Uşaq İnkişafı

Child Development

Çocuk Gelişimi

Uşaq İnkişafına Giriş

Introduction to Child Development

Uşaq İnkişafının Prosesləri

https://video.neoskola.net/1747757795561.srt

Processes of Child Development

https://video.neoskola.net/1747757795210.srt

Çocuk Gelişiminin Süreçleri

https://video.neoskola.net/subtitles/Hw2XyRemEcDX7wcDY-tr-1746201645327.srt

KONUMUZ ÇOCUK YETİŞTİRME ÇOCUK YETİŞİMİ Konumuz çocuk yetiştirme, çocuk yetişimi. Şimdi bu iki kavramı hep yan yana kullanırız. Neden? Ben çocuk yetişim uzmanıyım. Bizim uzmanlığımız çocuğun doğum öncesinden başlayarak yetişkinlik dönemlerinde nasıl gelişiyor üzerine araştırmalar yapmak. Çocuk gelişimi ile çocuk yetiştirme arasında şöyle bir bağ var. Çocuk gelişimi bilimsel olarak inceler, çocuk yetiştirme de çocuk gelişimi bilim olarak aldığımız zaman oradan süzülen her şeyin uygulaması. Bugünkü konumuz çocuk yetiştirme. Yani anne babaların çocuk yetiştirirken yapacakları ve yapmaması gereken şeyler üzerine konuşacağız. İlk başta dilerseniz ebeveynliğe girişi konuşalım. Şimdi çocuk gelişimi dediğimiz şey nedir? Çocuk hangi alanda gelişir diye düşündüğünüzde 3 tane temel alan var. Bir duygusal sosyal gelişim deriz. İkincisi bilişsel, zihinsel gelişim. Üçüncüsü motor gelişimi diye tarif ettiğimiz fiziksel gelişim. Duygusal, bilişsel, fiziksel. Çocuğa dair aklınıza gelen her konu bu 3 alandan birine denk geliyor. Yani çocuğum okulda başarılı mı? Demek ki daha ziyade zihinsel gelişime odaklanacağız. İşte çocuğum çok stres oluyor, depresyon, anxiety, ergenlik dönemi sorunları, ebeveyn çocuk ilişkileri, sıkıntıları. Bu nereye denk geliyor? Sosyal duygusal gelişim. Çocuğum fiziksel olarak mı? 2 yaşında mı yürümeye başladı? 1 yaşında mı? Dil öğrenmesinde, dile başlamasında, konuşmasında gecikme var mı? Vesaire gibi sorular sorduğunuzda o da 3. alana tekabül ediyor daha ziyade. Dolayısıyla bütün bu derste konuştuğumuz zaman, çocuk gelişimi dediğimiz zaman hemen ilk sormamız gereken soru hangi alana denk geliyor? Duygusal sosyal mi? Bilişsel zihinsel mi? Yoksa fiziksel motor gelişimi mi? Bu 3 alanda da çocuğun gelişimine dair sorduğumuz 2. soru doğuştan mı sonradan mı? Tüm gelişim psikolojisi derslerinde ilk anlattığımız konulardan biri bu. Çünkü hemen soruyoruz yani çocuk mesela zeki. Diyoruz ya çok zeki falan. Nereden geliyor? Doğuştan mı sonradan mı? İşte benim çocuğum basketbola çok düşkün. Doğuştan mı sonradan mı? Bütün aklınıza gelecek her beceri alanı için bu soruyu sorabilirsiniz. Doğuştan mı sonradan mı? Bir 3. soru. Kültürden kültüre çocuklar değişiyor mu? Yoksa evrensel bazı alanlar var mı çocuk gelişiminde? Yani Afrika'daki bir çocukla Türkiye'deki bir çocuk arasında ciddi bir fark var mı? Yoksa hepimizin doğuştan gelen biyolojik genetik taraflarımız mı baskın geliyor? Bu soruyu soruyoruz genel olarak. Bir 4. soru da gelişim aşamalı olarak mı cereyan ediyor? Yoksa bir süreklilik mi arz ediyor? Eğer aşamalı olarak cereyan ediyorsa orada çok kritik bir nokta var. Onun adı da kritik dönem. O kritik dönemde çocuğa müdahale etmezseniz, çocuğa destek olmazsanız ondan sonraki dönemlerde ne yaptığınızın bir önemi yok. Bir örnek olarak vereyim mesela dil gelişimi. Eğer çocuk, herhangi bir çocuk dil gelişimi bağlamında ilk birkaç yıl, ömrünün ilk birkaç yılında yetişkinlerle temas içerisinde olmazsa hiçbir şekilde dili öğrenemiyor. Tabii dünyada böyle bir örnek olmayabilir diye düşünebilirsiniz ama birkaç örnek var. Mesela Kaliforniya'da bir evde zincirlenmiş bir çocuk bulundu. Gini diye adı. Gini diye okunuyor. Bu çocuk doğuyor. 14 yaşına kadar bu kız çocuğu hiçbir yetişkinle teması olmuyor. Sonra çocuğu buluyorlar. Dil bilmiyor ama zekası yerinde. O çocuğa dil öğretmek için Harvard Üniversitesi'ndeki bilim insanları bir araya geliyorlar. Noam Chomsky iyi Türkler tanır ama dil bilimcidir. O da devreye giriyor. Noam Chomsky diyor ki ona hiçbir şekilde dil öğretemezsiniz. Neden? Çünkü kritik evreyi, müdahale edilecek noktayı aştı geçti yaş itibariyle. 3-4-5 yaşlarında ciddi bir diyalog içerisinde bulunmadıysanız o yaşa kadar o yaştan sonra 7-8 yaşından sonra sizin herhangi bir dili eğer doğuştan bir beceriniz yoksa kazanmanız mümkün değil. Çünkü kritik dönemi odur. Aksan mesela herhangi bir ülkeden bir ülkeye göçtüğünüz zaman aksan 12 yaşından 11 yaşından önce göçenler için yoktur. Yani siz 10 yaşında 8 yaşında bir çocuğu alın Türkiye'den götürün New York'a. 1-2 yıl sonra aksansız konuşur. Ama mesela 20 yaşında birini alın götürün 50 yıl New York'ta yaşasın yine aksan olur. Bazen hatta ailelerde şöyle şeyler olur. Aynı aileden 3 kişi göç eder. 9 yaşındaki çocukla 13 yaşındaki çocuk arasında bir ömür boyu aksan farkı hep kalır. Neden? İşte o dediğim kritik dönem gelişim aşamasında kritik dönem vardır. Çünkü aşamalıdır. Ama bazı alanlar var aşama yok. Yani gelişim sürekli devam ediyor. Bir kırılma yok. Orada tabii öğrenme devreye giriyor. Şimdi kabaca o zaman topladığımız zaman biz gelişim dediğimizde 3 alana odaklanıyoruz. Ve her alan içinde sorduğumuz sorular doğuştan mı? Sonradan mı? Kültürden kültüre değişim var mı? Yani evrensel bir boyutu var mı bu işin? Bir de gelişim nasıl oluyor? Aşamalı mı oluyor? Sürekli mi oluyor? Bütün bundan sonraki derslerde işleyeceğimiz alanlarda hep bu sorulara geri döneceğiz.

“Ekoloji İnkişaf Nəzəriyyəsi” Nədir?

https://video.neoskola.net/1747757724959.srt

What is the “Ecological Development Theory”?

https://video.neoskola.net/1747757724695.srt

“Ekolojik Gelişim Teorisi” Nedir?

https://video.neoskola.net/subtitles/HA22xtapkmMYfRcBZ-tr-1746201655106.srt

Bu eğitimin amacı aslında bilimsel olarak sizlere çocuk gelişimi uzmanı yapmak değil. Bizim amacımız çocuk yetiştiren ebeveynlere bilimsel bir çerçeve sunmak. O noktada biraz müsaade ederseniz bu ilk bölümlerde kuramsal çerçeve üzerine de konuşmak istiyorum. Bizim çocuk gelişimi üzerine ilk bölümde sözünü ettiğim soruları sorduğum zaman, biliyorsunuz bilimde sorular, hipotezler vardır. Ondan sonra bir teoriye ihtiyacınız var. Öbür türlü tek tek veriler, anekdotlar, araştırma sonuçları havada asılı kalıyor ve ortaya bir anlaşılmaz bir amalgam çıkıyor. Bu karmaşayı, bu kaosu çözmek için, onun içerisindeki bir dengeyi, bir ritmi, bir motifi bulmak için bizim teoriye ihtiyacımız var. Şimdi bu noktada tabii çocuk gelişimi üzerine pek çok teori var. Yani ilk baştan sözünü ettiğim 3 alan var. Her bir alan için ayrı ayrı teoriler de var. Örneğin duygusal gelişim için hepimizin bildiği Freud, Sigmund Freud'un pek çok gelişim teorisi var. Okul öncesi döneminde belli evreler tarif eder. O evrelerin sonraki dönemler gelişim süreçlerine katkısını üzerine durur. Daha ziyade duygusal gelişim üzerinedir o. Ya da bilişsel gelişim üzerine pek çok teori vardır. İnsanların zihni nasıl çalışıyor, verileri işleme üzerine bilgisayar, bildiğimiz bugün modern bilgisayarların çalışma tekniklerini insan beyniyle özdeşleştiren yaklaşımlar vardır, teoriler vardır. Başka pek çok aklınıza gelen her konuda ya mikro konuda ya da genel konuda gelişim teorileri vardır. Şimdi benim bugün bu eğitimi oturttuğum teori, Yuri Brunfenbrenner dediğimiz çok ünlü bir kuramcının ortaya attığı ekolojik gelişim teorisi. Ekosistemler üzerine kuruludur. Teori diyoruz aslında ama teori değil bir model. Model ile teori nedir diye tabii bir tartışmaya da girmek istemiyorum ama sadece şu kadarını söyleyeyim. Teori açıklar, neden olduğunu açıklar. Bir insan neden mesela depresyona girdi, bir insan neden kanser oldu, neden, niçin sorusuna yanıt verir teori. Biraz da o anlamda açıklayıcıdır. Model betimler yani model fotoğraf olarak gösterir. Neden olduğunu söylemez. Yuri Brunfenbrenner'ın modeli de gelişimi hem çevreyi de içine alacak şekilde hem genetiği içine alacak şekilde katmanlı bir şekilde ele alır. Bugün eğitimle ilgili olsun, gelişimle ilgili olsun, çocuk yetiştirmeyle ilgili olsun bütün ders kitaplarında zaten bu modelin bir versiyonunu görürsünüz. Bu modelin güzel tarafı aklınıza gelecek her konuda sadece doğuştan olanlar değil, hatırlayın ilk bölümde anlatmıştım doğuştan mı sonradan mı, sadece doğuşta olanlar değil, sadece sonradan olanlar değil, ikisini birlikte ele alır. Modelin ortasında, merkezinde birey vardır yani çocuk vardır doğumla başlar. Ama ondan sonra der ki Brunfenbrenner çocuğu aldık, biyolojik bir şey getiriyor, genetik bir takım özellikleri var ama bu çocuk uzayda yetişmiyor. Genelde diğer teorilerde genetiğe çok daha fazla önem verilir. Brunfenbrenner diyor ki bu çocuğun yetiştiği bir ortam var diyor, bu ortam nedir? İlk başta aile, dolayısıyla aileyi koyuyor oraya bir halkı olarak. Diyor ki ailede annenin, babanın yaptıkları, ettikleri çocuğu etkiler, gelişimle etkiler. Ondan sonra ne var? Okul, okulu koyuyor oraya diyor ki okulda verilen eğitim, öğretmenlerin çocuklarla olan iletişimi bu iletişim niteliği çocuğun gelişimine etkiler diyor. Ondan sonra mahalleyi koyuyor, çocuğun yaşadığı ortamı koyuyor. İşte oradaki tesisler, çeşitli sosyal imkanlar, olanaklar. Sonra halka halka devam ediyor. Gelenekleri koyuyor, sosyal politikaları, eğitim politikalarını koyuyor, kanunları koyuyor. Ondan sonra yaşadığınız dünya içerisindeki çok daha makro düzeyde zaten mikrodan makroya gidiyor bu model. En üstte de tarihi koyuyor. Şimdi bu tarih çok önemli. Bu modelin benim en sevdiğim taraflarından bir tanesi de o. Çünkü tarihe baktığımız zaman çocuk yetiştirme, çocuk gelişimi biz diyoruz ki mesela çocukluk, ergenlik değil mi? Mesela ergenlik evrensel midir? Hiç düşündünüz mü? Yani bundan 300 yıl önce ergenlik var mıydı? İşte baktığınız zaman bundan 300 yıl önce ergenlik yoktu. Ergenlik bu anlamda bir sosyal inovasyon. Sanayileşmeyle birlikte çocukların artık çalışmasına gerek kalmıyor. Çocuklar çalışmasın diye evde olması lazım. Evde olup ne yapacaklar? Hasata falan gidemiyorlar. O zaman diyorlar ki işte okulları icat edelim. Okullar 3 yıl, 5 yıl başlıyor İngiltere'de sanayileşmeyle birlikte. Üretkenlik arttıkça, çocukların iç gücüne ihtiyaç azaldıkça çocukları okullara bir anlamda böyle okulu uzatıyoruz. Şimdi nereden başlamıştık hatırlayın. 3 yıl sonra 5 yıl oluyor. Sonra 8 yıl, 12 yıl. Şimdi ne oldu? Üniversite, üniversiteyi de geçti. Ergenlik nasıl değişiyor? Önce sıfırdı. 1, 2, 3 yıl oldu. Şu an 30 yaşına kadar olan döneme yeni bir kavram girdi İngilizce olarak. Emerging adulthood diyoruz. Yani eskiden yetişkinlik nerede başlıyordu? Mesela ben kendi dedemden örnek vereyim. Benim dedem 14 yaşında evlenmiş. Ne zaman çocuktu, ne zaman ergendi, ne zaman yetişkin oldu? Çünkü yetişkinliğin dünyamızdaki iki tarifi var. Bir, evlilik Türkiye'de olarak düşünebilirsiniz. Bir partneri olması lazım. Çocuk doğurmaya, ebeveyn olmaya yönelmesi lazım. Bir de iş tutması lazım. İki tane en temel kriteridir yetişkinliğin. Şimdi bu anlamda baktığımız zaman Brunson Brenner diyor ki, Çocuk gelişimini, çocuk yetiştirmeyi ele aldığınız zaman içinde yaşadığınız zamanı da ele alın diyor. Zeitgeist diyoruz ya zamanın ruhu. Mesela 21. yüzyılda, 2019'da, 2020'de bir çocuk gelişimini ele aldığınız zaman mesela ekranları, bilgisayar oyunlarını, teknolojik bağımlılığı hesaba katmadan gününe çocuk gelişimini anlayabilir misiniz? İki çocuk babası biri olarak söylüyorum. Benim için çocuk yetiştirmek demek, son zamanlarda özellikle çocuklar 5-6 yaşı geçtikten sonra ekran zamanı yönetimi diyorum. Screen time management. Dolayısıyla bu Brunson Brenner'ın modeli o anlamda son derece kapsayıcı bir model. Hatırlayın tekrar, merkezde doğumda biyolojiyle başladık. Sonra aileyi kattık, sonra okulu kattık, sonra mahalleyi kattık. Onların arasındaki ilişkileri de çok özen gösteriyor. Yani aile ile çocuk arasındaki ilişkinin kalitesi de diyor kendi başına etkendir. Sonra halka halka bütün aşamaları geçtik. Dolayısıyla eğer çocuğunuza dair, öğrencinize dair herhangi bir soru, herhangi bir gelişim nasıl yetiştirilir sorusu gündeme geldiğinde yapacağınız en kolay şey Brunson Brenner'ın modelini alıp hangi aşamada kimlerin, hangi kişilerin, kurumların, geleneklerin, faktörlerin çocuğun gelişimine etkisi var diye tek tek bakabilirsiniz. Biz de öyle yapacağız ondan sonraki bölümlerde.

Valideynlərin Diqqət Yetirməli Olduqları Prinsiplər

https://video.neoskola.net/1747758694363.srt

Principles Parents Should Pay Attention To

https://video.neoskola.net/1747758693703.srt

Bundan 4-5 yıl evvel Amerikan Bilimler Akademisi'nde bir komisyona seçildim.

Bize dediler ki çocuk yetiştirme üzerine bildiğimiz bilimsel bütün verileri toplayın ve ebeveynlere yani anne babalara,

politikacılara, karar vericilere, siyaset yapıcılara bir rapor hazırlayın.

Raporu biz hazırladık, 2 yıl sürdü. İsmi Parenting Matters.

Bu rapordan da yola çıkarak bu bölümde size ebeveynlere, anne babalara,

ben bunun içerisinde öğretmenleri de katıyorum yani çocuklarla temas halinde olan yetişkinlere.

Onların dikkate alması gereken 5 temel prensip.

Çocuk yetiştirmede reçete olmaz. Bunun sebeplerini sonraki bölümlerde tekrar altına çizeceğim.

Çünkü her çocuk farklı, her ortam farklı.

Çocuğun özelliklerini bilmeden, yaşadığı ortamın özelliklerini bilmeden,

tıpkı Brown-Fenbrenner'ın modelinde olduğu gibi uzaktan çocuğa reçete yazılmaz.

Dolayısıyla bunu bir reçete olarak almanızı istemiyorum.

Sadece her çocuğun gelişimine dair, gündeme gelecek,

hayatınıza gelen, karşınıza gelen soruları değerlendirirken

ya da çocuğumu nasıl daha iyi yetiştiririm, nasıl daha sağlıklı, mutlu bir şekilde,

başarılı bir şekilde çocuk yetiştiririm diye merak ettiğiniz, kaygılandığınız zaman

bu 5 prensibi hatırlamanızı istiyorum.

Bunlardan ilki ve en önemlisi çocuğunuzun mizacını tanımanız.

Şimdi mizac dediğimiz şey, ilk başta, ilk bölümde ifade ettiğim doğuştan mı sonradan mı olan sorusunda

aslında en fazla doğuştan dediğimiz alanlardan bir tanesi.

Mizac, karakter diye de düşünebilirsiniz bunu.

Yani bazı çocuklar mesela daha doğuştan sıcakkanlıdır.

Bazı çocuklar vardır, onların ısınması biraz zaman alır.

Ortam değiştiği zaman, karşısındaki yetişkinler değiştiği zaman

biraz daha uyum sağlamaları zaman alır.

Doğuştan itibaren bazı çocuklar uyuyamaz.

Vesaire buna benzer pek çok özellikleri vardır.

Nasıl iletişim kurduğunu, nasıl ısınıp nasıl soğuduğunu bilmeniz lazım ki

nasıl destek olacağınızı belirleyin.

Dolayısıyla birincisi çocuğunuzu tanıyın, mizacını bilin.

çocuğunuzla güvene dayalı sağlam bir bağ kurun.

o duygusal bağ olmazsa, o güven olmazsa

ondan sonra hiçbir şeyi o ilişkinin üzerine inşa edemiyorsunuz.

Bu bağda, ilk bölümde sözünü etmiştim,

ve kritik dönemleri vardır dediğimiz alanlardan biridir güven.

Eğer çocuğunuzla ilk 3 yılda, ilk 4 yılda

buna eteçmin teori diyor, İngilizce bilenleriniz bu konuda pek çok veri bulabilir.

Eğer çocuğunuzla güvene dayalı bir bağ kuramazsanız,

ondan sonra bir daha o bağ kurmak çok zor.

Yani çocuk o fırsatı kaçırırsa, size bir örnek vereyim.

on binlerce çocuk, çoğu maalesef Roman çocukları,

devlet bunları evlerinden, yurtlarından, ailelerinden koparmış,

Ve bu çocuklarla hiçbir temas kurulmuyor.

aslında buna ilk 2-3 yıl kritik dönem,

o dönemde güvene dayalı bir yetişkinliğe bir bağ kurmamış bu çocuklar.

Ve bu çocukların her biri, ondan sonraki dönemde

Çavuşescu çöktükten sonra bu çocuklar kurtarıldı,

Romanian Orphanages diye İngilizce bakabilirsiniz,

Ve maalesef ne kadar çok destek verirseniz verin,

bir yetişkinle güvene dayalı bağ kurmayan çocuklar,

sonraki dönemlerde pek çok psikolojik sorun oluyor.

Yani o ilk baştaki sağlam bağ iyi kursaydınız,

belki bu soruyu sormaya ihtiyacınız duymazdı.

Ha o bağı kurdum, bu soru olmaz da demeyin.

ergenlikte onun ergenliğe gelince tekrar konuşacağız.

Üçüncü prensip olarak, üçüncü prensibimiz,

çocuğunuzu yetiştirirken ev ortamında

onun yaşadığı ortamda bir rutin oluşturur.

Ebeveynlerin Dikkat Etmesi Gereken Prensipler

https://video.neoskola.net/subtitles/zSNGGBAgomnvT829M-tr-1746201665395.srt

Bundan 4-5 yıl evvel Amerikan Bilimler Akademisi'nde bir komisyona seçildim. Bize dediler ki çocuk yetiştirme üzerine bildiğimiz bilimsel bütün verileri toplayın ve ebeveynlere yani anne babalara, politikacılara, karar vericilere, siyaset yapıcılara bir rapor hazırlayın. Raporu biz hazırladık, 2 yıl sürdü. İsmi Parenting Matters. Bu rapordan da yola çıkarak bu bölümde size ebeveynlere, anne babalara, ben bunun içerisinde öğretmenleri de katıyorum yani çocuklarla temas halinde olan yetişkinlere. Onların dikkate alması gereken 5 temel prensip. Çocuk yetiştirmede reçete olmaz. Bunun sebeplerini sonraki bölümlerde tekrar altına çizeceğim. Çünkü her çocuk farklı, her ortam farklı. Çocuğun özelliklerini bilmeden, yaşadığı ortamın özelliklerini bilmeden, tıpkı Brown-Fenbrenner'ın modelinde olduğu gibi uzaktan çocuğa reçete yazılmaz. Dolayısıyla bunu bir reçete olarak almanızı istemiyorum. Sadece her çocuğun gelişimine dair, gündeme gelecek, hayatınıza gelen, karşınıza gelen soruları değerlendirirken ya da çocuğumu nasıl daha iyi yetiştiririm, nasıl daha sağlıklı, mutlu bir şekilde, başarılı bir şekilde çocuk yetiştiririm diye merak ettiğiniz, kaygılandığınız zaman bu 5 prensibi hatırlamanızı istiyorum. Genel prensiplerdir bunlar. Bunlardan ilki ve en önemlisi çocuğunuzun mizacını tanımanız. Şimdi mizac dediğimiz şey, ilk başta, ilk bölümde ifade ettiğim doğuştan mı sonradan mı olan sorusunda aslında en fazla doğuştan dediğimiz alanlardan bir tanesi. Mizac, karakter diye de düşünebilirsiniz bunu. Genelde doğuştan gelir. Yani bazı çocuklar mesela daha doğuştan sıcakkanlıdır. Hemen ısınırsınız onlara. Bazı çocuklar vardır, onların ısınması biraz zaman alır. Ortam değiştiği zaman, karşısındaki yetişkinler değiştiği zaman biraz daha uyum sağlamaları zaman alır. Bazı çocuklar uyur, rahat uyur. Doğuştan itibaren bazı çocuklar uyuyamaz. Vesaire buna benzer pek çok özellikleri vardır. Ama mizacı önemli. Çocuğunuza vakit geçirmeniz lazım. Kim olduğunu bilmeniz lazım. Nasıl iletişim kurduğunu, nasıl ısınıp nasıl soğuduğunu bilmeniz lazım ki nasıl destek olacağınızı belirleyin. Dolayısıyla birincisi çocuğunuzu tanıyın, mizacını bilin. İkincisi, ikinci prensip, çocuğunuzla güvene dayalı sağlam bir bağ kurun. Bu çok çok kıymetli, çok önemli. Çünkü sağlam bir bağ kurmazsanız, o duygusal bağ olmazsa, o güven olmazsa ondan sonra hiçbir şeyi o ilişkinin üzerine inşa edemiyorsunuz. Bu bağda, ilk bölümde sözünü etmiştim, gelişim aşamalı oluyor ve kritik dönemleri vardır dediğimiz alanlardan biridir güven. Neyi kastediyorum? Eğer çocuğunuzla ilk 3 yılda, ilk 4 yılda güvene dayalı bir bağ kurmazsanız, buna eteçmin teori diyor, İngilizce bilenleriniz bu konuda pek çok veri bulabilir. Eğer çocuğunuzla güvene dayalı bir bağ kuramazsanız, ondan sonra bir daha o bağ kurmak çok zor. Yani çocuk o fırsatı kaçırırsa, size bir örnek vereyim. Romanya'da, Çavuşescu zamanında on binlerce çocuk, çoğu maalesef Roman çocukları, devlet bunları evlerinden, yurtlarından, ailelerinden koparmış, getirmiş, bir yetimhaneye yerleştirmiş ve orada bir yetişkin 100 çocuğa bakıyor. Ve bu çocuklarla hiçbir temas kurulmuyor. Yani duygusal bir temas kurulmuyor. Bu çocuklar, en kritik dönemde, yani ilk 3-4 yılda, aslında buna ilk 2-3 yıl kritik dönem, o dönemde güvene dayalı bir yetişkinliğe bir bağ kurmamış bu çocuklar. Ve bu çocukların her biri, ondan sonraki dönemde Çavuşescu çöktükten sonra bu çocuklar kurtarıldı, pek çok destekler verildi, üzerine çok araştırmalar vardı, Romanian Orphanages diye İngilizce bakabilirsiniz, çok araştırmalar var. Ve maalesef ne kadar çok destek verirseniz verin, o kritik dönemde bir yetişkinle güvene dayalı bağ kurmayan çocuklar, sonraki dönemlerde pek çok psikolojik sorun oluyor. Hiçbir başka yetişkine güvenemiyor, panik ataklar yaşıyor vs. Dolayısıyla hocam ergenlik çağında çocuğum var, ilişki kuramıyorum, ne yapayım? Biraz geç. Yani o ilk baştaki sağlam bağ iyi kursaydınız, belki bu soruyu sormaya ihtiyacınız duymazdı. Ha o bağı kurdum, bu soru olmaz da demeyin. Yani ergenlik, 3 yaşında, 5 yaşında çok iyi bağ kurarsınız, ergenlikte onun ergenliğe gelince tekrar konuşacağız. Ama olmazsa olmaz, bu güvene dayalı bağ. İlk başta duygusaldır, sonra o sosyal olur. Üçüncü prensip olarak, üçüncü prensibimiz, çocuğunuzu yetiştirirken ev ortamında onun yaşadığı ortamda bir rutin oluşturur. Bu rutin çok çok önemli. Rutin ne demek? Saat kaçta uykuya gidiyor? Ekran zamanı hangi gün, kaç saat, nasıl yapıyor? Akşam yemeğinde bütün aile bir araya geliyor mu? vs. İşte oyun saatleri belli mi vs. Belli bir rutin olması lazım. Bu rutin, yani orta çocukluk dediğimiz 5-11 yaş için de önemli, ergenlik için de önemli ama en önemli olduğu yer ilk 6 yıl tabii. Yani çocuğun uyku düzeninin oturtulması, yemek düzeninin oturtulması çok çok önemli. Akşam yatağa kaçta gittiği mesela, ergenler için en önemli sıkıntılardan bir tanesi o. Çocuğun uyku düzeninin altı üstü oluyor. Dolayısıyla bütün bunların bir rutine oturması lazım. Bu rutin olduğu zaman çocuk bu disiplin için de geçerli. Yani çocuk bugün bir şey yapıyor, gülüp geçiyorsunuz, ertesi gün aynı şeyi yapıyor, ceza veriyorsunuz. Şimdi çocuğun kafası karıştı. Dün yaptığım bir şey olmadı, bugün oldu, neden oldu? Dolayısıyla orada da bir rutinin oluşması lazım. Ödül için de aynı şey geçerli. Yani bugün yapıyor ödüllendiriyorum, yarın yapıyor ödüllendirmiyorum. Neden yani? Dünden bugüne ne değişti? Rutin oluşturulması lazım. Dördüncüsü, bu da çok çok önemli ve biraz bize has bir konu. Ben bu kitabı yazarken eşimle, benim eşim Amerika'yla eşimle konuşurken dedim ki böyle bir kitap yazıyorum. O da dedi ki mutlaka bunu da yaz dedi. O da işte eşim katkısıyla yazdım. Çünkü biz yaklaşık 20 küsur yıldır yazları burada, kışları Amerika'da yaşıyoruz. Burada da evimiz var. Ve çocukları burada da yetiştiriyoruz. Uzunca bir süre buralarda Türkiye'de de kaldık. Oradaki gözlemlerine ve bir bilimsel yaklaşımla herhalde söyledi bunu. O yüzden paylaşmaya ihtiyacı duyuyorum. Eşim dedi ki, Türkiye'de çocuklar çok kıyaslanıyor dedi. Yani çocuk kardeşiyle kıyaslanıyor, kuzeniyle kıyaslanıyor. Kursuyla kıyaslanıyor. Ve kıyaslama üzerine biraz araştırma yapınca şunu görüyoruz. Kıyaslanan çocuğun kendine olan saygısı azalıyor. Kendine olan güveni azalıyor. Başarılı olduğu alanda bile başarısını ailesiyle bir süre sonra paylaşmaya ihtiyacı duymuyor ya da paylaşmak istemiyor. Çünkü sürekli bir kıyaslama var. Bu kıyaslamanın bizim kültürde özellikle çocuk yetiştirenler için çok dikkatle azaltılması mümkünse hiç yok sayılması gerekiyor. Son olarak bu özellikle sosyal medyadan biliyorum çok ilgi gören bir nokta. O da beni biraz mutlu ediyor. Mükemmel ebeveynlik diye bir şey yoktur. Olabildiği kadar iyi ebeveynlik diye ben Türkçe'ye çevirdim bu kavramı. Good enough parenting İngilizcesi. Bu da şu demek. Elinden geleni yap ama çok da zorlama. Çok da kurcalama. Çünkü çocuk gelişimi, çocuk yetiştirimi öyle çok oynanacak, kurcalanacak bir alan değil. Bir de mükemmeliyetçi olduğunuz zaman onun verdiği bir stres var. O stresin de çocuğa bir etkisi var. Yani çocuğun bir sıkıntısı var. Örneğin çocuğum matematikle başarılı değil. Örneğin çocuğum konuşmaya geç başladı, yürümeye geç başladı vs. Bunlar her ebeveynin çocuk yetiştirirken sorduğu sorular. Ben de çocuk yetiştirdim. Ben de aynı soruları sordum. Yani niye geç başladı, niye erken oldu, niye başarısız falan. Burada bir sıkıntı yok. Sıkıntı şurada. O yaşadığı dert neyse, çocuğun yaşadığı sıkıntı neyse, ondan daha fazla çocuğa etkisi olan nokta sizin bunu dert edip, çocuğa bir de ek yük olarak sizin acaba şu mu oldu, acaba bu mu oldu? 3 tane doktora daha götürelim, 5 tane test daha yaptıralım. Çocuğun dahi fırsat mı kaçıyor? Bu panik hali sizin aslında meseleyi çocuğunuzdan alıp kendinize mal etmenizden kaynaklanıyor. Yani ben çocuğumu dünyanın en iyi ebeveyni olarak yetiştireceğim kaygısının kendisi bir süre sonra o çocuğun yaşadığı sorunundan daha büyük sorunlar ortaya çıkartıyor. Yani evet çocuk 2 yaşında, 3 yaşında biraz geç olmuş olabilir. Ama bu sizin çocuğun hayatına soktuğunuz stresin kendisi, o yaşadığı sıkıntıdan daha büyük bir sıkıntı. Yani kaş yaparken göz çıkartıyorsun. Tabi ki hiç müdahale etmeseniz, olayı doğal sürecine koysanız belki çocuk bu kadar stres olmayacak. Her alanında bu böyle. Yani çocuk matematikte biraz düşük puan aldı. Ya da sınavda bilmem şöyle aldı. Hemen onu olduğundan fazla büyütüp, üstüne gidip, büyük bir panik halinde buna ne yapacağız, ne yapacağız dediğimiz zaman işte o vesvese, o stresin kendisi çocuğun yaşadığı asıl sorundan daha büyük sorun teşkil ediyor. O yüzden bu sadece bize haksız bir şey değil. Yani Tiger Mom diye bir kavram var. Duymuşsunuz helikopter parenting diyoruz. Helikopter ebeveynliği. Burada biraz da şöyle bir durum var yani. Umarım bunu siz yaşamıyorsunuzdur. Bazı ebeveynler kendi hikayelerini çocuklarında tamamlama derdinde. Yani kendisine dair bir takım dertleri, sıkıntıları, hayalleri, yaşadıkları, yaşayamadıkları var. Bunları çocuğunda tamamlamaya çalışıyor. Ama onu yaparken, o işte ilk prensip neydi hatırlayın 5 prensip. İlki mizacını tanı demiştik. Tabii o mükemmel ebeveynlik üzerine benim de ebeveyn olarak yaşadıklarım var. Çünkü herkes en iyisini yapmak istiyor. Nedir bu? Ben de iki çocuğum var. İkisinin de müzisyen, sanatçı olmasını çok istiyordum. Benim bu fırsatım olmadı çocuklarımın olsun diye. Onlar işte 3 yaşına, 4 yaşına geldiğinde aldım bunları. İkisini de sırayla, yaşlar itibariyle. Hemen piyano dersi, işte piyanodan biraz sıkıldılar falan zorla zorla işte ödüller koy vesaire. Ondan sonra al onları gitar falan vesaire. En son büyük oğlum 8. sınıfa kadar sağ olsun benim hikayemi tamamlamak için en son bataryaya geldi. 8'den sonra çocuk bıraktı. Yani benim istememe, benim teşvime hadi parantez içinde zorlamama rağmen bir yere kadar gidiyor. Dolayısıyla çok da kurcalamamak lazım. Hepimiz bu hatayı değişik zamanlarda yapıyoruz. Çok fazla da dert edin istemiyorum yani. Çünkü ebeveynlik biraz da bu dertlerin toplamı oluyor. Ama bunu her gün, her daim, her konuda yaptığımız zaman çocuğumuza kaş yaparken göz çıkarttığımızda çocuğumuz üzerinden altını çizmek istiyorum.

Valideynlik Üslubları

https://video.neoskola.net/1747758562817.srt

Parenting Styles

https://video.neoskola.net/1747758562287.srt

Bu bölümde ebeveynlik tarzlarını konuşacağız.

Tabii çocuk yetiştirme, çocuk gelişim üzerine pek çok teori var.

Ebeveynlik üzerine teoriler biraz daha sınırlı ama bir teori var ki bir model

Dianne Baumrün, psikolog Dianne Baumrün'ün 1960'larda

geliştirdiği bir model. Bunu şu an bütün dünyada ebeveynlik üzerine

yapılan hem araştırmalarda hem kitaplarda görürsünüz.

Çok basit olduğu için, genelde iyi teoriler bu arada basit teorilerdir. Yani

çok basit bir şekilde karmaşık bir meseleyi, metaforik olarak özellikle anlatabilen teoriler iyi oluyor.

Dianne Baumrün'ün 1960'larda yaptığı gözlem şu.

Çocuklara gidiyor. Çocukların gittiği kreşe gidiyor daha doğrusu.

Sonra onların ebeveynlerini gözlemliyor. Aradaki ilişkilere bakıyor yani kim kiminle nasıl konuşuyor vesaire.

Bütün bu gözlemlerden yola çıkarak belli bir süre sonra, biz buna boylamsal çalışma diyoruz,

tekrar çocukları gözlemliyor ve belli özellikler keşfediyor. Yani diyor ki bak şu tarz ebeveynlerin

çocuklarında böyle sonuçlar ortaya çıkıyor.

Bu teori diyor ki, çocuk yetiştirmede ebeveynlerin bütün davranışlarını iki alanda toparlayabiliriz.

disiplin, kontrol, otorite kurma süreçleri. Öbürü de sevgi, şefkat, ilgi.

sizin ebeveynlik tarzınızı ortaya çıkartmanız mümkün.

İncelediğinizde göreceksiniz ki siz bu tarzlardan birine daha çok yakın olabilirsiniz ama zaman zaman tarzlar da değişiyor tabii ki.

diyoruz ki siz otoriter bir ebeveynsiniz.

Dört tane ebeveynlik tarzı var. Birincisi bu otoriter ebeveynlik.

Yani çocuğa cezayı biraz daha çok veriyor.

Bu tarz ebeveynlerin çocuklarına baktığımız zaman uzun vadede

ilk başta belki eğitimde şurada burada biraz başarılı oluyorlar ama öz saygıları çok zayıf oluyor

Özellikle ergenlik döneminde çok ciddi sıkıntılar oluyor.

iletişim kurmak, sağlıklı bir iletişim kurmak çok sıkıntı.

Özellikle ergenlik döneminde bunun sonuçlarını

depresyon, enzayi olarak çocuklarda gözlemliyoruz.

Uzun vadede eğitimde de sıkıntılar oluyor.

Dediğim gibi ilk yaşta hani o disiplin belki çocuğun

eğitimde ilk başta başarısına sebep olmuş olabilir ama sonra sıkıntılara yol açıyor.

Yani kontrol ile şefkatın dengesi kuruluyor bir anlamda.

bir önceki bölümlerde anlatmıştık rutin sunuluyor, evet şu saatte

şu kadar saat ekran başında olacaksın, ödevini yapacaksın, sorumlulukların olacak.

Hem bunu yapıyor, kontrol, disiplin kuruluyor ama aynı zamanda da çocuğuna ilgi, şefkat, sevgi gösteriliyor.

Bunu pek çok araştırmada, buna böyle biraz idealize edilmiş, ideal ebeveynlik olarak bakılıyor.

Türkçe'ye demokratik ebeveynlik olarak çevrilmiş.

sonuç ne oluyor? İşte hem Diane Bamrundt'un araştırmaları hem başka araştırmalar gösteriyor ki çocuklar

hem okulda daha başarılı oluyor. Uzun vadede sadece kısa vadede değil.

Ama aynı zamanda sosyal olarak, psikolojik olarak da sıkıntıları daha az oluyor. Kendilerine

öz saygıları, self-esteem dediğimiz öz saygıları,

Çünkü bu çocukların bireysellikleri biraz daha gelişmiş oluyor.

Bu biraz böyle hani bizim Türkçe'de var ya saldım çayırı Allah kayırı diye bir söz var. Yani biraz

Çocuğunu biraz şımartma söz konusu bu. Biraz değil, epey şımartma. Yani hiçbir beklenti yok,

Bütün kontrolü bir anlamda çocuğuna veriyorsun.

Çocuk ebeveynliği yönetiyor neredeyse.

Bu tarz ebeveynliği de serbest ebeveynlik deniyor.

Serbest ebeveynlik olduğu zaman tabii çocukların hem disiplin oluşturması çok zor oluyor.

Yetişkin olarak anne-baba dışında biriyle irtibat kurması sıkıntı oluyor. Okula gittiklerinde

çünkü okuldaki yetişkinlerden, öğretmenlerden de anne-babalarından gördükleri serbestliği arıyorlar. Tabii bulamıyorlar.

O zaman ne oluyor? Disiplin sorunları ortaya çıkıyor. Yani okulda

davranış bozuklukları, başkalarıyla iletişimde,

sosyal iletişimde problemler gündeme geliyor

ve ergenlik dönemine geldikten sonra da tabii bu tarz

ebeveynlik ortamlarında yetişen çocuklar

risk davranışları dediğimiz sigara, alkol, benzeri

davranışlara daha çok meyilli olabiliyorlar.

Yasa dışı aktivitelere katılma potansiyeli biraz daha yüksek oluyor.

Son olarak da ihmalkar ebeveynlik dediğimiz. Bu da nedir?

Çocukla hiç uğraşmıyorlar, ilgi göstermiyorlar, sevgi göstermiyorlar ama aynı zamanda

Bu tarz ebeveynlikte aslında ebeveyn ortada yok.

Bazı kültürlerde bu tarz ebeveynlerin ellerinden çocukları bile almıyor erken yaşta eğer

Ebeveynlik Tarzları

https://video.neoskola.net/subtitles/xwbPY3DGKDgrHzENB-tr-1746201674253.srt

Bu bölümde ebeveynlik tarzlarını konuşacağız. Tabii çocuk yetiştirme, çocuk gelişim üzerine pek çok teori var. Ebeveynlik üzerine teoriler biraz daha sınırlı ama bir teori var ki bir model Dianne Baumrün, psikolog Dianne Baumrün'ün 1960'larda geliştirdiği bir model. Bunu şu an bütün dünyada ebeveynlik üzerine yapılan hem araştırmalarda hem kitaplarda görürsünüz. Çok basit olduğu için, genelde iyi teoriler bu arada basit teorilerdir. Yani çok basit bir şekilde karmaşık bir meseleyi, metaforik olarak özellikle anlatabilen teoriler iyi oluyor. Dianne Baumrün'ün 1960'larda yaptığı gözlem şu. Çocuklara gidiyor. Çocukların gittiği kreşe gidiyor daha doğrusu. Orada çocukları gözlemliyor. Sonra onların ebeveynlerini gözlemliyor. Aradaki ilişkilere bakıyor yani kim kiminle nasıl konuşuyor vesaire. Bütün bu gözlemlerden yola çıkarak belli bir süre sonra, biz buna boylamsal çalışma diyoruz, tekrar çocukları gözlemliyor ve belli özellikler keşfediyor. Yani diyor ki bak şu tarz ebeveynlerin çocuklarında böyle sonuçlar ortaya çıkıyor. Bu teori diyor ki, çocuk yetiştirmede ebeveynlerin bütün davranışlarını iki alanda toparlayabiliriz. Bir tanesi kontrol mekanizması yani disiplin, kontrol, otorite kurma süreçleri. Öbürü de sevgi, şefkat, ilgi. İki tane aks var. İki faktöre göre sizin ebeveynlik tarzınızı ortaya çıkartmanız mümkün. Herkesin ayrı bir tarzı var. İncelediğinizde göreceksiniz ki siz bu tarzlardan birine daha çok yakın olabilirsiniz ama zaman zaman tarzlar da değişiyor tabii ki. Peki nedir bu tarzlar? Eğer kontrol çok fazla olursa, şefkat çok az olursa, biz bu modele diyoruz ki siz otoriter bir ebeveynsiniz. Dört tane ebeveynlik tarzı var. Birincisi bu otoriter ebeveynlik. Yani çocuğa cezayı biraz daha çok veriyor. Şefkati hiç vermiyor. Hani böyle vardır ya bizim Türkiye'de biraz yaygındır bu model. İşte disiplin sürekli ama ilgi yok. Bu tarz ebeveynlerin çocuklarına baktığımız zaman uzun vadede ilk başta belki eğitimde şurada burada biraz başarılı oluyorlar ama öz saygıları çok zayıf oluyor bu tarz çocukların. Özellikle ergenlik döneminde çok ciddi sıkıntılar oluyor. Çünkü otoriter birisiyle iletişim kurmak, sağlıklı bir iletişim kurmak çok sıkıntı. Özellikle ergenlik döneminde bunun sonuçlarını depresyon, enzayi olarak çocuklarda gözlemliyoruz. Uzun vadede eğitimde de sıkıntılar oluyor. Dediğim gibi ilk yaşta hani o disiplin belki çocuğun eğitimde ilk başta başarısına sebep olmuş olabilir ama sonra sıkıntılara yol açıyor. Bu birinci tarz ebeveynlik otoriter. İkinci tarz kontrol çok fazla ama şefkat de çok fazla. Yani kontrol ile şefkatın dengesi kuruluyor bir anlamda. Yani hem çocuğa bir rutin bir önceki bölümlerde anlatmıştık rutin sunuluyor, evet şu saatte uykuya gideceksin, şu kadar saat ekran başında olacaksın, ödevini yapacaksın, sorumlulukların olacak. Hem bunu yapıyor, kontrol, disiplin kuruluyor ama aynı zamanda da çocuğuna ilgi, şefkat, sevgi gösteriliyor. Bunu pek çok araştırmada, buna böyle biraz idealize edilmiş, ideal ebeveynlik olarak bakılıyor. Türkçe'ye demokratik ebeveynlik olarak çevrilmiş. Yani sevgiyle, şefkatle, kontrol otoriteyi dengeli bir şekilde sunduğun zaman sonuç ne oluyor? İşte hem Diane Bamrundt'un araştırmaları hem başka araştırmalar gösteriyor ki çocuklar hem okulda daha başarılı oluyor. Uzun vadede sadece kısa vadede değil. Ama aynı zamanda sosyal olarak, psikolojik olarak da sıkıntıları daha az oluyor. Kendilerine öz saygıları, self-esteem dediğimiz öz saygıları, özgüvenleri çok yüksek oluyor. Çünkü bu çocukların bireysellikleri biraz daha gelişmiş oluyor. Üçüncü tarz ebeveynlik, şefkat çok fazla, yoğun ama kontrol yok. Bu biraz böyle hani bizim Türkçe'de var ya saldım çayırı Allah kayırı diye bir söz var. Yani biraz onun şefkati bol versiyonu oluyor bu. Çocuğunu biraz şımartma söz konusu bu. Biraz değil, epey şımartma. Yani hiçbir beklenti yok, hiçbir sorumluluk yok, bir rutin yok. Bütün kontrolü bir anlamda çocuğuna veriyorsun. Çocuk ebeveynliği yönetiyor neredeyse. Ama öbür taraftan sevgiden falan da esirgemiyorsun. Bu tarz ebeveynliği de serbest ebeveynlik deniyor. Serbest ebeveynlik olduğu zaman tabii çocukların hem disiplin oluşturması çok zor oluyor. Yetişkin olarak anne-baba dışında biriyle irtibat kurması sıkıntı oluyor. Okula gittiklerinde çünkü okuldaki yetişkinlerden, öğretmenlerden de anne-babalarından gördükleri serbestliği arıyorlar. Tabii bulamıyorlar. O zaman ne oluyor? Disiplin sorunları ortaya çıkıyor. Yani okulda davranış bozuklukları, başkalarıyla iletişimde, sosyal iletişimde problemler gündeme geliyor ve ergenlik dönemine geldikten sonra da tabii bu tarz ebeveynlik ortamlarında yetişen çocuklar risk davranışları dediğimiz sigara, alkol, benzeri davranışlara daha çok meyilli olabiliyorlar. Yasa dışı aktivitelere katılma potansiyeli biraz daha yüksek oluyor. Son olarak da ihmalkar ebeveynlik dediğimiz. Bu da nedir? Hem sevgi, şefkat yok hem de kontrol yok. Hiçbir sorumluluk yok. Çocukla hiç uğraşmıyorlar, ilgi göstermiyorlar, sevgi göstermiyorlar ama aynı zamanda bir disiplin, bir otorite de yok. Bu tarz ebeveynlikte aslında ebeveyn ortada yok. Bazı kültürlerde bu tarz ebeveynlerin ellerinden çocukları bile almıyor erken yaşta eğer tespit edilebilirse. Çünkü çocuk bir anlamda kendi kendisini yetiştiriyor. Yani ebeveyn yetişkin olmadan kendi kendisini yetiştiriyor. Bütün diğer alanlarda saydığımız sıkıntıların hepsi burada tabii doğal olarak oluyor. Yani özellikle suça temayül konusunda sıkıntılar oluyor, okulda başarı konusunda çünkü bir rutin hiçbir şekilde oluşturulmamış. Anne baba çocuğuna sormuyor okula gidiyor musun, gidiyorsan nedir durum diye. Erken yaşlardan itibaren her aklınıza gelecek her alanda sıkıntı var. Şimdi buradan özetlediğimiz zaman şu çıkıyor. Bir ebeveyn olarak sizin oturup bu şema üzerinden, bu iki aks üzerinden benim ebeveynliğim nereye tekabül ediyor diye bir kendinize bakmanız lazım. Yani sevgi, şefkati yeterince veriyor muyum çocuğa? Sevgi ve şefkatin yanında aynı zamanda kontrol mekanizmalarını da devreye sokuyorum. Bu ikisini dengeli bir şekilde devreye sokuyor iseniz ve çocuğunuzun mizacını da hesaba katarak, çevreyi de hesaba katarak dengeye sokuyorsanız, çocuğunuzun sağlıklı yetişmesi için elinizden geleni yapıyorsunuz demektir. Ama bunlardan birini fazla verip birini az verdiğiniz zaman fark etmez hangisinin olduğu sıkıntı ortaya çıkıyor. Dolayısıyla dengeli bir şekilde çocuğun mizacına uygun olarak vermeniz lazım. Şimdi bu noktada önemli birkaç şeyin altını çizmek istiyorum. Bir, ebeveynlik tarzınız değişebilir ve değişmelidir. Neye göre? Çocuğun mizacına göre. Bir önceki bölümlerde konuşmuştuk. Mizah çok önemli. Yani birinci çocuğunuz belki biraz daha otoriter ebeveynlik bekler, ihtiyacı odur. Biraz daha bu şu demek, o çocuğun daha çok kontrol ve disipline ihtiyacı var. Belki ikinci çocuğunuz kontrol ve disipline ihtiyacı yok. Onun biraz daha sevgiye, ilgiye ihtiyacı var. Dolayısıyla çocuktan çocuğa bu değişebilir ve değiştirebilmelisiniz. Yani benim ebeveynlik tarzım, otoriter herkese bunu yapacağım diye bir kural yok. Bu birinci nokta, çocuğun mizacına göre ebeveynlik tarzınızı gözden geçirin. İkinci nokta, yaşadığınız ortama göre ebeveynlik tarzınızı gözden geçirin. Yani bir yerden bir yere taşındınız örneğin. Brunfeld-Berlin'in modelini hatırlayın. Mahalle, okul çok çok önemli. Dolayısıyla çocuğunuzun gittiği okula göre, değişiyorsa okul, çocuğunuzun yaşadığı mahalleye göre, siz de ebeveynlik tarzınızı değiştirebilmelisiniz. Yani bir mahalle düşünün, son derece güvenli bir ortam, olanakları iyi çocuğunuzun yetişmesi için. O zaman biraz daha serbest ebeveyn olabilirsiniz. Yani çocuğunuzun kontrole o kadar da ihtiyacı yok. Çünkü ortam, sağlıklı bir ortam. Başka bir mahalle düşünün, başka bir ortam düşünün. Etrafta risk faktörleri daha fazla. İşte çocuğunuzu kötü alışkanlıklara sokan insanlar olabilir, bu başka faktörler olabilir. O ortamda da biraz daha otoriteyi arttırmanız gerekebilir. Yani ortama göre de tarzınızı tekrar gözden geçirmeniz gerekebilir. Tarzlar ne olduğunu bilmemiz anlamında çok kıymetlidir. Ama tarzın bu değiştirmeni dediğimiz noktada da çocuğumuza çok faydamız olmayabilir.

Öyrəndiklərinizi yoxlamaq üçün bu qısa testi cavablandıra bilərsiniz. Test nəticələri, sertifikat vəziyyətinizə təsir göstərməyəcək.

Aralıq Test (1)

Öğrendiklerinizi ölçmek için bu kısa testi yanıtlayabilirsiniz. Test sonuçları, sertifika durumunuzu etkilemeyecektir.

You can answer this short quiz to assess what you have learned. The results of this test will not affect your certificate status.

Midterm Quiz (1)

Ara Test (1)

Çocuk Gelişimine Giriş

Uşaq İnkişafının Dövrləri

Stages of Child Development

Uşağın İnkişaf Mərhələləri Hansılardır?

https://video.neoskola.net/1747756837866.srt

What Are the Stages of Child Development?

https://video.neoskola.net/1747756837447.srt

Çocuk Gelişiminin Evreleri Nelerdir?

https://video.neoskola.net/subtitles/2AyEnvz92JDu3MBfm-tr-1746201683551.srt

Çocuk gelişimi dediğimiz zaman çeşitli dönemler var. Okul öncesi dönem ya da erken çocukluk dönemi diyoruz. Eğer çocuk gelişiminden konuşuyorsak erken çocukluk, eğitim üzerinden konuşuyorsak okul öncesi diyoruz. 06 arası. İkinci dönem nedir? İşte middle childhood, orta çocukluk ya da çocukluk diye Türkçe'de daha ziyade geçiyor. 5-11 arası. Sonra ne var? İşte 11-18 arası ergenlik diye geçiyor. 18-30 arası da o üst sınır değişiyor biraz ülkeden ülkeye, zamandan zaman. Ona da emerging adulthood, işte genç yetişkinlik diye Türkçe'yi çevirebiliriz belki. Dolayısıyla 0'dan 30'a kadar bir alandan söz ediyoruz. Bütün bu dönemler içerisinde, tabii her dönem çok önemli. Ama bu dönemler içerisinde en kritik olan okul öncesi yıllar, ilk 6 yıl. Neden? Çünkü mesela beynimizin %95'i neredeyse ilk 3-4 yılda tamamlanıyor. Çocuk 6 yaşına geldiğinde beyin gelişimini neredeyse tamamlamış oluyor. Duygusal gelişim daha önceki bölümlerde ifade etmiştim. Kritik dönem işte 2 yaş, 3 yaş. Bir yetişkinle, özellikle bu genelde anne oluyor, bazen baba oluyor. Bir yetişkinle güvene dayalı ilişki ki sonraki sosyal ve duygusal gelişimin temeli bu dönemde atılıyor. Fiziksel gelişim aynı şekilde işte yürüme, konuşma bu dönemlerde tamamlanıyor. Dolayısıyla bütün süreçleri değerlendirdiğimizde en kritik dönem bu dönem. Şimdi bu dönemde bu sözünü ettiğimiz 3 alanda, hatırlayın 3 alanı. Fiziksel gelişim, duygusal sosyal gelişim ve bilişsel gelişim. Bu 3 alanda kritik olan her noktada yetişkinler, ebeveynler, karar vericiler, öğretmenler, her kimse çocukların hayatında olan o dönemde. Bu 3 alanda ihtiyaç duyulan destek zamanında verilmezse sonradan bunu tamir etmek çok çok zor. Hem zaman olarak zor bazen imkansız. Dolayısıyla bu 3 alanda çocuklarımızın ihtiyaçlarını onların sağlıklı bir şekilde yetişebilmek için sağlamamız gerekiyor. Şimdi bu ihtiyaçlar nedir? Örneğin fiziksel olarak çocuğun rahat hareket edebileceği, güven içerisinde olabileceği bir alan, bir ev ortamı yaratmanız lazım. Örneğin bilişsel olarak zihinsel gelişim için çocuğunuzla diyaloğa dayalı, bunun kendi gelişim evreleri içerisinde sizinle diyalog kurması, bu diyaloğun zamanla kitaplarla da olması gerekiyor, sonraki bölümlerde buna biraz daha detaylı değineceğiz. Bunun sağlanması lazım. O diyalog olmayınca çocuk okula başladığında akranlarından geç kalıyor örneğin. Şunu hatırlatmak istiyorum. Genelde gelişimi 3 alan üzerinden sürekli konuşuyoruz. Bilimde bu hep olur. Açıklarken başkalarıyla iletişim sağlamak için hem kategorize etmeniz lazım, hem belli bir terminoloji içerisinde oturtmanız lazım. Ama bu 3 alan birbirinden bağımsız değil. Yani eğer çocuk duygusal olarak sıkıntı yaşıyorsa, duygusal gelişimde sıkıntı varsa örneğin okula gidiyor, anxiety var. Yani okula gidiyor, bir tedirginlik var. Belki orada akran zorbalığı var. Belki başka sebeplerden dolayı okula gittiğinde duygusal olarak kendisinin rahatsızlığı hissediyorsa, bunun bilişsel gelişme bir etkisi oluyor tahmin edebileceğiniz gibi. Yani o çocuğun eğitimdeki sıkıntılarının bir kısmı duygusal. Aynı şekilde çocuk zihinsel olarak bütün kabiliyetleri yerinde olabilir. İşte hatta ileri seviye bilişsel becerilere sahip olabilir. Ama kendini rahat hissetmiyorsa bunu ifade edemez, ortaya çıkartamaz. Öbür taraftan fiziksel gelişim itibariyle eğer çocuğun fiziksel gelişiminde bir takım sıkıntılar olursa doğal olarak bunun çocuğun psikolojisine bir etkisi oluyor. Yani söylemek istediğim bu 3 alan da birbiriyle sürekli iletişim halinde, etkileşim halinde çocuğun hayatına etkide bulunuyor. Şimdi o zaman başa dönersek okul öncesi yıllar, ilk 6 yıl çocuğun gelişimi için en kritik dönem. Ben genelde Türkiye'deki konuşmaların hep bu noktaların altını çiziyorum. Diyorum ki eğer çocuğunuza yatırım yapmak istiyorsanız, eğer çocuğunuza vakit harcamak istiyorsanız, eğer çocuğunuzun geleceğini dert ediyorsanız her şeyi bırakın okul öncesi döneme, ilk 6 yıla, erken yaş döneme yatırım yapın. Çünkü o dönemde eğer gerekli çocuğun ihtiyaçlarını sağlamazsanız 8 yaşında, 10 yaşında, 15 yaşında ne yaptığınızın bir önemi kalmayabilir. Tabii bunun ne olduğu, nelerin yapılması gerektiğini sonraki bölümlerde tek tek inceleyeceğiz.

Uşaq İnkişafında 0-3 Yaş Arası Dövr

https://video.neoskola.net/1747758431338.srt

The 0-3 Age Period in Child Development

https://video.neoskola.net/1747758431058.srt

Çocuk Gelişiminde 0-3 Yaş Arası Dönem

https://video.neoskola.net/subtitles/qnLPDjcMPadAeJJxp-tr-1746201692237.srt

Okul öncesi dönem diyoruz, çünkü eğitim üzerinden tarif ediyoruz. Tabii erken çocukluk, aynı şeyler. Bunu zaten bir önceki bölümde söylemiştim. Bu dönemde ilk üç yılda evde çocukla anne, çocukla baba, çocukla yetişkin arasındaki ilişkin niteliği, kalitesi çok çok önemli. İlk 36 ay çocuğunuzun yetişme sürecinde eğer ona gereken ihtimamı gösterirseniz, onun mizacına uygun zengin bir öğrenme ortamı, diyalog ortamı sağlarsanız, çocuğunuzun sonraki dönemlerine en anlamlı katkıyı da yapmış oluyorsunuz. Buradan kastım nedir? İsterseniz bir iki araştırma üzerine bunu anlatayım. Belki duymuşsunuzdur. 30 milyon kelime farkı diye bir araştırma var. Türkçe'ye de kitap olarak da çevrildi bu. Çok basit olarak söyleyeyim. İngilizce yapılan bir araştırmadır bu. Çocuklar doğumdan itibaren her ay belli aralıklarla evlere gidiyorlar. Çocukla anne, çocukla baba arasındaki diyaloğun bir kaydını alıyorlar. Bunu her ay sürekli yapıyorlar. İlk araştırmada ayda bir yapılıyordu ama şimdi artık günlük de yapabiliyor. Böyle bir çip koyuyorlar, kaydediliyor. Belli bir süre sonra yani 36 ayın sonunda bakıyorlar ki aileler aslında üç gruba ayrılıyor. Bir kısım aileler toplam 15 milyon yani bazı kelimeler sürekli tekrar ediliyor. Çocuk 36 aya geldiğinde toplam 15 milyon kelime duymuş oluyor. 15 milyon kelime. Bir grup aile var ki bunlar 30 milyon kelime söylüyor. Bir başka grup daha var. Onlar da 45 milyon kelime konuşuyor. Şimdi bu üstteki grupla alttaki grup arasında yani 45 milyon kelime duymuş olan çocuk 36 aya geldiğinde 15 milyon kelime duymuş olan çocuğa göre çok daha fazla yüksek bir algı düzeyine sahip. Bu çocuklar kendilerini daha iyi ifade edebiliyorlar ve yönergeleri daha iyi anlayabiliyorlar. Bu çocuklar okula başlama çağına geldiğinde okula başlangıç seviyesi olarak diğerlerinden kat kat daha önde başlıyorlar sürece. Okula gidiyor, okulda öğretmenin ne dediğini anlıyor, çok önemli ve kendisini ifade edebiliyor. Bu anlamda 45 milyon kelime duyan çocukların nereden geldiğine baktığımızda tahmin edebileceğiniz gibi iki şey görüyoruz. Bir, anne ve babanın eğitim seviyesi yüksek. İki, evlerinde kitaplar var. Bu çocuklar okul öncesi eğitime bir şekilde katılmışlar. Alt gruba geldiğimizde 15 milyon kelime duyan grup, bunların evlerinde kitap yok, kitaplar üzerinde herhangi bir diyalog kurulmamış ve bu aileler genelde kaliteli zaman geçirmiyor çocuklarıyla. Şimdi bu kelimeler tabii kelime sayısı hem İngilizce araştırma, bu İngilizce yapıldığı için açıklamak istiyorum. İngilizce'de mesela susadım, 3 kelimeden oluşuyor. I am thirsty, Türkçe bir kelime. O yüzden yani 15 milyon falan ya nasıl olur hocam 15 milyon diye düşünmeyin. Ama araştırmanın özü bizim için de geçerli, araştırmanın özü şu. Eğer çocuğunuzla bu ilk 36 aylık kritik dönemde, hatırlayın beynin %95 oranında geliştiği bir dönemdir bu, ilk 30 aylık kritik dönemde çocuğunuzla kaliteli vakit geçirmez iseniz, çocuğunuzun ihtiyaç duyduğu diyaloğu, zengin kelimelerle, sürekli oyunlarla, müziklerle, dansla, ninniyle çocuğun hayatına katmaz iseniz, o çocuk okula başladığında akranlarından bir adım geride başlıyor. Çok çok önemli, diyaloğa dayalı okuma diyoruz biz buna yani. Diyaloğa dayalı okuma da şu. Bir kitap, bir nesne alıyorsunuz, onu üzerinden çocuğunuzla duygusal bir bağ koruyorsunuz. O duygusal bağ hem çocuğun duygusal sosyal gelişimine hem de bilgisayar gelişimine katkıda bulunuyor. Şimdi bu ilk 3 yılı özellikle evde geçiriliyor, bu ilk 3 yılı böyle bir zengin ortamda geçiren çocuk okula hazırlık seviyesine geldiğinde zaten diğerlerinden ayrılıyor. Sonraki hayatları boyunca da bu farkı sürekli görüyoruz. O sözüne ettiğim 30 milyon kelime makası, bu araştırmanın klasik olmasının nedeni de odur. O makas eğitim süreci boyunca da kapanmıyor. Yani okul öncesi dönemde zeka demek kelime hazinesi demektir. Yani bir çocuk ne kadar çok kelime duyarsa, ne kadar çok kelime anlarsa, ne kadar çok kelimeyi ifade ederse, okula başladığı dönemde o temel ihtiyaç olan bilişsel beceridir okulda. O dönemde o kadar diğer arkadaşlarının önünde bitiyor.

Uşaq İnkişafında 3-6 Yaş Arası Dövr

https://video.neoskola.net/1747758298905.srt

The 3-6 Age Period in Child Development

https://video.neoskola.net/1747758298595.srt

Çocuk Gelişiminde 3-6 Yaş Arası Dönem

https://video.neoskola.net/subtitles/jq58G3ZDpERHtMB3S-tr-1746201702960.srt

Erken çocukluk döneminde kabaca tabii baktığımız zaman ilk üç yıl çok kritik bir önceki bölümde ifade ettim ama bir başka kritik noktada üç altı yaş arası dönem ona da okul öncesi dönem diyebiliriz daha ziyade o noktada da okul öncesi eğitime tabii değinmemiz lazım yani ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken bu dönemde sorduğu ilk soru işte çocuğum bir kreşe vereyim mi vermeyeyim mi kaç yaşında vereyim kaç saat vereyim kaç gün vereyim çok tabii önemli sorular bunlar işte babaannesi anneannesi bir yakını bir yetişkin evde mi baksın ben bir profesyonel anneyse anne mi baksın baba mı baksın bu sorular çok önemli sorular şimdi birkaç noktayı burada test edelim bir tanesi şu okul öncesi eğitim dediğimiz zaman hemen akla işte bir okul var iki yaşındaki çocuk oraya gidiyor diye düşünmeyin kreş oyun alanı oyun grubu bunların hepsi aynı kategoriye giriyor bunun sonunda işte anaokulu var okul öncesinin ilk aşaması okula başlamadan önceki birinci yıl bazen iki yıl oluyor bu anaokulu ile tamamlanıyor ama ilk başta dediğim gibi farklı formlar alabiliyor şimdi dünyada çocuk gelişimine dair araştırmalar yapılırken hangi yaşta yatırım yaparsak daha çok geri dönüş alırız diye ekonomik bir soru soruluyor yani bu bir toplum olarak bir ülke olarak bir devlet olarak biz çocukların gelişim aşamalarında hangi evreye yatırım yapalım ki geriye dönüşü topluma geri dönüşü en yüksek olsun bu soruya cevap veren jim hackman james hackman diye bir ekonomist var şikago üniversitesinden bu biraz önce sözünü ettiğim hangi evreye hangi gelişim evresine yatırım yaparsak daha çok geri alırız sorusuna yanıt verdiği için nobel ödülü almıştır peki sonuç nedir özellikle okul öncesi yani erken çocukluk döneminde bir toplum bir çocuğa yaptığı yatırımın karşılığını yedi kat sekiz kat geri alıyor üniversite çağına geldiğinde bu neredeyse birebir oluyor yani eğer bir kuruşunuz varsa bir ülke olarak bir devlet olarak bir birey ebeveyn olarak bir kuruşunuz varsa onu okul öncesine yatırın çünkü temel orada temeli sağlam olursa çocuk zamanında doğru şekilde desteklenirse gerisi geliyor tabi burada okul öncesinde ne zaman başlamalı sorusu gündeme geliyor şimdi bazı çocuklar iki yaşında da ebeveyn dışında birisi tarafından bakılabilir bazıları üç yaşında bazıları dört yaşında olabilir bazıları işte üç yaşında iki saat olur bazıları beş saat olur sekiz saat olur o çocuktan çocuğa ortamdan ortama değişir bu anlamda tabi yaşadığınız ortam Branfenburnu'nun modelini hatırlayın mahalle ortamı da çok önemliydi politikalar da çok önemliydi eğer yaşadığınız ortamda kaliteli bir okul öncesi kurumu yoksa siz ne kadar isterseniz isteyin zaten gönderemiyorsunuz bu anlamda tabi Türkiye biraz sıkıntılı yani Avrupa Birliği ülkelerine baktığınız zaman Avrupa'daki hiçbir ülkede okul öncesinde katılım yüzde seksen doksanın altında değil yani doksanın üzeri diyelim Türkiye'de okul öncesinde katılım yüzde ellilere gelmedi daha bu da üç dört beş yaş için yani iki yaşı devreye soktuğunuzda çok çok daha düşük dolayısıyla benim ebeveynlere tavsiyem olabildiğince erken yaşta kaliteli bir ortam bulursanız güvendiğiniz bir ortam bulursanız çocuğu evden çıkartın sizin dışınızdaki yetişkinlerle de kaliteli zaman geçirmesinin yollarını bulun üç yaşındaki bir çocuk dört yaşında bir çocuk zaten evde durmak istemiyor yani parka gitmek ister oynamak ister oyun arkadaşları ister belli bir dönemden sonra bir de farklı farklı ebeveynlerle yetişkinlerle güvene dayalı ilişkisini ilişik kurması o çocuğun okula geldiğinde daha hazır olmasını sağlıyor çünkü bir yetişkinle sizin dışınızda bir yetişkinle bulunmuş hani bazen okula başladığında çocuklarda sorun oluyor ya işte hocam o çocuğun okula gitmek istemiyor işte gitti iki gün gelmek istiyor vesaire bütün bu sıkıntıların da okul öncesi döneminde aşılması gereken sıkıntılar olduğunu düşünebiliriz o yüzden hem zihinsel gelişimin en hızlı olduğu dönemde çocuğa zengin bir öğrenme ortamına sahip olması bakımından hem anne baba dışında başka yetişkinlerle güvene dayalı bir iletişim kurmasının önemli bakımından hem de okula hazırlık bakımından okul öncesi dönemde bir şekilde çocuklarımızı bu eğitim olanaklarından öğrenme olanaklarından yararlandırmamız gerekiyor

Uşaqda Zəka İnkişafı

https://video.neoskola.net/1747756988308.srt

Intelligence Development in Children

https://video.neoskola.net/1747756987804.srt

Çocukta Zeka Gelişimi

https://video.neoskola.net/subtitles/7gLC4WYR4zz6s3oBW-tr-1746201711581.srt

Zeka üzerine, daha sonraki bölümlerde tekrar konuşacağız ama hatırlarsanız ilk bölümde demiştim ki, bütün beceri alanlarında, gelişim sahalarında sorduğumuz ilk soru, doğuştan mı, sonradan mı? Şimdi zekaya dair, genelde bizim Türkiye'de de çok yaygın bir anlayış var. Zeka doğuştandır, değişmez, dönüşmez. Bu doğru değil, pek çok araştırma var bu konuda. John Protsko, Joshua Aronson, Clancy Blair'ın yaptığı bir metaanaliz çalışması var. Metaanaliz şu demek, yüzlerce, bazen binlerce araştırma yapılıyor bir konuda. Yani, şunu mu yaparsak zeka artar, bunu mu yaparsak zeka artar şeklinde. Bütün bu araştırmaları topluyorlar, bir metaanaliz yapıyorlar. Yani, tek tek araştırmaların bir özeti olarak düşünebilirsiniz bunu. John Protsko'nun yaptığı araştırmada, metaanalizde ortaya çıkan üç tane temel sorun var. Diyor ki, diyet diyor, bütün araştırmalar bunu gösteriyor. Çocuğun yediği, içtiği, ilk 3-4 yılda özellikle beslenme tarzının kendisi, çocuğun zekasını etkide bulunuyor. Polyunsaturated yağ dediğimiz bir omega-3, bunun bir versiyonu. Bunun tabii çok daha detayları var. Burada benim de uzmanlık alanım değil diyet. Ama o tarz bir diyete sahip olan çocuklar, yapılan deneysel araştırmalarda en azından ortaya çıkan sonuç, çocukların zekasını belli bir oranda arttırabiliyor. Bu birincisi. İkincisi, okul öncesi eğitime katılım. Eğer çocuk, kaliteli bir okul öncesi eğitime katıldıysa, katılmayan akranlarına göre çok ciddi olarak zeka puanında bir artış oluyor. Bunu şuradan da biliyoruz. Mesela Türkiye'de PISA araştırması var, sonraki bölümlerde değineceğiz biraz. 15 yaşındaki çocukların bütün dünyada ölçüldüğü bir test bu. İşte okuduğunu anlama testi var, içinde matematik var, fen var. Türkiye çok iyi bir konumda değil. Bu testte yani dünyadaki ilk 50 ülke arasında yokuz maalesef, çocuklarımız yok. Fakat o testte bile okul öncesine katılanlarla katılmayanlar arasında 60 puanlık neredeyse 1,5 yıla tekabül ediyor, bir fark var. Yani okul öncesinde katılımın bir başka etkisini de sadece o testleriyle görebiliriz. Tabi bunun başka nedenleri de var. Okul öncesi eğitime çocuğunu gönderenler muhtemelen Türkiye'de daha eğitimli, daha varlıklı aileler. Bir sebebi de odur. Ama şunu biliyoruz, okul öncesinde zengin bir iletişim içerisinde olan çocuklar, akranlarına göre zeka testlerinde bir adım öne geçebiliyor. Üçüncü bulgu da yine buna da biraz önceki bölümde biraz değinmiştik. Etkin diyalog. Bu etkin diyaloğun başlaması için belli bir yaş yok. Yani bu ana rahminden de başlayabilir, sonra da olabilir. Ama etkin olması şuradan kaynaklanıyor. Diyalog karşılıklı olması lazım. Önce müzikle başlayabilir bu, sonra kitapla zenginleştirilebilir. Karşılıklı çocuğun duygusal tonuna, hazır oluşluk seviyesine uygun olarak onunla oyun oynamak, onu muhatap almak. Bakın muhatap almak, muhatap alınan beyin daha iyi çalışıyor, daha aktif çalışıyor. Ve bu belli bir süre sonra birike birike ne oluyor? Çocuğun zekasını bile etkilediyor, birkaç puan değiştirebiliyor. Bütün bu 3 faktörü üst üste koyduğunuz zaman biliyorsunuz zeka testi ortalaması 100, standart satması 15 puan. Ama bütün bunları üst üste koyduğunuz zaman eğitimde olsun, çocuğun başka hayatında olsun çok ciddi sonuçlar doğurabiliyor. Bu anlamda bu meta analiz zaten çıktığı zaman bütün gazetelerde, dergilerde, Amerika'da, başka yerlerde çok atıfta bulundu. Çünkü pek çok farklı farklı araştırmalarda olan her şeyi bir araya topladı. Ben de bunu sizinle paylaşmak istedim burada.

Uşaqda Emosional İnkişaf

https://video.neoskola.net/1747757317133.srt

Emotional Development in Children

https://video.neoskola.net/1747757316817.srt

Çocukta Duygusal Gelişim

https://video.neoskola.net/subtitles/CT2Qhv4NYw5jgAFBJ-tr-1746201720251.srt

Erken çocukluk döneminde bilişsel gelişime odaklandık. Şimdi isterseniz duygusal gelişime odaklanalım. Size iki tane araştırmadan söz edeceğim bu bölümde. İkisi de klasik araştırmalar, belki daha önce duymuşsunuzdur. Bir tanesi marshmallow test, ben Türkçe'yi lokum testi olarak çevirdim. Bir diğeri de Dunedin araştırması, Yeni Zelanda'da bir şehirde yapılan boylamsal araştırma. Bu iki araştırmanın da bulduğu sonuç aynı olduğu için birlikte anlatmak istiyorum. Peki nedir bu sonuç? Şimdi çocuk gelişimine dair en temel soru şu. Hangisi daha önemli? Sosyal sınıf mı önemli, zekamı önemli, duygusal gelişim anlamında mesela sabırlı olmak mı önemli vs. Çocuklara destekliyoruz, yetiştiriyoruz. 30 yaşına, 40 yaşına, 50 yaşına geldiklerinde aslında önemli olan şey neymiş? İlk başlarına dönüp bakabilsek, şunu şöyle yapsaydık sonuç böyle olurdu diyebileceğimiz şeyler nelerdir? Düşünün şöyle bir kendinizi yoklayın nedir diye. Kimisi diyor ki hayatta en önemli şey mesela sağlıktır diyor. İlk başta sağlıklı olması. Kimisi diyor ki hayatta en önemli şey zekadır. Yani zeki olan çocuk hayatta daha başarılı vs. Walter Mischel 1960'larda bu marshmallow testini yapıyor. İlk başta 4-6 yaşlı çocuklarla yapıyor. Yıllar sonra baktığında çok ilginç bir şey buluyor. Sabreden çocuklarla sabırsız olan çocuklar arasında dağlar kadar fark var. Sabreden çocuklar eğitimde daha başarılı, iyi okullara gitmişler. Daha mutlu evlilikler kurmuşlar. İşte hapse girmemişler. Finansal durumları çok daha iyi. Sabretmeyen çocuklar yani o lokumu hemen yiyen çocuklar hem eğitimde daha başarısız olmuş hem finansal olarak daha başarısız olmuş. Duygusal hayatlarında, ilişki kurma noktalarında, boşanma oranlarında vs. diğer gruplar aralığında fark var. Şimdi bütün bunlardan yola çıkarak tabii dönüp tekrar araştırmaya bakıldığında sabretmenin aslında duygu regulasyonu dediğimiz duyguların yönetilmesi manasında insanların kendilerini daha iyi planladıklarını gösteriyor. Ve son yıllarda bu kavramlar, emotion regulation, duygu yönetimi, executive function, yönetsel beceriler diye iki yeni kavram şimdi gündeme geldi. Yani son yıllarda çocuk gelişimi üzerine yapılan araştırmalarda en çok gündeme gelen kavramlar bunlar. Duyguları nasıl daha iyi yönetebiliriz? Çocuklar için de geçerli bu. Ve zihnimizin o potansiyelini nasıl daha iyi yönetebiliriz? Bütün bunların başlangıcı Marshmallow testi dediğim tarz araştırmalardan çıkan sonuçlar. Şimdi bu bir veri bunu bir tarafta bırakalım. Şimdi başka bir veriye gidelim. Yeni Zelanda'ya gidelim. Yeni Zelanda'da Dunedin şehrinde 1972 senesinde küçük bir şehir olarak düşündüm burayı. 1972 senesinde doğan bütün çocukları, bir hastanede doğan bütün çocukların bütün ölçüleri alınıyor. Yani ağırlık, kilo, çocuk doğduğu anda elimizdeki veriler neyse. Ondan sonra aradan birkaç yıl geçiyor. Aynı çocuklara tekrar araştırmacılar giriyor, başka veriler topluyor. Sonra 3 yıl sonra da başka veriler topluyor. Ortaya devasa bir veri tabanı çıkıyor. Yani belli aralıklarla çocuklardan doktorların, psikologların, sosyal hizmet uzmanlarının topladığı, hemşirelerin topladığı veriler birikiyor, birikiyor, birikiyor. 1972'de başlıyor. Bu araştırma halen daha devam ediyor. Biz buna boylansal araştırma diyoruz. Belli evrelerle aynı kişinin tekrar tekrar ölçülmesi, veri toplanması. Her ülkede böyle bir milli boylansal araştırma var. Mesela Berlin Nonchalance Study. Berlin'de doğan yani bunların bir kısmı ölmüş. 100 yıllık, çok eski araştırmalar. Amerika'da Minnesota Nonchalance Study var vs. Her ülkede var. Maalesef ülkemizde yok. Bunun da altını çizelim yani. Bizde de böyle bir araştırma olması lazım ki, ne yaparsak çocuklarımıza daha çok destek oluruz. Hangi politikalar, hangi davranışlar, hangi tarzlar çocuklarımızın gelişme için daha doğru. Biz kendi verilerimizle bu sonuca varırız. Ama Dunedin araştırmasından da yola çıkarak pek çok şey öğrenebiliriz. Şimdi bu Dunedin araştırmasının belli bir evreye geldiğinde, yani 1972'de olanlar 40-50 yaşına geldiğinde, şimdi 47-48 yaşında oluyorlar. Aklınıza gelecek bütün çıkları alın. Yani bir insanın hayatta 40 yaşındaki bütün verilerini alın ve soruyu sorun. İlk 3 yılda, ilk 5 yılda, okul öncesi döneminde, yani erken çocukluk dönemindeki hangi faktör bu sonuçları etkiledi acaba? Daha çok etkiledi. Zeka mıydı? Gelir miydi mesela? Sosyal sınıf mıdır? Nedir yani bir insanı 40 yaşında daha başarılı yapan, daha mutlu yapan, daha sağlıklı yapan? Soru bu. Moffitt ve arkadaşları bu araştırmayı yapıyorlar ve ortaya yine çok ilginç bir şey çıkıyor. Mesela zeka değil, yani daha zeki çocuklar eğitimde daha başarılı olmuyor. İlginç bir sonuç. Sosyal sınıf değil, varlıklı ailelerden gelen çocuklar daha başarılı olmuyor. Peki nedir? İşte orada yine benlik kavramı, self-control, benlik kontrolü kavramı devreye eriyor. Bütün diğer sosyal sınıftan da zekadan da daha önemli olan faktör benlik kontrol. İşte benlik kontrolü nedir dersen, tekrar başa dönüyoruz, aynı Marshmallow testinde olduğu gibi benlik kontrolü demek, kişinin kendi zihinsel becerilerini belli bir sistem içerisinde, daha 3-5 yaşındayken duygularını yönetebilmesi. Bu ne demek? Herhangi bir konuda düşkürıklığına uğradığınız zaman bütün sistemi alt üst edip, ortamı germek, ortamdan kopmak, daha negatif sonuçlara yol açmak mesela. Bunu mu yapıyorsunuz? Düşkürıklığını yönetmek için. Yoksa onu belli bir olgunlukla kabul edip, oradaki veriyi alıp bir sonraki aşamaya geçebiliyor musunuz? Yani hani mizac üzerinde konuşmuştuk ya, bazıları çok hemen ısınır, hemen soğur, bazılarının ısınmasa da soğunmasa da zaman alır. Ondan söz ediyoruz. Executive function dediğimiz zaman yani yönetsel beceriler dediğimiz zaman, duygusal gelişimle zihinsel gelişim arasında da bir bağ kurmuş oluyoruz tekrar. Bunları ayrı ayrı inceliyoruz ama birbirini etkiliyor. Yani bu şu demek, çocuğunuzun zeka seviyesi çok yüksek olabilir. Hani IQ üzerinden konuşalım 100 ortalama ise, 130 IQ demek üstün zekalı demek. Şimdi 130 IQ'ye sahip olabilir ama benlik kontrolünde sıkıntı varsa, yani çocuğunuz duygularını yönetmeyi bilmiyorsa, o 130 IQ'yu belki 90 IQ seviyesinde bile çıktı alamayabilirsiniz. Çünkü okula gidiyor ama okulda başka şeyler o kadar onu meşgul ediyor ki, duygusal konular, sosyal iletişim anlamındaki konular o kadar meşgul ediyor ki, o becerisini kullanamıyor da o potansiyelini kullanamıyor. Tersi de geçerli. Yani ben bu arada zeka testleri konusunda bu puanları veriyorum ama bunların çok değişken ve güvenilir olmadığını da altını çizerek söylüyorum. Anlaşılması açısından anlattığım kavramı kullanıyormuş. O açıdan 90 zeka seviyesine sahip biri doğru yönetsel becerilere sahip olursa, duygularını iyi yönetmeyi erken yaşta öğrenirse, performans olarak %15-130 IQ'deki bir akrandan daha iyi sonuçlar alabilir. Dolayısıyla bu çocuğun sadece zihinsel gelişimine yoğun bir şekilde yatırım yapıp, özel hocalar tutuyorum, özel oranlar alıyorum vs. ama duygusal gelişimi ihmal ederseniz ortaya sonuçta sözüne ittiğim olumsuzluklar çıkıyor. DUNED'in araştırması olsun, Marshmallow Test olsun bunların bizi hatırlattığı konu duygusal gelişimi ihmal etmeyin.

Öyrəndiklərinizi ölçmək üçün bu qısa testi cavablandıra bilərsiniz. Test nəticələri, sertifikat vəziyyətinizə təsir etməyəcək.

Ara Test (2)

You can answer this short quiz to assess what you have learned. The quiz results will not affect your certificate status.