Çocuk Gelişimi

https://video.neoskola.net/1746551873341.srt

1999 Marmara Depremi sonrasında Adapazarı bölgesinde yapılan bir çalışmada; okulların, deprem gibi büyük bir yıkım sonrasında gerçekleşen özellikle psikolojik etkileri tamir etme konusunda bir iyileşme merkezi rolü oynadığı gözlemlenmiştir.

Deprem sonrasında okullar aracılığıyla terapötik yani tedavi edici mesajların taşıyıcısı olan öğretmenlerle iletişim kuran çocuklar ve aileleri, bu imkana sahip olmayan ailelere kıyasla çok daha hızlı iyileşmiş ve hayatlarına daha emin adımlarla devam edebilmişlerdir. 

Okullar sadece çeşitli derslerin öğrenildiği yerler değil; bireyin gelişim ve insanlaşma sürecinde kritik rol oynayan, başkalarıyla birlikte barış içinde yaşamayı öğrendiği ve bu arada da çeşitli derslerin öğrenildiği yerlerdir.

https://video.neoskola.net/1746551872655.srt

Merhaba ben Doktor Yankı Yazgan çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanıyım.

Bugünkü derste özellikle çocuklar, gençler ve okullar üzerinden ruh sağlığını, beyin

gelişimini, gelişim sırası da çıkabilecek zorlukları, bunların okul ortamında nasıl

gözlenebileceğini, nasıl dengelenebileceğini ve bizim çocuklara ve gençlere ışık tutmamız

için ne tür bir kılavuzluk sağlayabileceğimizi tartışacağım.

Bu derste özellikle anne babaların, çocukları okul çağında olan veya okul çağında olması

planlanan anne babaların yararlanacağı bilgileri aslında paylaşmak istiyorum.

Herhalde başta anne babalar çünkü onların çocuklarının gelişimi için ne kadar titizlendiklerini

Özellikle okul ortamlarında öğrenmenin nasıl gerçekleştiği, okuldaki öğrenmenin

zeminini teşkil eden beyin gelişimi prensiplerini anlamak, bu yolda çıkabilecek aksilikleri,

olası sorunları önceden kestirmek ya da ortaya çıktığında ilk neler yapılabilir,

nasıl fark edilir bunları öğrenmek ve anlamak için bu dersin bir fırsat olmasını diliyorum.

Aynı şekilde okullarda çalışan meslektaşlarımın veya çocuklarla çalışan yine aynı alanda

olduğum meslektaşlarımın burada onların bilmediği bir şey paylaşacağımı sanmıyorum

ama belki kafalarında yeni sorular açmak ya da içinde oldukları ortam ve çalışma

koşullarında başkalarına daha etkin kılavuzluk yapmalarını sağlayacak bazı ipuçları vermeyi

Bu derste önce beyin gelişimi ile daha çok başlayacağız.

Beyin gelişimi prensiplerini anlatacağım ama bunu özellikle okulda olma, okuldan

etkin bir şekilde yararlanma ya da yararlanamama gibi bir çerçeve içerisine oturtmaya çalışacağım.

Aynı şekilde çocukların ve gençlerin büyüme sürecinde, büyüme gelişme sürecinde hem

beyin gelişimi hem de ona paralel olarak zihinsel gelişimde olabilecek aksamaların,

gecikme ya da kaymaların etkilerini ve bunun bu yaş dönemlerinin özgü bazı genel

sık rastlanan ruhsal ya da nöro gelişimsel sorunlarda bağlantısını da ele almayı

Bunun dışında genel bazı sorunlara da yeri geldikçe değineceğim.

Örneğin işte proje çocuklardan tutun dikkat eksikliğinin ne olduğuna ya da okul seçimi

yaparken nelere dikkat etmeliyse veya çocukların meşhur ekran zamanı meselesine kendi görüşlerim,

kendi perspektiflerimden birkaç cümle ile değineceğim.

Tabi bu bir ders, bir giriş dersi bir anlamda, neye giriş derseniz insan zihninin ve insan

beyninin içinde olduğu öğrenme ortamlarındaki rolü, işleyişi ve bunun dış etkenlerle

ilişkisi üzerine aslında değinen bir ders bu.

Dış etkenler derken sadece anne baba tutumları ya da öğretmenin dersi nasıl anlattığı

toplumsal şiddetten yoksulluğa, kültürel ortamlardan yaşanan sorunların yarattığı

gelişimsel ya da başka tip sorunları yarattığı engellere değin birçok meseleye de değinmiş

Tabi ki daha derinleşmek isteyen, daha köklü etraflıca bilgi almak isteyenler için bazı

linkleri ya da okuma önerilerini, izlemeye değer önerileri sizlerle ayrıca paylaşacağım.

Bunun yanı sıra kendimde yaptığım bazı yazı, çizi ya da oluşturduğum kaynakları

sosyal medyada, web sitesi aracılığıyla takip edebilirsiniz.

Orada da buna benzer bilgileri bazı yerlerde daha etraflıca sunduğum oluyor.

Şimdi belki bu okullar ve ruhsağlığı ve gelişimsel meseleler konusuna nereden gireceğimizi

Belki neden okul, neden okulu seçtik insanı, çocuğu, insan gelişimini anlamak için onu

Konu olarak aslında çocuklar ve gelişimleriyle ilgili ele alınabilecek birçok husus varken

şu bir gerçek ki okulsuz olamayacağımızı özellikle 2020 yılında başlayan pandemiden

bu yana net bir şekilde hepimiz görmüş vaziyetteyiz.

Her ne kadar okullar düzene uygun kafaların oluşturulması, kalıplayıcı bir eğitim

mekanizmasının gerçekleştirmesi için bir takım araçlar olarak görülse bile Eleştirel

bu konuya kişiler açısından diğer yandan çocukların sadece evde kalarak, sadece

anne babalarıyla etkileşim içerisinde olduklarında da gelişimlerinde ciddi tıkanıklıklar

olduğunu bize gösteren bir dönemi tamamlamak üzereyiz.

Buna benzer bir başka deneyimi 1999'daki büyük Marmara depremi sonrasında Adapazarı

bölgesinde yaptığımız bir çalışmada görmüştüm.

Orada okulların deprem sonrasındaki yıkımın özellikle psikolojik ve ruhsal etkilerini

tamir etmek konusunda bir iyileşme merkezi rolü oynamasına bizzat tanık oldum.

Değişik ülkelerden meslektaşlarımla yürütmüş olduğum bu projede çocukların,

öğretmenlerin ve anne babaların ruh sağlığındaki hasarı okul gidermek için bir merkez haline geldi.

Öğretmenler terapeutik mesajların taşıyıcısı olduklarında bu mesajları verdikleri çocuklar,

bu mesajları alan çocukların içinde büyüdüğü evler,

hepsi bu imkanları olmayan diğer ailelere, diğer çocuklara ve diğer okullara göre

Yaralarını daha çabuk sardılar ve hayata daha emin adımlarla devam edebildiler.

1999 depreminden neredeyse 20 yıl kadar sonra pandemi felaketiyle karşılaştığımız

ve onun karantinalarla çocukları uzun bir süre evde tutmak zorunda kaldığımız dönemine baktığımızda

orada da okulların sadece bir ders öğrenme yeri değil,

bireyin insanlaşma sürecinde kritik rol oynayan,

başkalarıyla birlikte olmayı, başkalarıyla barış içinde bir arada yaşamayı

ve bu arada da dersleri öğrenmeyi gerçekleştirdikleri yer olduğunu gördük.

Bu çerçevede baktığımızda okullar hayatımızda çalışma yaşamından önce

evimizin dışında geçirdiğimiz ana yer rolünü en iyi şekilde nasıl oynar?

Belki bu konuya kafa yormamızın zamanı geldi de geçti.

Giriş

https://video.neoskola.net/subtitles/dThDLRCrHgNJzM8MX-tr-1745158926066.srt

Merhaba ben Doktor Yankı Yazgan çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanıyım. Bugünkü derste özellikle çocuklar, gençler ve okullar üzerinden ruh sağlığını, beyin gelişimini, gelişim sırası da çıkabilecek zorlukları, bunların okul ortamında nasıl gözlenebileceğini, nasıl dengelenebileceğini ve bizim çocuklara ve gençlere ışık tutmamız için ne tür bir kılavuzluk sağlayabileceğimizi tartışacağım. Bu derste özellikle anne babaların, çocukları okul çağında olan veya okul çağında olması planlanan anne babaların yararlanacağı bilgileri aslında paylaşmak istiyorum. Bu sunumdan en çok kimler faydalanır? Herhalde başta anne babalar çünkü onların çocuklarının gelişimi için ne kadar titizlendiklerini biliyorum. Özellikle okul ortamlarında öğrenmenin nasıl gerçekleştiği, okuldaki öğrenmenin zeminini teşkil eden beyin gelişimi prensiplerini anlamak, bu yolda çıkabilecek aksilikleri, olası sorunları önceden kestirmek ya da ortaya çıktığında ilk neler yapılabilir, nasıl fark edilir bunları öğrenmek ve anlamak için bu dersin bir fırsat olmasını diliyorum. Aynı şekilde okullarda çalışan meslektaşlarımın veya çocuklarla çalışan yine aynı alanda olduğum meslektaşlarımın burada onların bilmediği bir şey paylaşacağımı sanmıyorum ama belki kafalarında yeni sorular açmak ya da içinde oldukları ortam ve çalışma koşullarında başkalarına daha etkin kılavuzluk yapmalarını sağlayacak bazı ipuçları vermeyi de amaçlıyorum. Bu derste önce beyin gelişimi ile daha çok başlayacağız. Beyin gelişimi prensiplerini anlatacağım ama bunu özellikle okulda olma, okuldan etkin bir şekilde yararlanma ya da yararlanamama gibi bir çerçeve içerisine oturtmaya çalışacağım. Aynı şekilde çocukların ve gençlerin büyüme sürecinde, büyüme gelişme sürecinde hem beyin gelişimi hem de ona paralel olarak zihinsel gelişimde olabilecek aksamaların, gecikme ya da kaymaların etkilerini ve bunun bu yaş dönemlerinin özgü bazı genel sık rastlanan ruhsal ya da nöro gelişimsel sorunlarda bağlantısını da ele almayı unutmayacağım. Bunun dışında genel bazı sorunlara da yeri geldikçe değineceğim örneğin işte proje çocuklardan tutun, dikkat eksikliğinin ne olduğuna ya da okul seçimi yaparken nelere dikkat etmeliyiz veya çocukların işte bu meşhur ekran zamanı meselesine kendi görüşlerim, kendi perspektiflerimden birkaç cümlede değineceğim. Tabi bu bir ders, bir giriş dersi bir anlamda, neye giriş derseniz insan zihninin ve insan beyninin içinde olduğu öğrenme ortamlarındaki rolü, işleyişi ve bunun dış etkenlerle ilişkisi üzerine aslında değinen bir ders bu. Dış etkenler derken sadece anne baba tutumları ya da öğretmenin dersi nasıl anlattığı bir ders değil toplumsal şiddetten, yoksulluğa, kültürel ortamlardan yaşanan sorunların yarattığı gelişimsel ya da başka tip sorunları yarattığı engellere değin birçok meseleye de değinmiş olacağız. Bir anlamda yarı ansiklopedik bir ders. Tabi ki daha derinleşmek isteyen, daha köklü etraflıca bilgi almak isteyenler için bazı linkleri ya da okuma önerilerini, izlemeye değer önerileri sizlerle ayrıca paylaşacağım. Bunun yanı sıra kendimde yaptığım bazı yazı, çizi ya da oluşturduğum kaynakları sosyal medyada, web sitesi aracılığıyla takip edebilirsiniz. Orada da buna benzer bilgileri bazı yerlerde daha etraflıca sunduğum oluyor. Şimdi belki bu okullar ve ruhsağlığı ve gelişimsel meseleler konusuna nereden gireceğimizi bir bakalım. Belki neden okul, neden okulu seçtik insanı, çocuğu, insan gelişimini anlamak için onu tanımlayarak başlayabilirim. Peki okul nereden çıktı? Konu olarak aslında çocuklar ve gelişimleriyle ilgili ele alınabilecek birçok husus varken okul nereden çıktı? Şu bir gerçek ki okulsuz olamayacağımızı özellikle 2020 yılında başlayan pandemiden bu yana net bir şekilde hepimiz görmüş vaziyetteyiz. Her ne kadar okullar, düzene uygun kafaların oluşturulması, kalıplayıcı bir eğitim mekanizmasının gerçekleştirmesi için bir takım araçlar olarak görülse bile Eleştirel Bakan bu konuya kişiler açısından diğer yandan çocukların sadece evde kalarak, sadece anne babalarıyla etkileşim içerisinde olduklarında da gelişimlerinde ciddi tıkanıklıklar olduğunu bize gösteren bir dönemi tamamlamak üzereyiz. Buna benzer bir başka deneyimi 1999'daki büyük Marmara depremi sonrasında Adapazarı bölgesinde yaptığımız bir çalışmada görmüştüm. Orada okulların deprem sonrasındaki yıkımın özellikle psikolojik ve ruhsal etkilerini tamir etmek konusunda bir iyileşme merkezi rolü oynamasına bizzat tanık oldum. Değişik ülkelerden meslektaşlarımla yürütmüş olduğum bu projede çocukların, öğretmenlerin ve anne babaların ruh sağlığındaki hasarı okul gidermek için bir merkez haline geldi. Öğretmenler terapeutik mesajların taşıyıcısı olduklarında bu mesajları verdikleri çocuklar, bu mesajları alan çocukların içinde büyüdüğü evler hepsi bu imkanları olmayan diğer ailelere, diğer çocuklara ve diğer okullara göre çok daha hızlı toparlandılar, yaralarını daha çabuk sardılar ve hayata daha emin adımlarla devam edebildiler. 1999 depreminden neredeyse 20 yıl kadar sonra pandemi felaketiyle karşılaştığımız ve onun karantinalarla çocukları uzun bir süre evde tutmak zorunda kaldığımız dönemine baktığımızda orada da okulların sadece bir ders öğrenme yeri değil, bireyin insanlaşma sürecinde kritik rol oynayan, başkalarıyla birlikte olmayı, başkalarıyla barış içinde bir arada yaşamayı ve bu arada da dersleri öğrenmeyi gerçekleştirdikleri yer olduğunu gördük. Bu çerçevede baktığımızda okullar hayatımızda çalışma yaşamından önce evimizin dışında geçirdiğimiz ana yer rolünü en iyi şekilde nasıl oynar ve ki bu konuya kafa yormamızın zamanı geldi de geçti.

https://video.neoskola.net/1738757837180.srt

Anne karnında başlayıp yaklaşık 28 yaşına kadar oldukça hızlı ilerleyen beyin gelişiminin ilk 5 yılı, beyin dokusunun büyümesi ve beynin bir bakıma zenginleşmesi olarak tanımlanabilir.
İlk beş yıl çocukların aileleri, yaşıtları ve okul öncesi eğitim kurumlarından edindikleriyle idealde zengin deneyimler yaşadıkları, özellikle dil ve sosyal gelişimin, kontrol becerilerinin oluşmaya başladığı dönemdir. Örneğin çocuklarda empati gelişimi dört yaş civarında başlar.
Yaklaşık beş yaşından sonra beyinde gerçekleşen en önemli gelişim, beynin kabuk kısmını oluşturan, “korteks” diye de adlandırılan bölümün giderek incelmeye başlamasıdır. Bu gelişim beyindeki değişik bölgeler arasındaki iletişimi hızlandırır ve beyindeki farklı bölgeleri birbirine bağlayan sistemlerin gelişmesine imkân sağlar.
Anlık öğrenmeyi ve bir şeyleri akılda tutmayı sağlayan “çalışma belleği” adıyla da geçen bölümün de yer aldığı beynin ön bölgesi, tam olarak 20’li yaşlarda gelişir. Beyindeki bu değ işim sosyal ve duygusal gelişim açısından kritik bir rol oynar.

https://video.neoskola.net/1738757836843.srt

Başka derslerde de aslında eğitimin, insan gelişiminin temel ilkeleri hakkındaki birçok şey öğreniyorsunuz.

Bugünkü derste ben daha ziyade ruh sağlığı, beyin gelişimi, öğrenmenin nörobiyolojik ilkeleri ile başlayacak.

Daha sonra da farklılıkların, değişik problemlerin ve hem anne babalar hem öğretmenler tarafından nasıl ele alınabileceğine dair bazı örnekler üzerinde duracağım.

İlk bölümde özellikle beyin gelişiminin temel prensiplerinden ve bunun okul ve öğrenme hayatına nasıl yansıdığından söz ederek başlamak lazım.

Beyin gelişimi deyince herkesin aklında beynin en son şeklini aldığı zamanın ne zaman olduğu sorusu canlanıyor.

Bu soruya aslında gençlik ne zaman bitiyor, orta yaşlık ne zaman başlıyor sorusunun cevabı da bunun içerisinde.

Beyin gelişimi anne karnından başlayıp 25-28 yaşına kadar oldukça hızlı bir şekilde devam eden, daha sonrasında durmayan ama başlangıçtaki hızını doğal olarak değiştiren,

kaybeden demek istemiyorum, farklı bir şekilde olgunlaşmanın gerçekleştiği bir süreç.

İlk 5 yılı yaklaşık ilk 5 yılı beynin daha ziyade bir tür zenginleşmesi, beynin dokusunun büyümesi diye tanımlayabiliriz.

Bunu bazen bir pizza hamuruna ya da bir pide hamuruna benzetmek mümkün.

Hamuru kurduğunuzda hamurun giderek şiştiği, bir süre mayalanmasını beklediğimiz, buzdolabına üstüne bir havlu kapatıp da yerleştirdiğimiz bir hamurun şişmesinde olduğu gibi böyle bir dönem var.

Bu dönem çocukların özellikle hem ailelerinden hem yaşadıkları çocuklardan hem de ülkemizde daha gelişmesini beklediğimiz okul öncesi eğitim kurumlarından aldıklarıyla zengin deneyimler yaşadıkları,

özellikle de dil gelişiminin, sosyal gelişimin ve kendini kontrol becerilerinin ortaya çıkmaya başladığı bir dönem.

Empati örneğin dört yaş civarında başlıyor ama empatinin gelişmesi için gereken altyapı dört yaşına karar olmadığı için empati dört yaş civarında başlıyor.

Bizim öğretmiyor olmamız ya da çocuğun bunu kazanmıyor olması sebebiyle değil.

O nedenle nörobiyolojik yapıyı anlamak, beynin gelişimindeki temelleri anlamak, bu temel üzerine kurulacak olan sosyal, duygusal ve akademik diyebileceğimiz bilissel becerilerin inşası nasıl olacağını anlama kaşısından da çok önemli.

Yaklaşık beş yaşından sonra çocuklarda olan en önemli değişim, beynin kabuk kısmını oluşturan korteks diye de biliniyor teknik dilde bölümün giderek incelmeye başlaması.

Bu ilk başta birçoğumuza gelişime her zaman büyüme olarak anlamaya yatkın olduğumuz için bir parça sezgilere aykırı bir durum gibi gelebilir.

Diğer yandan beyin kabuğunun incelmesi yani daha önce kalınlaşmış olan bu hamur benzetmesinden gidersek o hamurun bir ince bir pizza hamuruna dönüştürülecek şekilde açılmaya başlaması gibi düşünebilirsiniz.

Bu giderek incelme sürecinin birkaç faydası var, birkaç anlamı var.

Bunlardan bir tanesi beynin değişik bölgeleri arasında iletişimin daha hızlı olmasını sağlayacak daha çok beyaz madde diye tanımlanan korteks oluşturan gri maddenin gri maddeden oluşan bölgeleri birbirine bağlayan adeta bir otoyol ya da internet şebekesi gibi düşünebileceğimiz sistemlerin de gelişmesine imkan sağlıyor.

Dolayısıyla kalın ve kalın bir beyin tabakası olarak kalsaydı beyninin dış kabuğu bu iletimin genellikle yeterince hızlı olmayacağını ve bu arada da gerekli gereksiz birçok bağlantının beynin ekonomik ve verimli bir şekilde çalışmasını önleyecek şekilde birikeceğini varsayabiliriz.

Burada bu gelişimin kritik hususlarından bir tanesi bu dönemlerin hangi yaşlarda olduğu.

Örneğin yaklaşık 60 ile 72 ay arasında bu incelmenin belli bir düzeyde gerçekleşmeye başlamasıyla çocukların okuma öğrenmeye, sınıfta bulunmaya, sınıfta bulunacak kadar bir teneffüs saatini bekleyecek kadar arkadaşlarıyla birlikte kendilerini kontrol etme becerisi.

Ancak beynin gelişiminin hiç olmazsa bir bölümünün bu dediğim şekildeki incelmeye uğramasına bağlı.

Bu olmadığında örneğin çocuklar kendileri için belirlenen yaşlardan 60-72 ay öncesindeki dönemi tamamlamadan çoğunluk okula başladıklarında gördüğümüz şey genellikle çocukların sınıfta dikkatlerini vermeleri, odaklanmaları, öğretmeni ya da başka çocukları takip etmeleri için gereken davranış becerilerini önemli bir bölümünün kazanamamış olduğunu görüyoruz.

Bunun kaynaklarından bir tanesi de beyin bölgeleri arasındaki iletişimin yapması gerekeni yapmayı sağlayan kontrol becerilerinin henüz yeterli olgunluğa ulaşmamış olması.

Bu da nitekim ülkemizde 2010'lu yıllarda yapılan çocukların okula başlangıç yaşının değişmesiyle ilgili yasal değişikliklerin olduğu dönemde yaptığımız bir çalışmada 60-72 ay arasındaki yaşları değişen çocukların aralarındaki ay farkı ölçüsünde davranışlarının üzerindeki kontrolün zayıfladığını veya arttığını gösterebildik.

Bunun kritik önemi şu, özellikle çocukların hazır olmadıkları eğitim süreçlerine girdiklerinde bunun ilk işaretlerini davranışlardaki değişiklik üzerinden görüyoruz.

Çünkü davranışlardaki değişiklik kendilerinden taşımalarını beklediğimiz yükü taşıyamamaları durumunda çocukların verdikleri başlıca davranışsal reaksiyondur.

Reaksiyonu örneğin işte bir arı soktuğunda ya da bizi alerji yapan bir besini yediğimizde vücudumuzun verdiği reaksiyon gibi düşünün.

Bize uymayan bir durumla karşılaştığımızda, organizmamızın taşımakta zorlanacağı bir durumla karşılaştığımızda verdiğimiz reaksiyonlar gibi çocuklar da bu anne babaların verdiği yüklerde olabiliyor.

Eğitim sisteminin verdiği yüklerde olabiliyor.

Ve kendi taşıma kapasitelerinin, organizasyonlarının üstünde bir yükle karşılaştıklarında davranış bozulması şeklinde problemlerle karşımıza çıkabiliyorlar.

Bunun belirleyicisi beyin yapısının gereken olgunlaşmaya ulaşıp ulaşmamışlığı.

Çünkü beyin yapısı bir anda davranışların kontrolünü sağlayan bir tür masa başı ya da masa üstü gibi düşünebilirsiniz beyin yapısını değerlendirirken.

Örneğin bir çocuğun kendi içinden geleni yapmak istemesinden daha doğal bir şey yok.

Ama çocuklar biz anne babaların ya da başka yetişkinlerin hatta arkadaşlarının yanında olduklarında topluma uyum, grup faaliyetine uyum ya da beraber şarkı söylüyorsak beraber şarkı söyleme düzenine uyum ya da dans düzenine uyum gibi durumlarda bazen içlerinden geleni yapmayı erteleyip orada kendilerinden bekleneni yaparlar.

Bunu yapamadıklarında gruba uymamış, ders düzenini bozmuş ya da evde kendilerinden beklenen bir şey yapmamış duruma düşebilirler.

Hani bir klinik sorunu olarak görmüyoruz.

Örneğin dişini fırçalamakta gecikmiş ya da dişini fırçalamayıp yatağa gitmiş bir çocuğun

o gün için bunu bir dert olarak görmemiz mümkün değil.

Ama aynı çocuk örneğin kalabalık trafiği olan bir caddeden karşıdan karşıya geçtiğinde

yapması gereken işte önce sola sonra sağa sonra tekrar sola bakmak hani hepimize çocukluktan itibaren

öğretilmiş o rutini uygulamadığı takdirde başına bir kaza gelmesi olasılığı artıyor.

O nedenle çocukların aslında düzene uygun kafalar geliştirdikleri okulların bazı durumlarda

çocukların içinde oldukları sisteminde kaybolmalarının, başlarına herhangi bir kaza gelmesinin

önüne geçmeyi sağlayan etkilerinde burada not düşmek lazım.

Ama tekrar beyin gelişimine dönersek bu noktada.

Beyin gelişiminin özellikle 5-7 yaş arasındaki dönemde çocuktan çocuğa oldukça fark eden

çeşitlilikte bir olgunlaşma sürecine incelme diye belirtmiştik bunu.

Kortikal kabuğun incelmesi şeklinde girdiklerini görüyoruz.

Bu daha sonra yaklaşık ilkokul diye tanımladığımız bazen 4 bazen 5 yıllık süreç içerisinde

çocuklarda büyük farklılıklar olmaksızın, aralarında farklılıklar olmaksızın iyi kötü aynı şekilde devam ediyor.

Çocukların yaklaşık %10-12'si düzenli olarak biraz arkadan geliyor durumda olabiliyorlar.

Bu gelişmelerinde biraz önce bahsettiğim o incelme süreci bu %10-12'lik grupta biraz daha yavaş, daha gecikmeli gerçekleşiyor.

Bir de bunu sorunlar bölümünde, dersimizin sorunlar bölümünde üzerinde duracağımız,

dikkat edelim eksikliği, hiperaktivite bozukluğu da olan çocukların önemli bir bölümünde

bu beyin gelişiminde bu gecikmeyi gösteren çocuklar arasında olduklarını görmekteyiz.

Sadece sorun çıkması açısından düşünmeyin.

Örneğin beynimizin anlık öğrenmeyi, akılda tutmayı, akılda tuttuğumuzda bir takım işlemler yapmayı sağlayan

çalışma belliği diye bilinen bölümünün içinde yer aldığı beynin ön bölgesinin tam gelişimi 20'li yaşları buluyor.

Bunun tam gelişiminden kastımız şu, örneğin bir listeyi aklımızda tutmamız, liste derken ders listesi olması gerekmiyor.

Bir lokantada gittiğimizde yiyecek ne var diye söylendiğinde söylenen yiyecekler arasından seçim yapabilmemiz için

aklımızda iyi kötü listeyi tutmamız.

Ondan sonra listedeki seçenekleri, köfte var, kıymalı fasulye var, lahana sarması var.

İlk söyleneni unutup unutmamam bir anlamda beynin çalışma belliği diye tanımladığımız

bu ön bölgesinin incelmeye başlamış olan 5-7 yaş civarında incelmeye başlamış olan bölgelerin gelişmişliği ölçüsünde bu işlevler iyi çalışıyorlar.

Eğer bu işlevler iyi çalışmıyorsa çocukların önemli bölümünde henüz beynin bu gelişim mekanizmalarının tam devreye girmemiş olduğunu düşünüyoruz.

Bu sadece ders öğrenme diye düşünmeyin.

Ya da lokantada menüye önümüze alıp baktığımızda bize söylenen sarmaydı, köfteydi, kıymalı fasulyeydi bunları ezbere hatırlamamız gerekmiyor.

Ama bunun sosyal ve duygusal gelişim açısından da bir kritik rolü var.

Sosyal ve duygusal gelişim açısından alan kritik rol şöyle.

Ben kendi ihtiyaçlarımla, kendi ihtiyaçlarım benim beynimin bir numaralı karşılamakla, beynimin ve zihnimin, organizmamın karşılamakla yükümlü olduğu şeyler.

Diğer yandan sosyal yaşam sadece kendi ihtiyaçlarımızın değil başkalarının ihtiyaçlarının, başkalarının isteklerinin de göz önüne alarak hareket ettiğimiz durumları oluşturuyor.

Ve sosyal yaşamda başkalarıyla olan çatışmalarımız ya kendi istek ve ihtiyaçlarımızı zoraki olarak başkalarınınkinin aleyhine olacak şekilde yapmaya çalıştığımızda.

Ya da sadece başkalarının dayattıklarıyla ya da ihtiyaçları ve istekleriyle meşgul olup kendi istek ve ihtiyaçlarımızı ertelediğimizde ortaya çıkıyor.

Şimdi diğer kişinin ihtiyaçlarını takip edebilmem, diğer kişinin isteklerini takip edebilmem, benim kendi ihtiyaçlarım ve isteklerimle yani kendi gündemimle başkalarının gündemini bağdaştırmam önemli ölçüde bunları yan yana görebilmeme bağlı.

Burada beynin bu ön bölgesini özellikle gelişimine bağlı olan çalışma belleği oluşturuyor.

Çalışma belleğinin ergenlik dönemindeki haline tekrar geri döneceğim ama çalışma belleğini tamamlayıcı bir başka nöropsikolojik fonksiyon daha var.

Yani beynin belli bölgelerinin birlikte çalışmasıyla ortaya çıkan fonksiyonları nöropsikolojik fonksiyon diyoruz.

Yani nöro beyin anlamına psikolojikte o beynin ürettiği, o beyne dayanarak üretilen daha doğrusu beyin otomatik olarak üretmiyor tabii ki bunu bu psikolojik faktörü tanımlıyoruz.

Bunlardan bu nöropsikolojik işlevlerden bir tanesi de zaman zaman bunu belki çocuklarınızda bazı psikolojik testler vesaire yapıldıysa görebilirsiniz.

İşlemleme hızı diye tanımlanan daha ziyade beynin değişik bölgeleri arasında ki mesajlaşmanın bir çeşit ne kadar süratli ve verimli olduğunu gösteren bir işlev.

Bunu yansıtan bir işlev, ölçülebilen bir işlev bu.

Bu da yine aynı şekilde 5-7 yaş arasında belli bir sürete kavuşuyor ve beynin değişik bölgelerinin birbiriyle konuşabilmesini sağlayan gelişmeler başlıyor.

Hem beynin iki bölgesi arasındaki korpus kardozum adı verilen sistem üzerinden de işleyen yani sağdan sola ve soldan sağa giden lifler var.

Hem de önden arkaya doğru giden yine beyaz madde diye tanımladığım liflerin de gelişmesi, beyin kabunun incelmesi ölçüsünde birbiriyle sistemin konuşmasını sağlayan bu değişiklikle çocuklar ya da yetişkinler için de aynı şey geçerli.

Kendi dünyalarında olup bitenle dış dünyada olup bitenleri kaydettikleri bunları değerlendirdikleri zihinsel yapıların birbiriyle arayüzlerinin oluşmasını, bunların birbiriyle mesajlaşmasını sağlayabiliyorlar.

Şimdi bu karmaşık sürecin şöyle bir özetlersem genellikle ilk 5 yılda beyin dokusunun zenginleşmesi, kalınlaşması diye tanımlayalım bunu kabuğunun.

Ve bu kabuğun 5 yaş civarından itibaren değişen yaşın bazı çocuktan çocuğa önemli farklılıklar gösteren bir başlangıç yaşıyla birlikte 5 ile 7 yaş arasındaki dönemde incelmeye başladığını, çocukların okula hazır oluşu için bu incelme döneminin hem bellek hem de beynin değişik sistemler arasındaki iletişim sistemlerinin işleyişini sağlayıcı gelişmelerin olduğu bir dönem olarak da görebiliriz.

Daha sonra yaklaşık 11-12 yaş civarına kadar bu alandaki değişikliklerde büyük farklılıkların olmadığı ancak %10 ila 12 civarındaki çocuğun buradaki bu gelişim aşamalarında diğer yaşıtlarına göre daha arkadan geldiği ve bunların da genellikle dikkat ve öğrenmeyle ilgili sorunlar yaşayabildiğini görüyoruz.

Peki bu %10-12 rakamı %18-20 derece çıkabiliyor.

Örneğin kötü beslenen, yoksulluk şartlarında büyüyen, göç zorunlu ya da gönüllü göç şeklinde yer değişikliğine uğrayan, travmatik yaşantıları çok olan çocuklarda.

Gelişiminin de doğrudan etkilendiğini, özellikle yoksulluk ve eşitsizlik koşullarının,

Beyin Gelişiminin Evreleri

https://video.neoskola.net/subtitles/NXB5wM7R7ZQ5hYv2E-tr-1745159149103.srt

Başka derslerde de aslında eğitimin, insan gelişiminin temel ilkeleri hakkındaki birçok şey öğreniyorsunuz. Bugünkü derste ben daha ziyade ruh sağlığı, beyin gelişimi, öğrenmenin nörobiyolojik ilkeleri ile başlayacak. Daha sonra da farklılıkların, değişik problemlerin ve hem anne babalar hem öğretmenler tarafından nasıl ele alınabileceğine dair bazı örnekler üzerinde duracağım. İlk bölümde özellikle beyin gelişiminin temel prensiplerinden ve bunun okul ve öğrenme hayatına nasıl yansıdığından söz ederek başlamak lazım. Beyin gelişimi deyince herkesin aklında beynin en son şeklini aldığı zamanın ne zaman olduğu sorusu canlanıyor. Bu soruya aslında gençlik ne zaman bitiyor, orta yaşlık ne zaman başlıyor sorusunun cevabı da bunun içerisinde. Beyin gelişimi anne karnından başlayıp 25-28 yaşına kadar oldukça hızlı bir şekilde devam eden, daha sonrasında durmayan ama başlangıçtaki hızını doğal olarak değiştiren, kaybeden demek istemiyorum, farklı bir şekilde olgunlaşmanın gerçekleştiği bir süreç. İlk 5 yılı yaklaşık ilk 5 yılı beynin daha ziyade bir tür zenginleşmesi, beynin dokusunun büyümesi diye tanımlayabiliriz. Bunu bazen bir pizza hamuruna ya da bir pide hamuruna benzetmek mümkün. Hamuru kurduğunuzda hamurun giderek şiştiği, bir süre mayalanmasını beklediğimiz, buzdolabına üstüne bir havlu kapatıp da yerleştirdiğimiz bir hamurun şişmesinde olduğu gibi böyle bir dönem var. Bu dönem çocukların özellikle hem ailelerinden hem yaşadıkları çocuklardan hem de ülkemizde daha gelişmesini beklediğimiz okul öncesi eğitim kurumlarından aldıklarıyla zengin deneyimler yaşadıkları, özellikle de dil gelişiminin, sosyal gelişimin ve kendini kontrol becerilerinin ortaya çıkmaya başladığı bir dönem. Empati örneği 4 yaş civarında başlıyor ama empatinin gelişmesi için gereken altyapı 4 yaşına karar olmadığı için empati 4 yaş civarında başlıyor. Bizim öğretmiyor olmamız ya da çocuğun bunu kazanmıyor olması sebebiyle değil. O nedenle nörobiyolojik yapıyı anlamak, beynin gelişimindeki temelleri anlamak, bu temel üzerine kurulacak olan sosyal, duygusal ve akademik diyebileceğimiz bilissel becerilerin inşası nasıl olacağını anlama kaşısından da çok önemli. Yaklaşık 5 yaşından sonra çocuklarda olan en önemli değişim beynin kabuk kısmını oluşturan korteks diye de biliniyor teknik dilde bölümün giderek incelmeye başlaması. Bu ilk başta birçoğumuza gelişime her zaman büyüme olarak anlamaya yatkın olduğumuz için bir parça sezgilere aykırı bir durum gibi gelebilir. Diğer yandan beyin kabuğunun incelmesi yani daha önce kalınlaşmış olan bu hamur benzetmesinden gidersek o hamurun bir ince bir pizza hamuruna dönüştürülecek şekilde açılmaya başlaması gibi düşünebilirsiniz. Bu giderek incelme sürecinin birkaç faydası var, birkaç anlamı var. Bunlardan bir tanesi beynin değişik bölgeleri arasında iletişimin daha hızlı olmasını sağlayacak daha çok beyaz madde diye tanımlanan korteks oluşturan gri maddenin gri maddeden oluşan bölgeleri birbirine bağlayan adeta bir otoyol ya da internet şebekesi gibi düşünebileceğimiz sistemlerin de gelişmesine imkan sağlıyor. Dolayısıyla kalın ve kalın bir beyin tabakası olarak kalsaydı beyninin dış kabuğu bu iletimin genellikle yeterince hızlı olmayacağını ve bu arada da gerekli gereksiz birçok bağlantının beynin ekonomik ve verimli bir şekilde çalışmasını önleyecek şekilde birikeceğini varsayabiliriz. Burada bu gelişimin kritik hususlarından bir tanesi bu dönemlerin hangi yaşlarda olduğu. Örneğin yaklaşık 60 ile 72 ay arasında bu incelmenin belli bir düzeyde gerçekleşmeye başlamasıyla çocukların okuma öğrenmeye, sınıfta bulunmaya, sınıfta bulunacak kadar bir teneffüs saatini bekleyecek kadar arkadaşlarıyla birlikte kendilerini kontrol etme becerisi. Ancak beynin gelişiminin hiç olmazsa bir bölümünün bu dediğim şekildeki incelmeye uğramasına bağlı. Bu olmadığında örneğin çocuklar kendileri için belirlenen yaşlardan 60-72 ay öncesindeki dönemi tamamlamadan çoğunluk okula başladıklarında gördüğümüz şey genellikle çocukların sınıfta dikkatlerini vermeleri, odaklanmaları, öğretmeni ya da başka çocukları takip etmeleri için gereken davranış becerilerini önemli bir bölümünün kazanamamış olduğunu görüyoruz. Bunun kaynaklarından bir tanesi de beyin bölgeleri arasındaki iletişimin yapması gerekeni yapmayı sağlayan kontrol becerilerinin henüz yeterli olgunluğa ulaşmamış olması. Bu da nitekim ülkemizde 2010'lu yıllarda yapılan çocukların okula başlangıç yaşının değişmesiyle ilgili yasal değişikliklerin olduğu dönemde yaptığımız bir çalışmada 60-72 ay arasındaki yaşları değişen çocukların aralarındaki ay farkı ölçüsünde davranışlarının üzerindeki kontrolün zayıfladığını veya arttığını gösterebildik. Bunun kritik önemi şu, özellikle çocukların hazır olmadıkları eğitim süreçlerine girdiklerinde bunun ilk işaretlerini davranışlardaki değişiklik üzerinden görüyoruz. Çünkü davranışlardaki değişiklik kendilerinden taşımalarını beklediğimiz yükü taşıyamamaları durumunda çocukların verdikleri başlıca davranışsal reaksiyondur. Reaksiyonu örneğin işte bir arı soktuğunda ya da bizi alerji yapan bir besini yediğimizde vücudumuzun verdiği reaksiyon gibi düşünün. Bize uymayan bir durumla karşılaştığımızda, organizmamızın taşımakta zorlanacağı bir durumla karşılaştığımızda verdiğimiz reaksiyonlar gibi çocuklar da bu anne babaların verdiği yüklerde olabiliyor. Eğitim sisteminin verdiği yüklerde olabiliyor. Ve kendi taşıma kapasitelerinin, organizasyonlarının üstünde bir yükle karşılaştıklarında davranış bozulması şeklinde problemlerle karşımıza çıkabiliyorlar. Bunun belirleyicisi beyin yapısının gereken olgunlaşmaya ulaşıp ulaşmamışlığı. Çünkü beyin yapısı bir anda davranışların kontrolünü sağlayan bir tür masa başı ya da masa üstü gibi düşünebilirsiniz beyin yapısını değerlendirirken. Örneğin bir çocuğun kendi içinden geleni yapmak istemesinden daha doğal bir şey yok. Ama çocuklar biz anne babaların ya da başka yetişkinlerin hatta arkadaşlarının yanında olduklarında topluma uyum, grup faaliyetine uyum ya da beraber şarkı söylüyorsak beraber şarkı söyleme düzenine uyum ya da dans düzenine uyum gibi durumlarda bazen içlerinden geleni yapmayı erteleyip orada kendilerinden bekleneni yaparlar. Bunu yapamadıklarında gruba uymamış, ders düzenini bozmuş ya da evde kendilerinden beklenen bir şey yapmamış duruma düşebilirler. Bu her zaman bir sorun değil. Bunu bir klinik sorunu olarak görmüyoruz. Örneğin dişini fırçalamakta gecikmiş ya da dişini fırçalamayıp yatağa gitmiş bir çocuğun o gün için bunu bir dert olarak görmemiz mümkün değil. Ama aynı çocuk örneğin kalabalık trafiği olan bir caddeden karşıdan karşıya geçtiğinde yapması gereken işte önce sola sonra sağa sonra tekrar sola bakmak hani hepimize çocukluktan itibaren öğretilmiş o rutini uygulamadığı takdirde başına bir kaza gelmesi olasılığı artıyor. O nedenle çocukların aslında düzene uygun kafalar geliştirdikleri okulların bazı durumlarda çocukların içinde oldukları sisteminde kaybolmalarının başlarına herhangi bir kaza gelmesinin önüne geçmeyi sağlayan etkilerinde burada not düşmek lazım. Ama tekrar beyin gelişimine dönersek bu noktadan. Beyin gelişiminin özellikle 5-7 yaş arasındaki dönemde çocuktan çocuğa oldukça fark eden çeşitlilikte bir olgunlaşma sürecine incelme diye belirtmiştik bunu. Kortikal kabuğun incelmesi şeklinde girdiklerini görüyoruz. Bu daha sonra yaklaşık ilkokul diye tanımladığımız bazen 4 bazen 5 yıllık süreç içerisinde çocuklarda büyük farklılıklar olmaksızın aralarında farklılıklar olmaksızın iyi kötü aynı şekilde devam ediyor. Çocukların yaklaşık %10-12'si düzenli olarak biraz arkadan geliyor durumda olabiliyorlar. Bu gelişmelerinde biraz önce bahsettiğim o incelme süreci bu %10-12'lik grupta biraz daha yavaş daha gecikmeli gerçekleşiyor. Dersimizin sorunlar bölümünde üzerinde duracağımız eksikliği, hiperaktivite bozukluğu da olan çocukların önemli bir bölümünde bu beyin gelişiminde bu gecikmeyi gösteren çocuklar arasında olduklarını görmekteyiz. Sadece sorun çıkması açısından düşünmeyin. Örneğin beynimizin anlık öğrenmeyi, akılda tutmayı, akılda tuttuğumuzda bir takım işlemler yapmayı sağlayan çalışma belliği diye bilinen bölümünün içinde yer aldığı beynin ön bölgesinin tam gelişimi 20'li yaşları buluyor. Bunun tam gelişiminden kastımız şu. Örneğin bir listeyi aklımızda tutmamız. Liste derken ders listesi olması gerekmiyor. Bir lokantada gittiğimizde yiyecek ne var diye söylendiğinde söylenen yiyecekler arasından seçim yapabilmemiz için aklımızda iyi kötü listeyi tutmamız. Ondan sonra listedeki seçenekleri köfte var, kıymalı fasulye var, lahana sarması var. Hangisini istiyorum? İlk söyleneni unutup unutmamam bir anlamda beynin çalışma belliği diye tanımladığımız bu ön bölgesinin incelmeye başlamış olan 5-7 yaş civarında incelmeye başlamış olan bölgelerin gelişmişliği ölçüsünde bu işlevler iyi çalışıyorlar. Eğer bu işlevler iyi çalışmıyorsa çocukların önemli bölümünde henüz beynin bu gelişim mekanizmalarının tam devreye girmemiş olduğunu düşünüyoruz. Bu sadece ders öğrenme diye düşünmeyin ya da lokantada menüye önümüze alıp baktığımızda bize söylenen sarmaydı, köfteydi, kıymalı fasulyeydi bunları ezbere hatırlamamız gerekmiyor. Önümüzdeki listeye bakabiliyoruz. Ama bunun sosyal ve duygusal gelişim açısından da bir kritik rolü var. Sosyal ve duygusal gelişim açısından alan kritik rol şöyle. Ben kendi ihtiyaçlarımla, kendi ihtiyaçlarım benim beynimin bir numaralı karşılamakla, beynimin ve zihnimin, organizmamın karşılamakla yükümlü olduğu şeyler. Diğer yandan sosyal yaşam sadece kendi ihtiyaçlarımızın değil başkalarının ihtiyaçlarının, başkalarının isteklerinin de göz önüne alarak hareket ettiğimiz durumları oluşturuyor. Ve sosyal yaşamda başkalarıyla olan çatışmalarımız ya kendi istek ve ihtiyaçlarımızı zoraki olarak başkalarınınkinin aleyhine olacak şekilde yapmaya çalıştığımızda ya da sadece başkalarının dayattıklarıyla ya da ihtiyaçları ve istekleriyle meşgul olup kendi istek ve ihtiyaçlarımızı ertelediğimizde ortaya çıkıyor. Çok kabaca özetlersek. Şimdi diğer kişinin ihtiyaçlarını takip edebilmem, diğer kişinin isteklerini takip edebilmem, benim kendi ihtiyaçlarım ve isteklerimle yani kendi gündemimle başkalarının gündemini bağdaştırmam önemli ölçüde bunları yan yana görebilmeme bağlı. Burada beynin bu ön bölgesinin özellikle gelişimine bağlı olan çalışma belleği oluşturuyor. Çalışma belleğinin ergenlik dönemindeki haline tekrar geri döneceğim ama çalışma belleğini tamamlayıcı bir başka nöropsikolojik fonksiyon daha var. Yani beynin belli bölgelerinin birlikte çalışmasıyla ortaya çıkan fonksiyonları nöropsikolojik fonksiyon diyoruz. Yani nöro beyin anlamına psikolojik de o beynin ürettiği o beyne dayanarak üretilen daha doğrusu beyin hani otomatik olarak üretmiyor tabii ki bunu bu psikolojik faktörü tanımlıyoruz. Bunlardan bu nöropsikolojik işlevlerden bir tanesi de zaman zaman bunu belki çocuklarınızda bazı psikolojik testler vesaire yapıldıysa görebilirsiniz. İşlemleme hızı diye tanımlanan daha ziyade beynin değişik bölgeleri arasındaki mesajlaşmanın bir çeşit ne kadar süratli ve verimli olduğunu gösteren bir işlev. Bunu yansıtan bir işlev, ölçülebilen bir işlev bu. Bu da yine aynı şekilde 5-7 yaş arasında belli bir sürete kavuşuyor ve beynin değişik bölgelerinin birbiriyle konuşabilmesini sağlayan gelişmeler başlıyor. Hem beynin iki bölgesi arasındaki korpus karlozum adı verilen sistem üzerinden de işleyen yani sağdan sola ve soldan sağa giden lifler var. Hem de önden arkaya doğru giden yine beyaz madde diye tanımladığım liflerin de gelişmesi, beyin kabunun incelmesi ölçüsünde birbiriyle sistemin konuşmasını sağlayan bu değişiklikle çocuklar ya da yetişkinler için de aynı şey geçerli. Kendi dünyalarında olup bitenle, dış dünyada olup bitenleri kaydettikleri, bunları değerlendirdikleri zihinsel yapıların birbiriyle arayüzlerinin oluşmasını, bunların birbiriyle mesajlaşmasını sağlayabiliyorlar. Şimdi bu karmaşık sürecin şöyle bir özetlersem, genellikle ilk 5 yılda beyin dokusunun zenginleşmesi, kalınlaşması diye tanımlayalım bunu kabuğunun. Bu kabuğun 5 yaş civarından itibaren değişen yaşın bazı çocuktan çocuğa önemli farklılıklar gösteren bir başlangıç yaşıyla birlikte 5 ile 7 yaş arasındaki dönemde incelmeye başladığını, çocukların okula hazır oluşu için bu incelme döneminin hem bellek hem de beynin değişik sistemleri arasındaki iletişim sistemlerinin işleyişini sağlayıcı gelişmelerin olduğu bir dönem olarak da görebiliriz. Beyinde bu tür bir değişiklik oluyor. Daha sonra yaklaşık 11-12 yaş civarına kadar bu alandaki değişikliklerde büyük farklılıkların olmadığı, ancak %10 ila 12 civarındaki çocuğun buradaki bu gelişim aşamalarında diğer yaşıtlarına göre daha arkadan geldiği ve bunların da genellikle dikkat ve öğrenmeyle ilgili sorunlar yaşayabildiğini görüyoruz. Örneğin kötü beslenen, yoksulluk şartlarında büyüyen, göç zorunlu ya da gönüllü göç şeklinde yer değişikliğine uğrayan, travmatik yaşantıları çok olan çocuklarda beyin gelişiminin de doğrudan etkilendiğini, özellikle yoksulluk ve eşitsizlik koşullarının çocukların içinde oldukları ortamın beyini geliştirebileceğini görüyoruz. Beyni geliştirici, zihni geliştirici etkilerinin zayıf olmasının, daha doğrusu bunu yeterince güçlü yapmıyor olmasının çocukların genel gelişimini yavaşlattığını, bunun da hem öğrenmeyi hem de öğrenmek için gerekli davranış kontrolünü bozduğunu ya da en azından geciktirdiğini görüyoruz. Gecikme deyince belki şu akla gelebilir, onda not düşmek lazım. Zamanla birçok şeyin iyileştiğine ya da iyileşeceğine inanıyoruz. Genel olarak böyle şeylere inanmak istiyoruz. Zaman birçok şeyin ilacı, doğru bu yanlış değil. Diğer yandan çocukluk dönemindeki gelişimsel gecikmeler ya da küçük sapmalar neden önemli? Neden bu kadar üzerinde duruyoruz? Bazı durumlarda bunu bir üzerinde durulması gereken bir problem ya da kaçırılmaması gereken bir fırsat diye tanımlıyoruz. Çünkü çocukluğumuzdaki her bir hafta, her bir ay hangi yaşta olduğunuza bağlı olarak tabii ki ya da her bir yıl yetişkinlikteki her bir hafta, her bir ay ve her bir yıldan çok farklı getirdikleri ve götürdükleri açısından. Ve gelişim önemli ölçüde yaşamın ilk 18-20 yılında kazandığımız birçok becerinin üzerine kurulu. Örneğin hala dil becerisiyle birbirimizle etkileşiyoruz. Hala okuma yazma hani elimizle yazmasak bile tuşlarla yazdığımızda ya da bir metni okuduğumuzda ilkokul 1'de bilemediniz ikinci sınıfı öğrendiğimiz becerilerin üzerine kurulu. Becerilerin vaktinde gerçekleşmemiş olması bir anlamda hani bağlantılı bir uçak seferiyle bir yerden bir yere siyahat ederken uçağın olduğumuz yerden ilk havaalanından geç kalkması sebebiyle ikinci uçağı kaçırmamız gibi bir etki yapıyor. Bazen 5 dakika geç indiği için uçağımız bağlantı uçağını kaçırabiliyor ve gideceğimiz yere bir hafta sonra gidebiliyoruz. Ha gideceğimiz yere geç gitsek bir zararı yok. Hani bunun ne önemi var diyebiliriz. Ama bazen gittiğimiz bir iş toplantısı ya da bir düğünse hatta kendi düğünümüzse böyle olaylara rastlıyoruz. Bu çok tatlı olmayan sürprizlere yol açabiliyor. Buraya nereden geldik belki konuyu yukarı kaçırmamanız açısından ders havasını bozmayayım. Gelişmedeki gecikmeler ve sapmalar çocukların birbirinin üzerine inşa ettikleri becerilerinin adeta birer tuğla gibi tanımlarsak bu tuğlaların yerlerine iyi yerleşmemesini ve bu zihinsel yapının bazı yerlerinde kırılgan noktalar oluşmasını doğurabiliyor. Zaten kırılgan noktalarda bizim taşımaya hazır olmadığımız ya da bir çocuğun taşıması için uygun olmayan yüklerin bulunduğu eğitim ortamlarında çocukların sorun yaşamalarına, öğrenememelerine, davranış sorunları yaşamalarına, başarısızlıkla ilgili değişik duygular içerisine girmelerine sebep oluyor. Bu teorik çerçeveyi belki daha öteye atmadan bir de ergenlik döneminde ne olduğunu merak edenlerin duyması gerektiğini düşünüyorum. Ondan sonra bazı detaylara örneğin başarı nedir, başarısızlık nedir ya da başaramama kaygısı, bunun yarattığı duygularla ilgili zorluklar nelerdir, ruh sağlığımızı okul ortamında nasıl koruyabiliriz gibi sorulara bu zemin üzerinde cevap vermeye çalışacağım. Ama önce ergenlik. Ergenlik.

https://video.neoskola.net/1746552261065.srt

Ergenlik dönemiyle birlikte, beyin kabuğunun incelmesi gibi değişikliklerin de bir gösterge olarak ele alındığı beyin gelişimi tekrar büyük bir hızlanma dönemine girer.
Ergenlik döneminin özelliklerinden biri de dürtü ve duygularla ilgili arzuların çok güçlü olmasıdır. Bu değişimin sebebi 14-16 yaş dönemi öncesi ve sonrası arasındaki duygu ve dürtü yoğunluğu farkı değil; beynin ön bölgesinin en son gelişmesi sebebiyle bu dürtü ve duyguları dengeleyen sistemlerin henüz oluşmamasıdır.
Ergenlik dönemindeki beynin yapısı, kaza ve enkaza müsait bir şantiyeye benzetilebilir. Ergenlikte psikolojik zorluk ve davranış sorunlarının çok yoğun gözlemlenmesinin bir sebebi de, bireyin kendini kontrol kapasitesi ve taşıması gereken yükler arasında büyük dengesizliklerin meydana geldiği bir dönem olmasıdır.

https://video.neoskola.net/1746552260538.srt

Beyinle ilgili konuları değişik konuşmalarda duyduğunuz zaman bazen insan ister istemez şöyle düşünüyor.

Yani beyin gelişimi tamam, belli kuralları var, büyük ölçüde genetik kodlarla ilişkili, o zaman her şey bitti.

Yani neysek oyuz. İşin iyisi ve kötüsü tam öyle değil.

Kötüsünden başlayayım. Kötüsü şu, bu bize aslında beyin dokusunun hem gelişimi hem iyi işlemesini sağlayacak bir yaşam sağlama.

Hem çocuklarımıza ve gençlere özellikle sorumluluğunu veriyor.

Hem de bu sorumluluğu yerine getirmediğimizde toplum olarak, anne baba olarak, bireyler olarak, toplumdaki değişik meslek sahipleri olarak

toplumumuzun genelini riske sokan durumlarla karşılaşıyoruz.

Örneğin biraz önce söylediğim kendi kontrol becerisinin ya da sosyal uyum için gerekli olan

beyinsel yapıların, altyapının gelişmemiş olması sadece bize değil, içinde olduğumuz ortama da rahatsızlık veren,

düzeni bozan ve bu düzeni bozmanın da aslında ahengi bozan bir yanı olduğunu görüyoruz.

Ahengi bozmak her zaman kötü bir şey değil. Belki ona bir noktada geleceğiz.

Ama ahenginde usturuklu bir şekilde bozmayı öğrenmek aslında büyümenin, olgunlaşmanın en önemli özelliklerinden birisi.

Yani oyun oynarken oyun bozan olmamak, ezber bozayım derken.

İyi bir eğitim aslında insana bunu sağlayan araçlardan birisi.

Bugün beyin gelişiminden bahsederken ya da davranış gelişiminden bahsederken bu perspektifle konuşmaktayız.

Beyin gelişimi bir başka özelliği daha var bu arada.

Özellikle dış etkilerden daha kolay, dış etkilere daha açık olduğunu bildiğimiz.

Beynin yüz ölçümü diye bir kavram var.

Hani ülkelerin yüz ölçümü var ya, beyninde bir yüz ölçümü var.

Ve bu yüz ölçüm beynin kıvrımlarıyla doğru orantılı.

Beynin kıvrımları ne kadar çoksa aslında bir vuruşturulmuş bir kağıt parçası diye düşünün.

Bu kağıt parçasını açtığınızda bir düz hale getirdiğinizde ölçtüğünüzü varsayın.

Ki mevcut görüntüleme teknikleriyle bunlar yapılabiliyor.

Ergenlik Döneminde Beyin Gelişimi

https://video.neoskola.net/subtitles/fWRceJTd3ASf5eaG6-tr-1745159342158.srt

Beyinle ilgili konuları değişik konuşmalarda duyduğunuz zaman bazen insan ister istemez şöyle düşünüyor. Yani beyin gelişimi tamam, belli kuralları var, büyük ölçüde genetik kodlarla ilişkili, o zaman her şey bitti. Yani neysek oyuz. İşin iyisi ve kötüsü tam öyle değil. Kötüsünden başlayayım. Kötüsü şu, bu bize aslında beyin dokusunun hem gelişimi hem iyi işlemesini sağlayacak bir yaşam sağlama. Hem çocuklarımıza ve gençlere özellikle sorumluluğunu veriyor. Hem de bu sorumluluğu yerine getirmediğimizde toplum olarak, anne baba olarak, bireyler olarak, toplumdaki değişik meslek sahipleri olarak toplumumuzun genelini riske sokan durumlarla karşılaşıyoruz. Örneğin biraz önce söylediğim kendi kontrol becerisinin ya da sosyal uyum için gerekli olan beyinsel yapıların, altyapının gelişmemiş olması sadece bize değil, içinde olduğumuz ortama da rahatsızlık veren, düzeni bozan ve bu düzeni bozmanın da aslında ahengi bozan bir yanı olduğunu görüyoruz. Ahengi bozmak her zaman kötü bir şey değil. Belki ona bir noktada geleceğiz. Ama ahenginde usturuklu bir şekilde bozmayı öğrenmek aslında büyümenin, olgunlaşmanın en önemli özelliklerinden birisi. Yani oyun oynarken oyun bozan olmamak, ezber bozayım derken. İyi bir eğitim aslında insana bunu sağlayan araçlardan birisi. Bugün beyin gelişiminden bahsederken ya da davranış gelişiminden bahsederken bu perspektifle konuşmaktayız. Beyin gelişimi bir başka özelliği daha var bu arada. Özellikle dış etkilerden daha kolay, dış etkilere daha açık olduğunu bildiğimiz. Beynin yüz ölçümü diye bir kavram var. Hani ülkelerin yüz ölçümü var ya, beyninde bir yüz ölçümü var. Ve bu yüz ölçüm beynin kıvrımlarıyla doğru orantılı. Beynin kıvrımları ne kadar çoksa aslında bir vuruşturulmuş bir kağıt parçası diye düşünün. Bu kağıt parçasını açtığınızda bir düz hale getirdiğinizde ölçtüğünüzü varsayın. Ki mevcut görüntüleme teknikleriyle bunlar yapılabiliyor. Bu yüz ölçümü kişilerin özellikle yoksul olup olmamasına göre değişen bir göstergen. Özellikle yoksul, ezilmiş, statüsünü kaybetmiş, değişik nedenlerle toplumun genel ortalamasının kaynaklardan yararlanma anlamında dışında kalmış toplumsal kesimlerin çocuklarında bu beyin yüz ölçümünün daha küçük olabildiğini, kalabildiğini görüyoruz. Burada güzel bir haber daha var. Yakın zamanlarda 2022'de yayınlanmış bir önemli bir araştırmacı Noble ve arkadaşlarının ortaya koyduğu yoksulluğu giderici, örneğin evrensel gelir adıyla verilen tipte bir nakit transferi yapıldığında yoksul kesimlere beyin dokusundaki farklılıklar yoksulla yoksul olmayan arasında azalabiliyor. Nereden nereye geldik ama bu şu anlamda bize de şunu hatırlatmalı. Okullar bir yerde toplumda çocukların eşitsiz koşullarda dünyaya geldikleri toplumlarda bir eşitlenme şansı veren, çocukları eşitleme görevini taşıyan toplumsal kurumlar. Anne babaların ya da sistemin bütününün yetişemediği yerlerde öğretmenler, okulların yöneticileri, okulların psikolojik danışmanları en az anne babalar kadar çocukların hayatında bir rol oynamaya başlayabiliyorlar. Burada anne babaların yapamadığı bir şeyi okul yapıyor anlamında değil. Arada bir rekabet yok. Aslında burada hepimiz herkes birer paydaş. Ama anne babaların tek başına yapmalarının mümkün olmadığını değişik karantina dönemi gibi ya da başka felaket dönemlerinde gördüğümüz durumlarda okullar toplum adına çocukların ve gençlerin gelişiminde kaçırdıkları fırsatları geri vermek ya da daha az fırsat kaçırmalarına sağlamak. Yaşamın getirdiği yükleri taşıyabilecek kapasiteyi geliştirmek amaçlı platformlar, gelişim platformları bu şekilde de belki düşünmek lazım. Ergenlik konusunda ergenlik döneminin beyin gelişimi nasıl oluyor bu sorumuzla devam edersek. İlkokul dönemi diye bilinen dönemde genellikle beyin gelişiminin çok canlı olmadığını daha küçük yaşlardaki ölçüde görüyoruz. Zihinsel gelişim olarak da bu dönem daha ziyade daha metodik, daha biraz kuru, daha ezberci, hafif hatta diye tanımlayabileceğimiz bir şekilde cereyan ediyor. Ne zaman ki ergenlik başlıyor, puberte diye bilinen yani üreme organlarının aktif hale geçmesiyle karakterize olan dönem başladığında, bu kızlar da kız çocuklarında 10-11, erkek çocuklarda 11-12 yaşlar civarına kadar gerilemiş durumda günümüzde, bu dönemde aynı zamanda paralel beyin değişiklikleri olmaya başlıyor. Ve bu beyin gelişiminin daha önceki yılları için tanımladığımız beyin kabuğunun incelmesiyle karakterize ettiğimiz, onu bir gösterge olarak gördüğümüz beyin gelişimi tekrar müthiş bir hızlanma dönemine geliyor. Fakat özellikle 14-16 yaş aralığına kadar olan ergenliğin ilk yarısı diyelim, çocuktan çocuğa çok farklılık gösteriyor bu dönemde, beyin gelişimi kişiden kişiye değişen hızda olmak üzere ve beynin arka bölümlerinden ön bölümlerine doğru o incelme gerçekleşiyor. İncelmenin önemi şuydu hatırlatmak üzere, beynin değişik dokuları arasında, değişik grupları arasında iletişimin daha hızlı olması için daha ince bir korteks daha çok işe yarıyor. Çünkü korteksi oluşturan, beyin kabuğunu oluşturan gri maddelerin, gri maddelerden oluşma bölgelerin ya da modüllerin arasındaki iletişimi sağlayan beyaz maddenin, internet şebekesine benzetmiştik onu da, bunun daha aktif işlemesi hem beynin değişik bölgeleri arasındaki iletişimin daha hızlı, hem daha entegre hem de yine daha önce bahsettiğimiz nöropsikolojik fonksiyonlardan çalışma belleğinin de uygun şekilde genişlemiş olmasını sağlıyor. Bu ne getiriyor bize beynin arkadan öne diye gelişme diye tanımladığımız? Öncelikle daha dürtü, duygu ve üretkenlikle ilgili arzuların çok güçlü olduğu bir döneme giriyoruz. Ortaokul yıllarını hatırlayan herkes zaten bunu benim detaylarına girmeden anlatmama bu dönemi kafalarında canlandırabileceklerdir. Ancak bu dönemin bir başka özelliği, özellikle 14-16 yaş sonrası ile öncesi arasındaki en önemli özellik duygu ve dürtülerin yoğunluğu açısından bir fark olmamakla birlikte, beynin ön bölgesinin en son gelişiyor olması sebebiyle dürtü ve duyguları yeterince dengeleyici fren sistemlerin henüz ortaya çıkmamış olmasını doğurması. O nedenle özellikle liseye geçiş yılları sırasında çocukların dürtülerini, duygularını yani aklını eseneğe, içlerinden geleni yapmak konusunda görevler ve sorumluluklar bir yanda, canımızın istedikleri bir yanda bu iki durum arasında çok yoğun bir şekilde kaldıkları, ne yapılmasını gerektiğini bildikleri halde yapamadıkları bir döneme giriyorlar. Ülkemizde bazı başka ülkelerde de bu dönem bazen gençlerin, çocukların geleceklerini özellikle eğitim yaşama açısından belirleyen kritik sınavların da olduğu bir zaman. Sanırım bu dönem çocukların birbiriyle eşitsiz bir rekabet içinde oldukları, zaten sosyal ve ekonomik olarak bir eşitsizliğin olduğunu ve rekabetin gerçek anlamda o anlamda sınavın herkesin eşit olması dışında pek de adil olmadığını biliyoruz. Sınava hazırlanma koşulları çünkü eşit değil çocuklar arasında ama bunun dışında eşit şartlarda hazırlanmış olsalar bile aynı insanların boylarının farklı süratle uzaması ya da sakalının, bıyığının erken ya da geç çıkması gibi beyin gelişiminin özellikle dürtü kontrolünü sağlayan ve sorumlulukları daha net bir şekilde almamıza imkan veren bir takım başka değişikliklerin olmasını sağlayan nörobiyolojik beyinsel altyapı bu yaş civarında kişiden kişiye büyük farklar gösteriyor. Bunun üstüne üstlük daha önce de belirttiğim %10, 12 hatta %15'e varan gelişimsel olarak biraz arkadan gelen çocuklar için bu dönem kılınanlığın daha da arttığı, bazı sorunların kendilerinden beklenenlere yetişemiyor olmanın, yetişebileceği halde yetişemiyor olanlarla yetişme şansını giderek daha kaybeden çocukların pek iyi hissetmedikleri bir zaman oluyor. Zaten ergenlik dönemini, beynini bir şeye benzetmemiz gerekirse o dönemi bir şantiyeye benzetebilirsiniz. Bir şantiye gibi ortalık toz, duman, kamyonlar, işçiler, iskeleler, vinçler vs. Biliyorsunuz iş yeri kazalarında en çok olduğu yerlerden birisi inşaatlar ve şantiyeler. Bu dönemde kazalar da yani ruhsal zorluklar, davranış sorunları hatta kendine zarar verici davranışların yine çok yoğun olduğu bir dönem olduğunu, bunun da büyük ölçüde bireyin kendini kontrol kapasitesiyle taşıması gereken, kendini kontrol ederek taşıması gereken yükler arasındaki dengesizliğin çok yüksek olduğu bir döneme gelmesiyle bağdaştırmak mümkün. Ve bu yaklaşık 13-14 yaş civarında başlayıp neredeyse 8-10 yıl süren ruhsal açıdan da riskli bir döneme girildiğinde işareti. Kimse de bir telaş uyandırmasın. Burada bunları bahsederken böyle bir şey olacaktır anlamında değil. Ama kırılganlıkların arttığı, çocuklar arasında gelişimsel eşitsizliklerin yani biyolojik anlamda yoğun olduğu, başka eşitsizliklerin yansımalarının iyice görünür hale geldiği bir dönemden bahsediyoruz. O nedenle beyin gelişimini anlamak, beyin gelişiminin yeterli, yetersiz olup olmamasına bağlı olarak bazı davranış, duygu veya düşünce zorluklarının ortaya çıktığını akılda tutmak çocuklara neden destek olmamız gerektiğiyle ilgili bize fikir veriyor. Bazen bu konulardaki sorunlar üzerine konuşulurken sorun küçük mü, büyük mü, ciddi mi, değil mi bunlar çok gündeme geliyor. Diğer yandan bir konunun ciddi olup olmadığı sonuçlarına göre ya da hangi zamanda olduğuna göre de değişebiliyor. Örneğin biraz önce havalarına geciktiğimiz için kaçırdığımız uçaktan bahsetmiştim. Uçağı kaçırdığımızda eğer bir bağlantı uçağımız varsa ve o bağlantı uçağını kaçırdığımızda bir sonraki bağlantı uçağı bir hafta sonraysa beş dakikalık bir gecikme yüzünden bir haftalık bir gecikmeye yol açtığından bahsetmiştim. Peki havalarına beş dakika gecikmemize neden olabilecek yani uçağımızın ya da kaçırmamıza neden olabilecek olan küçük bir arıza ne olabilir? Havaalanına giderken lastiğinizin patlaması, lastik patlaması küçük bir problemdir ama hedefinizin ne olduğuna o sırada ne yapmak isteğinize bağlı olarak bazen o küçük problem daha büyük bir problemden farksız bir etki yaratabilir. Çocuklarla, gençlerle ilgili problemleri ya da gelişimleriyle ilgili problem olmayan durumları anlamaya çalışırken hangi bağlamda yani hangi zaman dilimi, hangi mekan, hangi amaca dönelik bir hareketi yaparken bunların ortaya çıktığını değerlendirmek bizim işimizin önemli bir parçası.