Finans Eğitimleri

Finans

https://video.neoskola.net/1738099604489.srt

https://video.neoskola.net/1738099604149.srt

Ekonomi ve İktisat

https://video.neoskola.net/1738099603852.srt

Önemli bir şeyle başlayalım, ekonomi diyoruz sık sık, ekonomi sözcüğü Yunanca'dan geliyor. Yunanca ev idaresi demek. Aslında köle sahibinin zaten o zaman ticarette yok. Esas itibariyle her üretim evde yapılıyor, evde tüketiliyor. Onun idaresi anlamına geliyor oradan. Sonra bunu devlet sözcüğünden, politikayla birleştirilmiş. Ekonomi politik olmuş. Sonra da işte oradan ekonomi diye gelmiş. Türkçe'de iktisat var. Orada şeyden geliyor, Arapçadan geliyor, kasıt. Yani amaç, bir kaset ederek diye oradan iktisat, tasarruf sözcüğü olarak da kullanılmış. Şimdi işte iktisat. Şimdi bazen ekonomi diyoruz, bazen iktisat diyoruz. Burada size bir ayrım yapmak istiyorum, yani onu baştan belirteyim. Ekonomi deyince biz işte Türkiye ekonomisi, dünya ekonomisi, tarım ekonomisi vs. böyle daha çok somut işlere şey yapacağız. İktisat sözcüğünü ise bir teori için, iktisat teorisi, iktisat model, iktisati modeller falan diye şey yapacağız. Bir de politika için kullanacağız. Hep iktisat politikası, iktisat politikası diyeceğiz. Yani ekonomi ve iktisatı eşanlı olarak kullanacağız. Öbür tarafta Türkiye ekonomisi var, dünya ekonomisi var, Avrupa ekonomisi var, ekonomilerden bahsederken. Öbür taraftan da iktisatın teorisi var ve politikaları, iktisat politikaları var. Bu şekilde bir ayrım yapıyoruz. Şimdi ekonomi çok önemli dedik, evet ekonomi çok önemli. Çünkü ekonomi bizim tek hayatımızın, maddiyat tek amacı değil. Maddiyat da olamaz zaten. İnsan onun dışında inançları var, işte aile hayatı var, sevgi var, estetikle, güzellen olan ilişkileri var. İnsan sadece ve sadece maddiyata indirilebilir bir şey diyor. Onun için bu karmaşıklığı içinde insanı anlamak, bu karmaşıklığı içinde insanı çözmek öyle hiç de şey yapılabileceği gibi kolay bir şey değil. O nedenle sık sık iktisadın doğa bilimlerinden farklı olarak ahlaki boyutunun, tarihi ve ahlaki boyutlarından yüksek oldu. Yani iktisat bir yerde çünkü hep bize ne olduğu ile beraber ne olmalı sorusunu da getiriyor bir şey karşısında, olay karşısında. İşte böyle oldu, niye oldu, peki ne olmalı sorusunu da beraber arıyor. Bir de tabii hep bir geçmişte böyle olmuştu. Geçmişle ilgili de, tarihle ilgili de, buraya nasıl geldik sorusu daima gündemimizde olacaktır. İktisat teorisinin her şeye rağmen diğer sosyal bilimler arasında da bayağı böyle bir önemli bir yeri vardır. İktisadın ne kadar önemli olduğunun yaşamımızda bir göstergesi olarak da bir Nobel İktisat Ödülü olmasını örnek gösterebiliriz. Genellikle Nobel doğa bilimlerine verilir, onun dışında biliyorsunuz edebiyata veriliyor. İktisada verilen Nobel Ödülü diğerinden biraz farklı çünkü Merkez Bankası tarafından veriliyor ama netice itibariyle Nobel İktisat diye geçiyor. Bir sorunumuz var tabii, yani bu sorun burada da karşı karşıya olacağımız bir sorun. O da şu, iktisatla ilgili, ekonomilerle ilgili ve iktisatla ilgili iki anlama da sözcük kullanıyoruz gördüğünüz gibi. Toplumda ciddi ezberler var. Bir yerde normal, insanlar çünkü ekonomik olaylardan doğdukları andan itibaren dolaylı şekilde karşılaşıyorlar. Evde babası geliyor, işte olup bitenleri anlatıyor. İşte annesi alışverişti, şuydu buydu, para yetmişti, para yetmediydi, oydu buydu derken, ülkenin sorunları tartışılıyor, konuşuluyor televizyonlarda, gazetelerde. Bunlar devamlı aile tarafından değerlendiriliyor. Okulda hocalar bir şeyler söylüyor, diğer öğrenciler bir şeyler söylüyor falan. Bütün bunlar bir takım böyle bilgiler haline dönüşüyor. İktisat okumaya başladığında, mesela bir öğrencimizi çok iyi biliriz, iktisat okumaya başladığında onun aşağı yukarı bütün okuyacak konularda iyi kötü bir fikri vardır. Yani bir ezberi, bir önceden gelen ezberi vardır. Bunlarla da bir yerde mücadele etmek gerekiyor. Çünkü bunların bir bölümü sağduyulu ve doğru şeyler ama bir bölüm pekala. Bunların yanlış olabiliyor, kent efsaneleri olabiliyor. Özellikle bu tip açıklamaların içinde komplo boyutu da yüksektir. Yani birileri bir şeyler yapar ve o bir şeylerden böyle sanki bilerek bir şeyler oluyor gibi. Biz iktisatçılar genellikle komplo hikayelerini pek sevmezler. Yani bizim buradaki yapacağımız şeylerden bir tanesi de sizden beraber. Komplo ile açıklayabileceğimiz bir takım olayları, komplo dışında daha başka objektif nedenlerle, aralarındaki bir takım olayların arasındaki nedensellik ilişkilerini bularak açıklamaya çalışmaktır.

https://video.neoskola.net/1738201644159.srt

https://video.neoskola.net/1738201643859.srt

Ekonomi deyince aklımıza önce ne gelir, sanıyorum ki modern toplumun iki temel kurucu kurumu.

Piyasa ve devlet, özel mülkiyet ve devlet.

Bireyin devletten izinsiz faaliyet alanı ne kadar olacak, devletin bireyin davranışlarına müdahalesi ne kadar olacak?

Tabi şimdi birey deyince bireyinde bir gayri ihtiyari bir çıkarcılık var, bencillik var.

Kendi çıkarlarını düşünecek, maddi şeylerini düşünecek, bunların getirdiği sorunlar var.

Ama aynı zamanda da bireyin yaratıcılığı var, özgürlük alanı var, özgürlüğü var.

Devlet deyince öbür tarafta bir taraftan toplumu temsil ediyor, müşterek çıkarları temsil ediyor, dayanışmayı temsil ediyor.

Ama aynı zamanda hepimiz biliyoruz ki bütün tarih boyunca ve şimdi de bir zorbalığı,

bir ceberutluğu da kolayca temsil edebiliyor, o hale de dönüşebiliyor.

Ne kadar birey özgür olacak, bu özgürlüğün sınırları ne olacak,

nerede bireyin çıkarları ile toplumun çıkarları ve nasıl birbirinden uyumlu hale getirilecek,

hangi mekanizmalardan, iktisadın temel sorunu aslında cevaplaması gereken hep ve daima bir yerde.

Bundan sonra hiçbir zaman çözemeyeceğimiz sorun budur.

Toplumlar bu sorunlara kurumlar aracılığıyla çözüm getiriyorlar.

Onun dışında ahlaki değerler var, hukuk var kurumların içinde.

Şimdi büyük şirketler var, yani organizasyonlar var, büyük örgütler var, kurum deyince

bir taraftan bir kurallar dizisini anlamamız lazım,

öbür taraftan da iyi kötü bir emir komuta zinciri,

bir yaraşık yapıyı da anlamamız lazım, ikisinin bir birleşimi diye.

Kurumların önemi giderek son dönemde iyi anlaşılmaya başladı.

Nitekim kurumsal iktisad diye giderek güçlenen bir eğilim var.

Bir Türk iktisatçı, Daron Acemoğlu da bunun ön şeyleri arasında,

dünyada tanınan uygulayıcıları arasında geliştiren insanlardan biri.

Nitekim Ulusların Düşüşü diye kitabı Türkçe'de çıktı.

Onun dışında yazıları, şeyleriyle önemli.

Kurumsal iktisad diyor ki ekonomide olup bitenlerin büyük ölçüde kurumlara bakarak

bu kurumlar aracılığıyla anlayabiliriz.

Kurum deyince dediğim gibi bütün değer yargılarımız,

yani yazılı hukuk bir de yazılı olmayan kurallar,

yazılı olmayan kurallar da kurumlar açısından en az yazılı olan kurallar kadar da

bütün bunlar kurumsal çerçeveyi oluşturuyor ve kurumsal çerçevenin

ekonomik yaşamda esas belirleyici, son derece önemli olduğunu görüyoruz.

Bu temel kurumsal yapı ki bunun içinde tabii demokrasi var, hukuk var,

insan hakları var, mülkiyet hakkının varlığı ya da yokluğu son derece önemli,

yargının bağımsızlığı bunlar son derece önemli.

İkisadın temelleri, fundamentals deniyor.

Biz Türkiye'de daha çok yapısal sözcüğünü, yapı sözcüğünü kullanıyoruz.

Bunların yapısal dediğimiz unsurların karşısında da daha dar anlamıyla iksad politikası oluyor.

İksad politikasını deyince daha dar kapsamlı konulardan bahsediyoruz.

İksad politikalarının ne olduğunu zaten burada yavaş yavaş göreceğiz, açacağız.

Çağ'ın tabii temel kurumu karşımızda milli devlet.

Bütün ekonomiler şöyle de böyle bir toprak üzerinde kurulan devlet aracılığıyla

Küreselleşme dediğimiz zaten bu başka kurumların da oluşmaya başlaması.

Birleşmiş Milletler, milli devletin üzerinde diye sayabileceğimiz,

milli devletten iktidarını paylaşmaya çalışan,

hepsi ne kadar paylaşıyor, paylaşamasa bile paylaşmaya çalışan,

onun üzerinde birden fazla devleti kapsayan kurumları,

işte Birleşmiş Milletler var, Avrupa Birliği bunun çok güzel bir örneği.

Birleşmeye doğru, tek bir Avrupa Devleti'ne doğru gitmeye çalışıyorlar.

Dünya Ticaret Örgütü var, Dünya İşçi Örgütü var, Dünya Sağlık Örgütü var,

Birleşmiş Milletlerin bir sürü şeyi var.

OECD var, Dünya Bankası var, IMF var iksadçılar açısından.

Yani böyle bir kurumlar silsilesi diye düşünmek lazım.

Unutmayın bu, pek çok milli devletten büyük uluslararası şirketler de var.

Yani devasa uluslararası şirketler de var.

Bunlar da bu küresel düzeydeki kurumsallaşmanın bir parçası diyebiliriz.

Lafı uzatmayalım, bir tarafta demek ki kamu, devlet ağırlığı olacak,

öbür tarafta bireyin alanı özel mülkiyet olacak.

Şimdi burada bir sürü kombinasyon mümkün değil mi yani?

Bir tarafta piyasa varsa, öbür tarafta da bir devletin yönettiği,

bir planlama diyoruz ona, merkezi planlama var.

Demek ki bir tarafta özel mülkiyet olur, öbür tarafta devlet mülkiyeti olur.

Bunların çeşitli birleşimleri olabilir.

Mesela gelir dağılımına önemli bir konu, gelir dağılımına müdahale eden,

yani düzeltmeye çalışan bir devlet olabilir, sosyal devlet.

Veya herkes kendi başının çaresine baktın diye bir devlet olabilir.

Bütün bu eksenlerde baktığımız zaman dünyada çok farklı şeylerin olduğunu,

çok farklı ekonomilerin olduğunu görüyoruz birbirine.

Ekonomilerin çok az benzediğini görüyoruz.

Tabii uç örnekler vardı bir tanesi bunlardan.

İşte Sovyetler Birliği'ydi, özel mülkiyet hiç yok, her şey devlet mülkiyeti, piyasa yok, vesaire vesaire.

Şimdi griler dünyası, baktığımızda hep griler var, ne oluyor?

Bazı ülkelerde mesela özel mülkiyet azalıyor çünkü devlet mülkiyeti de oluyor.

Bazı ülkelerde devlet mülkiyeti, hiç olmuyor, hepsi özel oluyor.

Bazı ülkeler sosyal devlete önem veriyor, bazı ülkeler sosyal devlete o kadar önem vermiyorlar.

Geliri yeniden dağıtmaya gelir dağılımını boş veriyorlar.

Bazı ülkelerde devlet piyasaya çok müdahaleci olabiliyor.

Başkalarında bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler, olabiliyor.

Bazı ülkeler mesela çevreye karşı hassas oluyor, bazı ülkeler çevreye karşı, çevre korunlarına karşı hassas olmuyorlar.

Bütün bu eksenlerde farklı farklı, en birbirine benzer diyeceğim.

Mesela şimdi Almanya ile Fransa'yı bile alsanız, arada bir takım küçük farklılıklar oluyor.

Almanya ile Amerika'yı aldığınızda, farklar bayağı büyümeye başlıyor.

Çin ile Hindistan'ı aldığınızda çok farklı iki ekonomiyle karşı karşıya kalıyorsunuz.

Keza Japonya ile Brezilya'yı aldığınızda ya da Japonya ile İngiltere'yi aldığınızda.

Yani ekonomiler çok çeşitlilik gösteriyor, onu söylemeye çalışıyorum.

Ve o anlama birbirine tamamen benzeyen iki tane ekonomi bulmak mümkün değildir.

Her ekonominin farklı özellikleri vardır.

Son olarak bir soru ya da cevap aramız lazım.

İşte dedik ki devlet mülkiyeti var, o var, bir sürü böyle farklı ekonomik rejimler, farklı ekonomik yapılar mümkün.

Bunlar arasında bir rekabette genelde bu başarıyı nasıl ölçeceğiz değil mi?

Bu daha başarılıdır, bu daha başarılıdır, neye bakacağız, nasıl ölçeceğiz dersek.

Üç tane aslında önemli, son derece önemli.

Nispeten basit ama kriterden, kıstasten söz edebiliriz.

Piyasa ve Devlet

https://video.neoskola.net/1738201643623.srt

Ekonomi deyince aklımıza önce ne gelir? Sanıyorum ki modern toplumun iki temel kurumu, kurucu kurumu. Piyasa ve devlet, özel mülkiyet ve devlet. Bireyin devletten izinsiz faaliyet alanı ne kadar olacak? Devletin bireyin davranışlarına müdahalesi ne kadar olacak? Bu modern toplumun kritik sorusudur. Tabi şimdi birey deyince bireyinde bir gayri ihtiyari bir çıkarcılık var, bencillik var. Kendi çıkarlarını düşünecek, maddi şeylerini düşünecek. Bunların getirdiği sorunlar var. Ama aynı zamanda da bireyin yaratıcılığı var. Özgürlük alanı var, özgürlüğü var. Devlet deyince öbür tarafta bir taraftan toplumu temsil ediyor, müşterek çıkarları temsil ediyor, dayanışmayı temsil ediyor. Ama aynı zamanda hepimiz biliyoruz ki bütün tarih boyunca ve şimdi de bir zorbalığı, bir ceberutluğu da kolayca temsil edebiliyor, o hale de dönüşebiliyor. Ne kadar birey özgür olacak? Bu özgürlüğün sınırları ne olacak? Nerede bireyin çıkarlarıyla, toplumun çıkarları ve nasıl birbirinden uyumlu hale getirilecek? Hangi mekanizmalarla? İktisadın temel sorunu aslında cevaplaması gereken hep ve daima bir yerde. Bundan sonra hiçbir zaman çözemeyeceğimiz sorun budur. Toplumlar bu sorunlara kurumlar aracılığıyla çözüm getiriyorlar. Nitekim devlet zaten kendisi bir kurum. Onun dışında ahlaki değerler var, hukuk var kurumların içinde. Şimdi büyük şirketler var, yani organizasyonlar var, büyük örgütler var. Kurum deyince bir taraftan bir kurallar dizisini anlamamız lazım. Öbür taraftan da iyi kötü bir emir komuta zinciri, bir yaraşık yapıyı da anlamamız lazım. İkisinin bir birleşimi diye kurumların önemi giderek son dönemde iyi anlaşılmaya başladı. Nitekim kurumsal iktisad diye giderek güçlenen bir eğilim var. Bir Türk iktisatçı, Daron Acemoğlu da bunun ön şeyleri arasında dünyada tanınan uygulayıcıları arasında geliştiren insanlardan biri. Nitekim Ulusların Düşüşü diye kitabı Türkçe'de çıktığı, onun dışında yazıları şeyleriyle önemli kurumsal iktisad. Diyor ki ekonomide olup bitenlerin büyük ölçüde kurumlara bakarak bu kurumlar aracılığıyla anlayabiliriz. Kurum deyince dediğim gibi bütün değer yargılarımız, yani yazılı hukuk bir de yazılı olmayan kurallar. Yazılı olmayan kurallar da kurumlar açısından en az yazılı olan kurallar kadar da bütün bunlar kurumsal çerçeveyi oluşturuyor. Ve kurumsal çerçevenin ekonomik yaşamda esas belirleyici, son derece önemli olduğunu görüyoruz. Bu temel kurumsal yapı ki bunun içinde tabi demokrasi var, hukuk var, insan hakları var, mülkiyet hakkının varlığı ya da yokluğu son derece önemli, yargının bağımsızlığı bunlar son derece önemli. Tüm bunlara temeller de deniyor yani iktisadın temelleri, fundamentals deniyor. Biz Türkiye'de daha çok yapısal sözcüğünü, yapı sözcüğünü kullanıyoruz yani diye. Bunların yapısal dediğimiz unsurların karşısında da daha dar anlamıyla iktisad politikası oluyor. İktisad politikası deyince daha dar kapsamlı konulardan bahsediyoruz. İktisad politikalarının ne olduğunu zaten burada yavaş yavaş göreceğiz, açacağız. Çağın tabi temel kurumu karşımızda milli devlet. Bütün ekonomiler şöyle de böyle bir toprak üzerinde kurulan devlet aracılığıyla ve onunla beraber örgütleniyor. Küreselleşme dediğimiz zaten bu başka kurumların da oluşmaya başlaması. Birleşmiş Milletler, milli devletin üzerinde diye sayabileceğimiz, milli devletten iktidarını paylaşmaya çalışan, hepsi ne kadar paylaşıyor, paylaşamasa bile paylaşmaya çalışan, onun üzerinde birden fazla devleti kapsayan kurumları. Birleşmiş Milletler var, Avrupa Birliği bunun çok güzel bir örneği. Birleşmeye doğru, tek bir Avrupa devletine doğru gitmeye çalışıyorlar. Dünya Ticaret Örgütü var, Dünya İşçi Örgütü var, Dünya Sağlık Örgütü var, Birleşmiş Milletlerin bir sürü şeyi var. OECD var, Dünya Bankası var, IMF var iktisatçılar açısından. Yani böyle bir kurumlar silsilesi diye düşünmek lazım. Unutmayın bu pek çok milli devletten büyük uluslararası şirketler de var. Yani devasa uluslararası şirketler de var. Bunlar da bu küresel düzeydeki kurumsallaşmanın bir parçası diyebiliriz. Lafı uzatmayalım, bir tarafta demek ki kamu, devlet ağırlığı olacak. Öbür tarafta bireyin alanı özel mülkiyeti olacak. Şimdi burada bir sürü kombinasyon mümkün değil mi yani? Bir tarafta piyasa varsa, öbür tarafta da devletin yönettiği, planlama diyoruz ona. Merkezi planlama var. Demek ki bir tarafta özel mülkiyeti olur, öbür tarafta devlet mülkiyeti olur. Bunların çeşitli birleşimleri olabilir. Mesela gelir dağılımına önemli bir konu, gelir dağılımına müdahale eden, yani düzeltmeye çalışan bir devlet olabilir, sosyal devlet. Veya herkes kendi başının çaresine baktın diye bir devlet olabilir. Bütün bu eksenlerde baktığımız zaman dünyada çok farklı şeylerin olduğunu, çok farklı ekonomilerin olduğunu görüyoruz. Birbirine ekonomilerin çok az benzediğini görüyoruz. Tabii uç örnekler vardı, bir tanesi bunlardan. Sovyetler Birliği'ydi, özel mülkiyeti hiç yok, her şey devlet mülkiyeti, piyasa yok vs. Onlar olmadı, şimdi griler dünyası. Baktığımızda hep griler var, ne oluyor? Bazı ülkelerde mesela özel mülkiyet azalıyor çünkü devlet mülkiyeti de oluyor. Bazı ülkelerde devlet mülkiyeti, hiç olmuyor, hepsi özel oluyor. Bazı ülkeler sosyal devlete önem veriyor. Bazı ülkeler sosyal devlete o kadar, önem vermiyorlar. Geliri yeniden dağıtmaya gelir dağılımını boş veriyorlar. Bazı ülkelerde devlet piyasaya çok müdahaleci olabiliyor. Başkalarında bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler, olabiliyor. Bazı ülkeler mesela çevreye karşı hassas oluyor. Bazı ülkeler çevreye karşı, çevre korunmalarına karşı hassas olmuyorlar. Yani bütün bu eksenlerde farklı farklı, en birbirine benzer diyeceğim. Mesela şimdi Almanya ile Fransa'yı bile alsanız arada bir takım küçük farklılıklar oluyor. Almanya ile Amerika'yı aldığınızda farklar bayağı büyümeye başlıyor. Çin ile Hindistan'ı aldığınızda çok farklı iki ekonomiyle karşı karşıya kalıyorsunuz. Keza Japonya ile Brezilya'yı aldığınızda ya da Japonya ile İngiltere'yi aldığınızda. Yani ekonomiler çok çeşitlilik gösteriyor, onu söylemeye çalışıyor. Ve o anlama birbirine tamamen benzeyen iki tane ekonomi bulmak mümkün değildir. Her ekonominin farklı özellikleri vardır. Son olarak bir soru ya da cevap aramız lazım. İşte dedik ki devlet mülkiyeti var, o var, bir sürü böyle farklı ekonomik rejimler, farklı ekonomik yapılar mümkün. Bunlar arasında bir rekabette genelde bu başarıyı nasıl ölçeceğiz değil mi? Yani hangi, bu daha başarılıdır, bu daha başarılıdır, neye bakacağız, nasıl ölçeceğiz dersek. Üç tane aslında önemli, son derece önemli, nispeten basit ama kriterden, kıstasdan söz edebiliriz. Bunların birincisi tabii zenginlik. Yani ekonominin amacı maddiyattır. Maddiyat adı zenginlik, üretkenlik, üretken bir ekonomi. Sok sok çıkıyor bu, üretkenlik, verimlilik, etkinlik, bu tip kavramlarlar. Bunlar, üstelik ölçülerimiz var, milli gelirlerini ölçüyoruz genellikteki. İş başına milli gelir, çalışan başına milli gelir filan bir takım böyle ölçülerle bunu ölçebiliyoruz. İkincisi, aynı derecede önemli olan hakkaniyet. Yani ne kadar bu müştereken toplumun ürettiği, bu yüksek zenginliği, yüksek üretimi toplumu oluşturan insanlar arasında hakkaniyetli bir şekilde dağıtabiliyor mu? Bu da son derece önemli bir sorun. Bununla ölçmek için de yoksulluk sınırlarımız var, Gini katsayılarımız var. Yine bununla ilgili de ölçüler söz konusu. Üçüncüsü, özgürlük, adalet. Yani insanın baştan beri söylüyoruz, insanı sadece maddiyata indirmek mümkün değil. İnsan muhakkak başka şeylerde olan ve özgürlük son derece önemli bir fikir. Orada da işte şeffaflık, hesap verilebilirlik gibi kriterleri kullanıyoruz bunları ölçmek için. Dolayısıyla bunların da bir kısmına şimdi tabii biz daha sonra bakacağız. Efendim böylece bu bölümün sonuna geldik. Böyle bir genel girişli, ekonomi nedir, ne değildir, işte efsanesi olur mu, olmaz mı filan. Neye bakar, ne eder. Burada sonra şimdi biraz daha ayrıntılara girerek, biraz daha kendi yapacağımız, burada yapacağımız işe yoğunlaşarak devam edeceğiz.

https://video.neoskola.net/1738099785592.srt

https://video.neoskola.net/1738099785326.srt

Modern Ekonominin Özellikleri

https://video.neoskola.net/1738099785093.srt

Yavaş yavaş şimdi ekonominin genel tanımını yaptık. Şimdi biraz daha böyle ayrıntıya inmeye çalışalım. Ve ilk baştan beri vurguladığımız son derece karmaşık olması. Modern ekonominin bir takım özelliklerini anlamaya çalışalım. Bu karmaşıklığın temel nedeni de karşılıklı bağımlılıkların çok yüksek olması. Yani siz şimdi gidiyorsunuz, bir yerden bir şey alıyorsunuz, ne bileyim bir cep telefonu alıyorsunuz. Çizimi, tasarımı Kaliforniya'da yapılmış. Ama o tasarımı yaparken Türkiye'de bile pekala. O tasarıma katkıda bulunan bir takım programcılar, bir takım insanlar olabilir. Sonra içindeki çiplerin bir bölümü Güneydoğu Asya'da, Japonya'da öğretilmiş, bir bölümü Kore'de öğretilmiş, bir bölümü Tayvan'da öğretilmiş. Montaj Çin'de yapılmış. Ham maddesi Brezilya'dan geliyor. Onu taşıyan gemi Türkiye'de imal edilmiş. Kartonu Finlandiya'dan geliyor. Gidiyorsunuz bunu, alıyorsunuz. Yani o kadar çok karmaşık bir sistem nasıl şey yapıyor? Hani nereden bilmiş Kaliforniya'da oturan adam, Türkiye'deki Asaf Savaş Akat'ın bir gün böyle bir telefon almaya ihtiyacı olacağını. Gittiğimde ben telefonu buluyorum. Sabahleyin çıkıyorum evden, canım ekmek istiyor, sandviç istiyor. Bir bakıyorum, adamın biri bana sandviç satmak üzere hazırlık yapmış. Bu fevkalade karmaşık bir karşılıklı ilişkiler. Eskiden böyle miydi? Eskiden böyle değildi. Herkes kendi tarlasını eçer, ne çıkarsa onu yerdi. Herkes kendi yerine ama kendi kendine yeterliydi. Ama bir ticaret falan bunlar çok toplumun marjındaydı. Türkiye açısından baktığınızda çok da uzağa gitmeye gerek yok. Benim neslim neredeyse hatırlar yani 1940'larda 1950'lerin başına geldiğinizde, Anadolu'daki sıradan bir köyün dış dünyayla ilişkisi adeta yok. Gelecek kadar her şey köyün içinde olur, geçer giderdi. Bugün ise Türkiye'de, o sayıları da göreceğiz. Türkiye'de yapılan üretim bile önemli bir bölümü Türkiye dışında satılmak amacıyla, doğrudan ya da dolaylı Türkiye dışında satılmak amacıyla yapılıyor. Tabi geri planda ne var? Geri planda iş bölümünün artması var. İş bölüm nasıl artıyor? İnsanlar uzmanlaşıyorlar. Dünya ekonomisine baktığınızda 7-8 milyar insan, Türkiye ekonomisine baktığınızda 80 milyon insan. Bütün bu insanların ekonomiyle ilgili, maddiyatla ilgili kararlarının koordine edilmesi lazım bir şekilde. Bunların birbirinden ilişkilendirilmesi lazım. Karar alınması lazım. Bu müthiş bir iş diye düşünebilirsiniz. Bir dizi sistemimizin olması lazım. İnsanların neyi üreteceklerine karar vermeleri lazım. Nasıl üreteceklerine karar vermeleri lazım. Bunu kime satacaklarına, nasıl satacaklarına karar vermeleri lazım. Sonra buradan elde ettikleri geliri nasıl harcayacaklarına karar vermeleri lazım. Demek ki öyle bir sistem olacak ki, öyle bir düzen olacak ki, bu düzen bir şekilde insanların bu kararları doğru almalarını, başarı dedik değil mi? Zenginliğin üretilebilmesi için insanların, firmaların, insanların ihtiyacı olan mal ve hizmetleri üretmeleri lazım. Keşke bunun mümkün olduğu kadar az kaynak kullanarak üretmeleri lazım. Sonra da aynı sistemin bu beraberce üretilen ürünün, hem ülke içinde hem dünya açısından beraberce üretilen bir ürün var. Her üründe çok sayıda insanın doğrudan ya da dolaylı katkısı var. Bunların arasında düzgün bir şekilde paylaştırılması lazım. Ve bütün bunu yaparken çevreye, doğayı tahrip etmemek lazım. Ve bütün bunları bu süreçte de insanın haysiyetini korumak lazım, özgürlüğünü korumak lazım filan. Yani öyle kolay bir iş değil bu. Bunları nasıl yapacağız? Karşımızdaki sorun bu. Bu zor ve karmaşık sürecin kritik, hayati birimi, iktisatçıların firma dediği, yani üretimin örgütlendiği, üretimin yapıldığı bilim. Bu son derece önemli. Firma dediğiniz, yani şimdi maç kuyruğuna girdiğinizde adamın biri geliyor, abi Smith ister misin diye bir Smith satıyor mesela. Şimdi o da bir firma. Karar almış. Nerede satacak, Smith'i nasıl yapacak? Aynı zamanda da işte, ne bileyim, Walmart var. Walmart, dünyanın en büyük Ferakende zinciri. Bir küsur milyon galiba, 1.2 milyon insan çalıştırıyor şimdi. O da firma, o da firma diyeceksiniz. Değil mi? General Motors var, Siemens var, Google var. Ama sizin esnaf lokantası var, yemek yediğiniz. Aşağıdaki kahve var, taksici var, berber var. Çeyler de birer firma, bütün köylüler de birer firma oluyor. Çiftçiler, tarım üreticileri onlar da firma. Bu firmanın çok büyük önemi var, üretimin örgütlendiği bir şey. İktisat açısından biraz böyle saduydan hemen böyle şey yapmayan, saduydan hemen uyum sağlamayan şeylerden bir tanesi. Şimdi bu üretim olayı modern ekonomide ancak ve ancak satışla beraber. Yani bir şey ürettin, satılmıyorsa üretim yapmadın demek. Şimdi ben gittim, kendime müthiş bir resim yaptım. Picasso gibi, çok değerli olduğunu düşünüyorum. Kimse almadığı sürece o resimde hiçbir kıymet harbiyesi yok. Yani ne yaptığın birisini alması lazım. Dolayısıyla üretim ancak satışla beraber, üretim satış birleştiği zaman gelir oluyor. Şimdi gelir de tabii gelir olduğu zaman da gelirle satış arasında bağlantı kurmamız lazım. Gelir olması lazım ki satış olsun. Ama satış olması lazım ki gelir olsun. Yani üretimin olması için de gelirin olması lazım, satışın olması lazım. Satışın olması için de üretimin olması lazım, üretimin olması lazım. Buradaki bu çevrisellik son derece önemli. Özellikle bizim ele aldığımız makro açıdan son derece önemli. Demin de söyledik bu milyarlarca insanın kararını koordine ederken eğer bir sistemde bir takım hatalar oluşursa o zaman üretim yapılır ama alıcı olmaz. Alıcı olmayınca gelir olmaz. E gelir olmayınca da alıcı olmaz. Alıcı olmayınca da üretim olmaz. Sistem aniden demek ki çözülebilir, bozulabilir. Bu son derece önemli bir şey. Bunu çok iyi anlamamız gerekiyor.

https://video.neoskola.net/1738200121795.srt

https://video.neoskola.net/1738200121455.srt

Bir piyasa sisteminin temel özelliği, bu sözünü ettiğimiz kararların bir merkezi otorite tarafından alınmamasıdır.

Yani bu kararlar harcama düzeyinde tüketicilerden, tek tek tüketicilerin aldığı kararlardır.

Üretim düzeyinde firmaların aldığı kararlardır.

Böyle bir merkezi otoritenin yokluğu bir piyasa sistemine esas damgasını vuran olaydır.

Yani ben gittiğimde, sabahleyin benzin almaya gittiğimde,

bir işte Ankara'da birileri Asaf Savaş Akat şu tarihte şuradan gitsin benzin alsın falan dedikleri için değil.

Yani orada adamın biri, bir adam gelir benzin alır diye benzin istasyonu açmış.

İşte onun için ben de gidiyorum, alıyorum.

Bu Ademi Merkeziyetçi boyutunun piyasanın çok iyi anlaşılması lazım.

Sözünü ettiğimiz Ademi Merkeziyetçi sistemin kritik unsuru, esas işi yapan fiyatlardır.

Buna iktisatçılar arz, talep, fiyat diyorlar.

Yani sistem fiyat dediğimiz sinyaller üzerinden gidiyor.

Fiyat bir taraftan üreticilere ve tüketicilere o malın maliyeti,

kıtlığı hakkında o mal ve hizmetin haber yolluyor.

Onlar ona göre onun üretimini, tüketiminden ilgili kararlarını etkiliyor.

Bunu da, fiyatı da oluşmasında maldan ne kadar üretiliyor, ne kadar talep ediyor bu ilişki belirliyor.

Bütün piyasa ekonomisinde genellikle beklenen bir malın talebinin artması halinde

fiyatın da yükselme eğilimi göstereceği,

tersine talebin düştüğü zaman da fiyatın düşeceği eğilimini gösterdi.

Şunu unutmayın, iktisatta hiçbir şey, hiçbir kural bütün koşullarda geçerli değildir.

Bazı mallarda talebin artması üretimi arttırır.

Üretimin artması maliyetleri düşürür.

Maliyetler düştüğü için talep artınca fiyatı düşer.

Bu sözünü ettiğimiz arz-talep kuralını geçerse hale getirir mi? Getirmez.

Çünkü dediğim gibi her olay tekildir.

Söylenemez. Şunu yaparsan şöyle olur iktisatta.

A'yı yaptığın zaman ne olacağı diğer koşullara bağlıdır.

C, D, E, F, G, çok sayıda koşul vardır.

Bu koşullara göre, şartlara göre işler değişecektir.

Demek ki piyasa ekonomisinin motoru arz-talep ve fiyatlar.

Şimdi bu olayı iki perspektiften zaman içinde bakmayı öğrenmişiz.

Birine mikro diyoruz. Mikro Yunanca küçük demek.

Tek tek mal ve hizmet piyasalarını alıyor.

İşte petrol piyasası var. Hepiniz biliyorsunuz.

Buğday piyasası var. Fındık piyasası var.

Buzdolabı piyasası var. Bunlardan bir bölümü organize piyasalar tabii.

Ama önemli bir bölümü alıcının ve satıcının nerede buluşacaklarını bildiği anlama piyasalar.

Şimdi internetten işler iyice kolaylaştı değil mi?

Diyelim ki buzdolabı almak istiyorsunuz.

Böyle bir buzdolabı piyasası diye bir pazar yok bir yere gidiyorsun buzdolabı.

Farklı markaların özelliklerine bakıyor insan.

Dikkat ederseniz bu tip şeyler, bu perakendeciler birbirlerine yakın olur.

Alıcının, satıcının nerede olduğunu hakkında bilgisi var.

O bilgi olduğu andan itibaren ona biz piyasa diyoruz.

Yoksa başka türlü o berber piyasası dediğiniz zaman işte herkes iyi kötü nerede berber vardır bir fikri vardır.

Ya zam yaparsa fiyatla anlaşamazlarsa, ya saçını kötü keserse vazgeçer.

Ya da ev değiştirdiği zaman vazgeçer.

Ama bence içinde berber piyasası vardır.

Berberle konuştuğunuz zaman berberin kendi piyasasında kimlerin geldiğini, kimlerin gelmediğini,

hangi fiyattan tıraş ederlerse geleceklerini, hangi fiyattan tıraş etmeye kalkarsa

ya da fön çekmeye kalkarsa kadınlara, kadınların gelmeyeceğini bütün bunları bilir.

Mikro da tek tek mal ve hizmetlere bakıyoruz.

Bunun karşısında böyle tek tek mal ve hizmete indirgenemeyeceğimiz

biraz daha karmaşık diyelim piyasalar var.

Şimdi bunların en güzellerinden biri, en önemlilerinden biri Türkiye arasında mesela döviz kuru.

Dövizin bir piyasası var ama bu döviz piyasasının gerisinde

buğday piyasası gibi, petrol piyasası gibi çok daha karmaşık bir süreç var.

Türkiye'nin ihracatı var, Türkiye'nin ithalatı var.

Türkiye'ye giren sermaye var, Türkiye'den çıkan sermaye var.

Türkiye'de vatandaşların ne kadar dolar, tl tutma kararları var.

Öyle bir fiyat gibi artık bir tek mal fiyatı ya da bir hizmet fiyatından çok daha farklı bir fiyat.

Bütün ekonomiyi etkileyen bir fiyat oluyor.

Tahvil piyasaları, işsez senedi piyasaları.

Şimdi bunları artık tek tek buğday ya da petrol fiyatı gibi düşünmek mümkün.

İşte makro dediğimiz zaman ele aldığımız bu ekonominin tümünü etkileyen iki önemli fiyat saydık daha önce.

Biri faiz adı dedik, öbürü döviz kurdu dedik.

Buna daha sonra şey yapacağımız bu fiyatlar genel seviyesi.

Yani enflasyon dediğimiz o da tek tek piyasalardan değil, bütün piyasalarda birden etkisini gösteren,

bütün mikro piyasalar, tekil piyasalarda birden etkisini göreceğimiz enflasyon gibi şeyler var.

Bunun karşılığında da tabii büyüme, dış açık gibi büyüklükler var.

Artık tekil değil bunlar toplam, İngilizce aggregate deniyor.

Türkçesine biz bir ara, Sancar Devircoğlu Hocam'ın deyimiyle derneşik,

böyle yani birbiri üstüne gelen şeyler adını veriyor.

Ekonominin tümüne ait bu göstergeler önemli.

Ne dedik? Önemli bir fiyat göstergesi enflasyon.

Önemli bir fiyat göstergesi döviz kuru.

E karşısında da bunun bir takım real göstergeler var, onları da söyledik değil mi?

Bir tarafta işte ekonominin büyümesi var.

İşler iyi mi gidiyor, kötü mü gidiyor?

Piyasanın Temel Özellikleri

https://video.neoskola.net/1738200121149.srt

Bir piyasa sisteminin temel özelliği, bu sözünü ettiğimiz kararların bir merkezi otorite tarafından alınmamasıdır. Yani bu kararlar harcama düzeyinde tüketicilerden, tek tek tüketicilerin aldığı kararlardır. Üretim düzeyinde firmaların aldığı kararlardır. Böyle bir merkezi otoritenin yokluğu bir piyasa sistemine esas damgasını vuran olaydır. Yani ben gittiğimde, sabahleyin benzin almaya gittiğimde, bir işte Ankara'da birileri Asaf Savaş Akat şu tarihte şuradan gitsin benzin alsın falan dedikleri için değil. Yani orada adamın biri, bir adam gelir benzin alır diye benzin istasyonu açmış. İşte onun için ben de gidiyorum, alıyorum. Bu Ademi Merkeziyetçi boyutunun piyasanın çok iyi anlaşılması lazım. Sözünü ettiğimiz Ademi Merkeziyetçi sistemin kritik unsuru, esas işi yapan fiyatlardır. Buna iktisatçılar arz, talep, fiyat diyorlar. Yani sistem fiyat dediğimiz sinyaller üzerinden gidiyor. Fiyat bir taraftan üreticilere ve tüketicilere o malın maliyeti, kıtlığı hakkında o mal ya da hizmetin haber yolluyor. Onlar ona göre onun üretimini, tüketiminden ilgili kararlarını etkiliyor. Fiyatı da oluşmasında maldan ne kadar üretiliyor, ne kadar talep ediyor bu ilişki belirliyor. Arz ve talep çok önemli bir kavram. Bütün piyasa ekonomisinde genellikle beklenen bir malın talebinin artması halinde fiyatın da yükselme eğilimi göstereceği, tersine talebin düştüğü zaman da fiyatın düşeceği eğilimini gösterdi. Şunu unutmayın. İktisatta hiçbir şey, hiçbir kural bütün koşullarda geçerli değildir. Diğer koşullar son derece önemlidir. Bazı mallarda talebin artması üretimi arttırır. Üretimin artması maliyetleri düşürür. Maliyetler düştüğü için talep arttığında fiyatı düşer. Olmaz mı? Olur mu? Bu sözünü ettiğimiz arz-talep kuralını geçersiz hale getirir mi? Getirmez. Çünkü dediğim gibi her olay tekildir. Söylenemez. Şunu yaparsan şöyle olur iktisatta. A'yı yaptığın zaman B olur. Hayır. A'yı yaptığın zaman ne olacak? Diğer koşullara bağlıdır. C, D, E, F, G, çok sayıda koşul vardır. Bu koşullara göre, şartlara göre işler değişecektir. Demek ki piyasa ekonomisinin motoru arz-talep ve fiyatlar. Şimdi bu olayı iki perspektiften zaman içinde bakmayı öğrenmişiz. Birine mikro diyoruz. Mikro Yunanca küçük demek. Bu tek tek piyasaları alıyor. Tek tek mal ve hizmet piyasalarını alıyor. İşte petrol piyasası var. Hepiniz biliyorsunuz buğday piyasası var. Fındık piyasası var. Buzdolabı piyasası var. Bunlardan bir bölümü organize piyasalar tabii. Ama önemli bir bölümü alıcının ve satıcının nerede buluşacaklarını bildiği anlama piyasalar. Şimdi internetten işler iyice kolaylaştı değil mi? Diyelim ki buzdolabı almak istiyorsunuz. Böyle bir buzdolabı piyasası diye bir pazar yok bir yere gidiyorsun. Buzdolabı ne yapıyorsun genellikle? İnternete giriyorsun. Farklı markaların özelliklerine bakıyorsun. Fiyatlarını karşılaştırıyor. Sonra da seçiyorsun. Ama gene de sonra gidiyor. Dikkat ederseniz bu tip şeyler, bu perakendeciler birbirlerine yakın olur. Gidiyor birkaç tanesini geziyor. Görmesi de lazım çünkü. Gidiyor bakıyor hangisi. Sonra alıyor. Demek ki burada piyasa ne? Alıcının, satıcının nerede olduğunu hakkında bilgisi var. O bilgi olduğu andan itibaren ona biz piyasa diyoruz. Yoksa başka türlü o berber piyasası dediğiniz zaman işte herkes iyi kötü nerede berber vardır bir fikri vardır. Genellikle berberi vardır ona gider. Ya zam yaparsa fiyatla anlaşamazlarsa, ya saçını kötü keserse vazgeçer. Ya da ev değiştirdiği zaman vazgeçer. Ama bence içinde berber piyasası vardır. Berberle konuştuğunuz zaman berberin kendi piyasasında kimlerin geldiğini, kimlerin gelmediğini, hangi fiyattan tıraş ederlerse geleceklerini, hangi fiyattan tıraş etmeye kalkarsa ya da fön çekmeye kalkarsa kadınlara, kadınların gelmeyeceğini bütün bunları bilir. Bu bizim mikro dediğimiz alan. Mikro da tek tek mal ve hizmetlere bakıyoruz. Bunun karşısında böyle tek tek mal ve hizmete indirgenemeyeceğimiz, biraz daha karmaşık diyelim piyasalar var. Şimdi bunların en güzellerinden biri, en önemlilerinden biri Türkiye arasında mesela döviz kuru. Dövizin bir piyasası var ama bu döviz piyasasının gerisinde buğday piyasası gibi, petrol piyasası gibi çok daha karmaşık bir süreç var. Türkiye'nin ihracatı var, Türkiye'nin ithalatı var, Türkiye'ye giren sermaye var, Türkiye'ye çıkan sermaye var. Türkiye'de vatandaşların ne kadar dolar, tl tutma kararları var. Son derece karar. Bu öyle bir fiyat gibi artık, bir tek mal fiyatı ya da bir hizmet fiyatından çok daha farklı bir fiyat. Bütün ekonomiyi etkileyen bir fiyat oluyor. Aynı şey faiz için söz konusu. Varlık piyasaları da öyle değil mi? Tahvil piyasaları, işsez senedi piyasaları. Şimdi bunları artık tek tek buğday ya da petrol fiyatısı gibi düşünmek mümkün. İşte makro dediğimiz zaman ele aldığımız bu ekonominin tümünü etkileyen iki önemli fiyat saydık daha önce. Biri faiz adı dedik, öbürü döviz kurdu dedik. Buna daha sonra şey yapacağımız bu fiyatlar genel seviyesi. Yani enflasyon dediğimiz, o da tek tek piyasalardan değil, bütün piyasalarda birden etkisini gösteren, bütün mikro piyasalar, tekil piyasalarda birden etkisindeki o rakamda enflasyon gibi şeyler var. Bunun karşısında da tabii büyüme, dış açık gibi büyüklükler var. Artık tekil değil, bunlar toplam, İngilizce agregate deniyor. Türkçesine biz bir ara, Sancar Devircioğlu Hocam'ın deyimiyle derneşik, böyle yani birbiri üstüne gelen şeyler adını veriyor. Ekonominin tümüne ait bu göstergeler önemli. Fiyat göstergelerini temin söyledik. Ne dedik? Önemli bir fiyat göstergesi enflasyon. Önemli bir fiyat göstergesi faiz. Önemli bir fiyat göstergesi döviz kuru. E karşısında da bunun bir takım real göstergeler var, onları da söyledik değil mi? Bir tarafta işte ekonominin büyümesi var. İşler iyi mi gidiyor, kötü mü gidiyor? Özellikle ne açıdan önemli? İşsizlik. İnsanlar iş buluyorlar mı, bulamıyorlar mı? İşsizlik artıyor mu, azalıyor mu? Paralelinde ne var? Real bir şey var. Paralelinde dış açık var. Dış açık yani biz dünyayla ilişkilerimizde satın aldığımızdan fazla mı satıyoruz, az mı satıyoruz? Son derece önemli bir real büyüklük olarak karşımıza çıkıyor dış dünyayla. Buna tabii başka dengeler de eklemek lazım. İşte kamu maliyesi var. Devlet harcıyor mu, tüm gelirini mi harcıyor, gelirinden az mı harcıyor, fazla mı harcıyor? Bunlar makro çerçevesini oluşturuyor. Büyüme, dış denge, işsizlik, enflasyon, geri planda da bütçe açığı, borçlar, iş borçlar, dış borçlar, kamu borçları, özel borçlar, bütün bunlar finans piyasaları. Genellikle finans piyasaları, kendileri tekil piyasa olsalar bile zamanla göreceğiz. Makro ekonominin merkezinde, göbeğinde oturuyorlar. Tabii faiz haddi ve kurda bütün bu makro sürecin bir yerde simgesi haline geliyor. Yoğunlaştığı, billurlaştığı temel fiyat büyüklükleri haline alıyorlar. Bu bağlamda iki tane önemli iksat politikası karşımıza geliyor. Bizim çok üzerinde duracağımız, kamuoyundaki tartışmalarda da sürekli duyduğumuz. Biri kamu maliyesini özetleyen bütçe. Buna maliye politikası deniyor. İkincisi de parayla ilgili, hem para, faiz anlamına değil mi? Faiz paranın bir fiyatıysa, paranın öbür fiyatı da döviz kuru. Döviz kuru, bundan ilgili olarak da para politikası. Maliye ve para politikası, temel bizim iksat politikası çerçevemizde oluşuyor. Tabii kurumsal bir yapı da var. Maliye bakanlığı var. Genellikle bir ekonomi bakanlığı oluyor. Makro politikaları, iksat politikalarını koordine etmeyi amaçlı. Yani değişiyor ülkeden ülkeye, dönemden döneme değişiyor. Bir şekilde bir para otoritesi oluyor. Bir de merkez bankası. Yine ülkeden ülkeye yapısı değişiyor ama kendi üç aşağı beş yukarı her yerde var olabiliyor. Bir takım yan kurullar olabiliyor. İşte bizde BDDK var, TMSF var, rekabet kurulu var, sermaye piyasası kurulu var, böyle şeyler var. Borsalar ve borsalarla ilgili kurumlar oluyor. Onlar da bu çerçevenin içinde kalıyor. Aynı derecede önemli ekonomiyle ilgili verileri toplayan kurumlar oluşuyor. Türkiye'de Türkiye İşletişlik Kurumu var. Avrupa'da Eurostat var. Bunlar bu saydığımız göstergelerin önemli bölümünü hesaplıyorlar. Devamlı yayınlıyorlar. İşsizliği yayınlıyorlar, milli gelir yayınlıyorlar, enflasyonu yayınlıyorlar. TÜİK bunları yayınlıyor. Düş ticareti yayınlıyor. Merkez bankası ödemelerden geçtiğini yayınlıyor. Hazine borç oranlarını yayınlıyor. Bütün bunlar da bizim anlatacağımız hikayelerin çerçevesini oluşturuyor.

Öğrendiklerinizi ölçmek için bu kısa testi yanıtlayabilirsiniz. Test sonuçları, sertifika durumunuzu etkilemeyecektir.

Ara Test (1)

Ekonomiye Giriş

https://video.neoskola.net/1738097760137.srt

https://video.neoskola.net/1738097759858.srt

Veri Sistemleri

https://video.neoskola.net/1738097759552.srt

Ekonominin tabi izlenmesinde ve analizinde doğru veriye ve mümkün olduğu kadar erken ulaşmak son derece önemli. Bir de o doğru veriyi bir şekilde doğru tefsir edebilmek de önemli. O bakıma internetle beraber yakın çağda müthiş bir gelişme oldu. Yani size şöyle özetleyeyim. Ben başladığımda Türkiye ekonomisini izlemeye, onun için Ankara'ya gitmek gerekirdi, İstanbul'dan edinemezdik. Ankara'ya gidilirdi veri toplamaya. Bütçe verileri, milli gelirleri, biraz ticaret verileri, şunlar bunlar. Hatta şöyle bir esprim vardı. Her OECD, diyelim daha sonra da göreceğiz ünlü bir Türkiye'nin de üyesi olduğu bir kurum var. Ondan Türkiye raporları çıkardı. Onu heyecanla beklerdik ki onlar verileri toplasınlar bize getirsinler diye. İnternet tabi müthiş bir olanak sağlıyor. Artık her şey parmağımızın ucunda. Şu anda istediğiniz veriye çıktığı saniyede ulaşabiliyorsunuz. Artı veriler de çok hızlı çıkmaya başladı. Yani şöyle özetleyeyim. Dış ticaret verileri, iracat verileri. Örnek olarak hep iracatı kullanacağım. Ben Türkiye ekonomisiyle ilgilenmeye başladığımda 3-4 ay gecikmeyle çıkardı. Bizim onu edinmemiz neredeyse 6 ay olurdu. Yani dış ticaret verilerine, Ankara'dan gelecek ulaşmamız, böyle sarı kağıda basılmış şeylerle onu el hesap makineleriyle düzeltmeye çalışırdık. Şimdi, Şubat ayında yapılan iracatın sonuçları, Mart sonunda yani bir ay gecikmeyle, TÜİK tarafından yayınlanıyor. Türkiye İktisatsizlik Kurumu tarafından yayınlanıyor. Bu bir süredir böyle geliyordu. Son 6 ayda, ertesi ayın birinci günü, yani Şubat bitti, Mart'ın birisinde ya da ikisinde, Ticaret Bakanlığı, iracat ve ithalat verilerini yayınlamaya başladı. Yani o kadar hızlandı. Bunu sandıkyanlar var. Elimizdeki programlar Excel gibi, PowerPoint gibi işte geri kalan diğer programlar hem verileri analiz etmeyi, hem bu verilerden tablolar, grafikler yapmayı son derece kolaylaştırdılar. Bu arada şeyi de unutmamak lazım, yani bu veri incelemek filan sırasında özellikle grafik yapımında da bir sürü püf noktaları vardır. Sizden onları biraz, biraz onlara göz atmak, biraz onları paylaşmak istiyorum. Makroekonomik göstergelerin önemli bir özelliği var. O da şu, bunlara biz zaman serisi diyoruz. Yani bunlar tarihli. Genellikle neye bakıyoruz biz bir şeyin? İşte geçen sene neymiş, evvel sene neymiş, beş sene evvel neymiş? Biz zaman içinde evrimine bakarız. Dolayısıyla makroekonomide, kullandığımız göstergeler aslında zaman serileridir. Zaman serilerinden ilgili özellikleri anlamak gerekir. Neler olabilir? Yani ne tip veri olabilir? Bir tip veri doğrudan fizik veri olabilir. Mesela elektrik üretimi. Kilovat saattir. Çelik tondur. Bunlar nispeten... Çimento üretimi. Otomobil üretimi. Sayılır otomobilde biraz işler karışabilir. Çünkü otomobil küçük otomobil olabilir, büyük otomobil olabilir. Değil mi yani? Çelik tonu belli. Kömür, elektrik, kilovat saat filan böyle. Fizik, yani bir fizik veriler. Dolayısıyla bunların tabi analizi de çok kolay. Ama işe yararlığı kısıtlı. Çünkü yani hep kısmi. Bir tarafı gösteren seriler. Bir üstünde gene real bazlı. Değer bazlı ama değer cinsinden seriler olabilir. Mesela bunun tipik bir örneği. İracat ve ithalat. Değil mi? Dış ticaret verisi bize dolar olarak. Şu kadar dolar iracat. Şu kadar dolar ithalat diye geliyor. Bu da bir real büyüklüğe tekabül ediyor. Ama bir toplam. Toplama dolar cinsinden yapılmış. Değil mi? İçinde otomobil var. Kamyon var. Buzdolabı var. Elbise var. Kumaş var. Onların hepsini dolara çevirip toplamışız. Onun dolayısıyla kendine göre bir takım değer serisi olarak. Bazı sorunları olacak. Bazı seriler fiyat serileri oluyor. İşte bunlardan en iyi bildiğimiz. Değil mi? Enflasyonla ilgili genel fiyat düzey serileri. Keza elektrik fiyatı. Çimento fiyatı. Ama bizi daha çok ilgilendiren böyle şey gibi enflasyon gibi fiyatlar. Genel düzey gibi fiyat serileri. Değer olduğuna göre mesela iracat dediğimizde orada iracatı o zaman ikiye ayırabiliriz. Bir miktar. O zaman endeks haline geliyor. Bir miktar endeksine çeviririz. Bir de fiyat endeksine çevirebiliriz. Bir dil gelir hesabı da bir yerde öyledir. Bir miktar endeksine bir dil gelir sonra bir de fiyat endeksine çevrilir. Demek ki böyle bir takım endeksler de yapabiliyoruz. Ama bunların hepsi bizim açımızdan önemli olan zaman serileri olması. Yani çeşitli tarihlerde birbirini takip eden dönemlerde. Dönemin boyutu da değişecek. Bazıları yıllık olacak. Artık yıllık kalmadı. Genellikle bütün ekonomik göstergeler en fazla çeyrek oluyor. Yani üç aylık oluyor. Çok sayıda aylık var. Bir sürüsü de günlüğe ya da haftalığa kadar iniyor. Döviz kurlarına baktığınız zaman döviz kurları günlük. O zaman ne yapıyorsunuz? O haftalık, aylık ortalamasını alabilirsiniz. Bazıları sadece çeyrek. Üç ayda bir ölçülüyor. Üç aydan daha dar bir zaman aralığında ölçülmüyor.