkınca büyük bir sarsıntı başlıyor toplumda. Bir de bunun üzerine Watergate skandalı eklenince artık kimse iktidara, hükümete inanmamaya başlıyor. Bu durum İlluminati'de dahil olmak üzere birçok komple teorisinin daha fazla alıcı bulmasıyla sonuçlanıyor. Bununla da kalmıyor ama teknolojik gelişmelerin de arttığı bir dönemdeyiz. Nükleer füzeler yapılıyor, yeni uçaklar icat edilmiş. Askeri teknoloji iki blokta da çok hızla ilerliyor. Bu teknoloji meselesinin sürekli artması ise UFO hikayesini tekrar gündeme getiriyor. Askeri Endüstriyel Kompleks dediğimiz... ...savunma sanayi ve genel itibariyle kapitalizmin birlikteliğine karşı da bir alerji var. İşte bütün bunların, devletin, savunma sektörünün ve kapitalizmin devlerinin... ...birlikteliğinden doğan bu teknolojik patlama, savunma sanayindeki bu teknolojik patlama... ...insanların UFO meselesiyle inanmaya başlamasını da getiriyor yanında. Ve şunlar söylenmeye başlanıyor. UFO'lar ziyaret ettiler, özel bir alan var. Özel alan nedir? 51. Bölge değil mi Amerika Birleşik Devletleri'nde? Nedir 51. Bölgenin gözümüzde canlanan görüntüsü? Askeri bir bölge, girişmesi imkansız, çok büyük, çok gizli. Yani ne var orada? Gizli devlet insanları, politikacılar, askerler, büyük sermaye... ...o teknolojiyi aldılar, kullanıyorlar ve bizden gizliyorlar. Gördüğümüz üzere 1960'ların ve 70'lerin siyasi atmosferi de... ...komple teorilerin artmasına yol açıyor.

Müxtəlif Dövrlərdə Sui-qəsd Nəzəriyyələri

https://video.neoskola.net/1747749374437.srt

Conspiracy Theories in Different Periods

https://video.neoskola.net/1747749373991.srt

Farklı Dönemlerde Komplo Teorileri

https://video.neoskola.net/subtitles/DcogNmnXF9EnFeK37-tr-1746094452945.srt

Şu üç önermeye inanıyorsanız, komplo teorilerine inanmanız çok ihtimal dahilindedir. Hiçbir şey tesadüf değildir. Hiçbir şey göründüğü gibi değildir. Her şey birbirleriyle bağlantılıdır. Bu üçüne inanıyorsanız, komplo teorilerine inanmak için doğru bir yoldasınız demektir. Yalnız değilsiniz, tarih boyunca birçok insan buna inandı. İlk komplo teorisi örneklerinden biri olarak şunu görüyoruz. Romanın tarih kitaplarında Nero'nun Roma'yı yaktığı söylenir. Ve çoğumuz da buna inanmışızdır. Ben inceleyene kadar aklımda böyle kalmıştı. Çünkü popüler kültürden bu şekilde öğrendik. İzlediğimiz filmlerde bu şekilde gördük. Çılgın bir imparator var ve en sonunda delirerek şehrini yakıyor. Oysa şehri Nero yakmamış. Sadece çıkan yangını engellemekte ya da önlemekte zaafı olduğu söylenmiş. Zaten bir imparator niye kendi başkentini yakmak istesin? Ancak o dönem mücadele ettiği erken Hristiyanların, ilk Hristiyanların bunu yaydığı söylenmektedir. Çok daha gerilere kadar da gidebiliriz bu komplo teorilerinin tarihine baktığımız zaman. Ancak tabiri olarak komplo teorisinin belirmeye başlaması 1960'lı yıllar. Yaklaşık 1963-64 senesinde artık medyada yer almaya başlıyor komplo teorisi ifadesiyle. Ama çok daha öncesine gidebiliyoruz. Dediğim gibi Nero'ndan başlattık ama daha sonrası da var bunun. Öncesi de elbette vardır. Yeterince incelenirse. Yani insana çok içkin bir durum olduğu için söylüyorum bunları. Daha sonrasında da bu devam ediyor. Mesela cadılar yakılıyor değil mi bir dönem? Çoğunlukla Orta Çağ'da yakıldığı söylenir ama çok daha yakın zamanlarda. 1600'lerde hatta 1700'lerin ortasına dek Avrupa'da önce daha sonra Amerika Birleşik Devletleri'nde birçok kadın. On binlerce insan cadı oldukları gerekçesiyle yakılmıştır. Bunların şeytanla da oradan bir teması olduğu söylenmektedir. Ve bu sebeple yakılarak öldürülmüşlerdir. Sadece bundan ibaret değil. Birçok defa özellikle Yahudiler pogromlarla katledilmiştir. Ne denir? İşte kuyulara zehir atıyorlar. Orta Çağ'da çok gördüğümüz bir şey. Yahudiler kuyulara zehir koydular. Çocuklarımızı kaçırdılar. İdili fıçılara koydular gibi bir takım. Söylentiler sonucunda birçok sayıda insan katledilmiştir. Yani komple teorilerin fena sonuçları da bir hayli vardır. Çok gördüğümüz bazı komple teorileri ise aslında Fransız ihtilaliyle bağlantılıdır. Büyük sosyal değişiklikler komple teorilerinin en çok arttığı zamanlara rastlar. İnsanlar bahsetmiştik ya kendilerini güvensiz hissettikleri zaman komple teorilerine daha çok ihtiyaç duyarlar diye. Hızlı sosyal değişikliklerin olduğu zaman ise doğal olarak insanların kendilerine en güvensiz, insanların hayatları üzerinde denetimlerinin en az olduğunu zannettiği ve gerçekten de öyle olduğu zaman dilimleridir. Bu sadece büyük sosyal değişimlerde değil. Savaşlar, doğal afetler de komple teorilerinin en çok kullanım alanını bulduğu ve yaygınlaştığı zamanlardır. Neden Fransız ihtilali? Şu sebeple Avrupa'daki yerleşmiş düzeni, sosyal düzeni, siyasi düzeni yerle bir etmiştir Fransız ihtilali. Doğal olarak o müesses nizamın sahipleri ve aynı zamanda bu hızlı değişikliği anlayamayan, algılamaya çalışan, buna anlam vermeye çalışan kitleler açısından komple teorileri önemli bir sığınak olmuştur. Çok meşhur İlluminati vakasını alalım. İlluminati dediğimiz örgüt evet kurulmuştur 1700'lerin sonlarında. Fransız ihtilalinden az evvel Bavyera'da bir takım aydınlanmacı, ilerici insanlar bir araya gelerek dinin ve monarşinin kendilerinin üzerinde kurmuş olduğu baskıyı yıkmaya çalışmışlardır. Büyük tesadüf değil mi? Fransız ihtilalinden hemen önce Almanya'da, Bavyera'da bir takım entelektüellerin, bilim insanlarının, yazarların bir araya gelmesi. Doğal olarak şöyle düşünülmüştür. Bunlar yaptı Fransız ihtilalini. Onlar yapmış olamazdı çünkü bu örgüt dediğimiz aslında bir sohbet grubu gibi bir şeydi. Ve yaklaşık olarak 10 sene devam edebildi. Daha sonradan baskı sonucunda dağılmak zorunda kaldılar. Ancak Fransız ihtilali başarıya ulaştıktan sonra özellikle muhafazakar ve karşı devrimci ve karşı aydınlanmacı gruplar, İlluminati grubunun, İlluminati'nin devam ettiğini ve Fransız ihtilali dahil olmak üzere birçok meselenin arkasında bu örgütün olduğunu söylediler. Bununla kalmadı. Bunun yanına bile Tapınak Şövalyelerini bazı zamanlarda Cizvitleri ekledik. Bu da çok normaldi. Çünkü Fransa'da 14. yüzyılda Tapınak Şövalyeleri öyle bir güç elde etmişti ki hem siyasi olarak hem ekonomik olarak hem de sosyal olarak. Sonunda iktidarını bölüşmek istemeyen Fransa Kralı Tapınak Şövalyelerini dağıttı. Elebaşlarını yaktı. Ve neredeyse sona erdirdi. Bu zamanın en güçlü örgütlerinden tarikatlarından birini. Az sayıda üyesi ise yer altına çekilmek zorunda kaldı. Bu da bir takım komplotörlerine ve efsanelerine yol açtı. Ne dediler? Bunlar gizliler. Yer altındalar ama hala her yerdeler. Her şeyi kontrol ediyorlar. Ve dendi ki Tapınak Şövalyeleri, İlluminati grubu bunlar yüzyıllardır toplumu şekillendirmek için bir aradalar. Ve bakın görün Amerikan parasının üzerinde bir piramit var piramitin içinde göz var. İşte İlluminati. İşte Tapınak Şövalyeleri. İşte her şeyi kontrol edenler. Bu hayatı kontrol edemeyen ve endişe içinde olan insan için ne kadar rahatlatıcı onu düşünün. Ha birileri bunu yapıyor. Bunun içinde gizli bir takımı odaklar var. Şimdi anladım. İşte bu his insanın ihtiyacı olan bir his. Çünkü hayat çok komplike. Hakikaten çok kompleks. Anlaması çok zor. Böyleyse bu şekilde ise anlaması bir hayli kolay. İşte bu aydınlanma karşıtı komplo teorileri devam etti uzun zaman boyunca. 1800'lerde de rastlıyoruz birçok komplo teorisine. 1850'lerin ortasından itibaren şunu görüyoruz. Sömürgeciliğin artmasıyla beraber özellikle Hindistan'da arkeolojik araştırmalar, tarihi araştırmalar da devam etmekte. Sonuçta eski Hint dinlerine ilişkin metinler ortaya çıkıyor. Ve bu metinleri inceleyen kimi bilim insanları o dönem şöyle bir fikre kavuşuyorlar. Diyorlar ki bu metinler aslında en temelde bir din vardı. Kadim bir din vardı. Onun metinleridir. Ve daha sonraki bütün dinler bundan ihlam almıştır. Çok ciddi araştırmacılar, çok ciddi bilim insanları hakikaten üniversitedeki akademide çalışan birçok insanda acaba böyle mi diye düşmeye başladı. Çok normal bilimsel şüpheciliğin gerektirdiği bir durum bu. Fakat bunu uç noktaya çekenler şuraya kadar getirdiler meseleyi. Bunlar Aryan halklardı. Herkesten eski metinler bu insanlarda. Hint-Avrupa dilini konuşuyorlar. İşte bu Aryan halkların yani Hindistan'daki Aryan halkların dini temel dindir. Buradan nereye gittik? Bu Aryan halklar ise bizim özümüzdeki etnik gruptur. Buradan nereye varacağımı anladınız. Bu öyle bir noktaya gitti ki bir noktadan sonra 1850'lerin ortasında başlayan bu acaba bir kadim din var mıydı? Bizim temellerimiz köklerimiz nerede? Meselesi Aryan halkların aslında üstün olduğu fikrine doğru evrildi. Ve bunun sonucunda Nazizm olarak da görebildik. Fakat komplo teorileri 1960'lardan sonra gerçekten ismini buldu demiştim. Onun da sebebi şu 1960'lar yine çok ciddi bir toplumsal gelişmenin, toplumsal değişimin yılları. 68'i hepimiz biliyoruz. 68'den sonra yeniden kurulan kültür ortamını, sosyal ve siyasi ortamını da biliyoruz. İşte bu değişikliğin ortasında komplo teorileri yine ortaya yayılmaya başladı.