Tarix Tədrisləri

Tarix

History Courses

History

Tarih Eğitimleri

Tarih

Soyuq Müharibədən Sonra Yeni Dünya Quruluşu

The New World Order After the Cold War

Son 40 ildə ən önəmli inkişaflar arasında; Ərəb-İsrail müharibələrindən sonra artan neft qiymətlərinin dünya iqtisadiyyatına mənfi təsiri və Qərb ölkələrinin girdiyi “stagflasiya” dövrü ön plana çıxır.

1979-cu ildə, sərmayə yönümlü yanaşmanın siyasi sahədə təmsilçilərindən biri olan Marqaret Tetçerin İngiltərədə, oxşar siyasətləri müdafiə edən Ronald Reyqanının ABŞ-da hakimiyyətə gəlməsi ilə dünyada “neoliberal” dövr başlandı.

Soyuq Müharibədən sonra özünü rəqibsiz görən ABŞ-ın da dəstəyi ilə qloballaşmanın, kapitalizmin və bazar iqtisadiyyatı yanaşmasının önü açıldı. Dünya təkqütblü bir dövrə qədəm qoydu.

2008 İqtisadi Böhranının nəticəsində populist hərəkatların və avtoritar rejimlərin yüksəlişi ilə son 15 ildə dünyada demokratikləşmə və hüquq və azadlıqlara hörmət mövzusunda bir geriləmə müşahidə olunur.

Qloballaşma və Təkqütblü Dünya

https://video.neoskola.net/1746603428548.srt

Son 40 yıldaki en önemli gelişmeler arasında; Arap-İsrail Savaşları ardından yükselen petrol fiyatlarının dünya ekonomisine olumsuz etkisi ve Batılı ülkelerinin girdiği stagflasyon dönemi öne çıkmaktadır.

1979’da, sermaye yanlısı yaklaşımın siyasi alandaki temsilcilerinden Margaret Thatcher’ın İngiltere’de, benzer politikaları savunan Ronald Reagan’ın ABD’de iktidara gelmesi ile, “neoliberal” dönem dünyada başladı.

Soğuk Savaş’ın ardından kendini rakipsiz bulan ABD’nin de desteği ile küreselleşmenin, kapitalizmin ve piyasacı ekonomi anlayışının önü açılmış oldu. Dünya, tek kutup bir dünya dönemine girdi.

2008 Ekonomik Krizi’nin sonucu, popülist hareketin ve otoriter rejimin yükselişi ile dünya üzerinde son 15 yılda demokratikleşme ve hak ve özgürlüklere saygı konusunda bir gerileme söz konusu.

Among the most significant developments of the past 40 years are the negative impact of rising oil prices on the world economy following the Arab-Israeli Wars, and the period of stagflation experienced by Western countries.

In 1979, with Margaret Thatcher—a political representative of pro-capitalist approaches—coming to power in England, and Ronald Reagan, who advocated similar policies, rising to leadership in the United States, the "neoliberal" era began worldwide.

With the United States, finding itself unrivaled after the Cold War, lending its support, globalization, capitalism, and a market-based economic understanding gained ground. The world entered the era of the unipolar world.

As a result of the 2008 Economic Crisis, with the rise of populist movements and authoritarian regimes, the last 15 years have seen a regression in democratization, and in respect for rights and freedoms around the world.

Globalization and the Unipolar World

https://video.neoskola.net/1746603428010.srt

Merhabalar, 2021 yılında dünyaya baktığımız zaman pandeminin etkisi, bunun yol açmış

olduğu sorunlar hem dünyada hem de Türkiye'de giderek daha belirgin hale geliyor.

İrrasyonalitenin, bilim düşmanlığının çok yaygınlaştığı bir dünyada pandeminin aşılabilmesi için aşıya ihtiyacımız olduğu da çok netken

Allah'tan rasyonalitenin sonucu gerçekleşen bilimsel araştırmalar bunların dünya ölçeğinde bilim insanları tarafından paylaşılması

pandeminin geçmiş dönemlerdeki büyük salgınlardan daha farklı şekilde nispeten kısa bir dönemde önüne geçilmesini sağlayacak.

Bu tabii önümüzdeki dönemlerde başka pandemilerle karşılaşmayacağımız anlamına gelmiyor.

Zaten belki de yaşadığımız günlerin, yılların en önemli mesajlarından birisi anlamak isteyenler açısından

doğayı bu şekilde tahrip etmeye devam ettiğimiz takdirde iklim değişikliğinin şiddetlenerek artmasına yol açacak şekilde davranmayı

sürdürdüğümüz takdirde zaten başımız bu tür belalardan kurtulamayacak ve eğer bir yıl, iki yıl, belki de üç yıl sürecek bir eve kapanma,

farklı şekilde yaşama vs. eden şikayetçiysek gereken önlemler alınmadığı takdirde daha da kötü bir yere gideceğiz.

Bir bakıma söylemek istediğim şu, genelde dünyayı büyük liderlerin, büyük ülkelerin davranışları vs. etrafından değerlendirmeye çalışırız.

Öyle anlamaya çalışırız tarihin akışını. Fakat tarihin akışında aslında bakarsanız arka planda son derece daha önemli sayılması gereken yapısal unsurlar var.

Bizim çağımız açısından, bizim çocuklarımız ve torunlarımızın yaşayacakları dünya açısından sanıyorum büyük insanlardan yahut büyük ülkelerden onların davranışlarından, tercihlerinden çok

dünyanın kendisiyle barışık bir şekilde insanların yaşamayı becerip beceremeyecekleri sorusu var.

Bugün dünyada olup bitenleri tarihsel bir takım atıflarda da bulunarak anlatmaya çalışacağım.

Geçen yıl pandeminin ötesinde, pandeminin dışında dünyanın belki de en çok konuştuğu konu Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan seçimlerdi.

Sebebi de aşikar bütün yıpranmışlığına, sarsılmışlığına. Özellikle son 20 senede yaptığı büyük hatalara rağmen Amerika Birleşik Devletleri halen dünyanın en büyük ekonomisi olarak kalmaya devam ediyor.

En güçlü askeri kimliğe sahip ülkesi olmaya devam ediyor. Siyaseti çok ciddi şekilde kutuplaşmış ve kilitlenmiş olsa bile sistemi işlediği takdirde özellikle bu son aşı kampanyasındaki başarılarına baktığınızda bunu görmemek mümkün değil.

Halen karar verebilme kapasitesine, kendi içsel kapasitesini harekete geçirmeye de muktedir bir ülkeyle karşı karşıyayız.

Ama eskiden olduğu gibi tek tüfek değil, dünya sadece ABD'nin başkanlığının iki dudağı arasından çıkacak olan sözlere bakmıyor.

Gücün daha fazla dağılmış olduğu daha çok kutuplu diyebileceğimiz bir dünyada yaşıyoruz ve önümüzdeki dönemde de belki kutupların sayısının daha da arttığı bir dünyada yaşamaya devam edeceğiz.

Dolayısıyla bütün bunların içinde önce bir bugünün değerlendirmesini yapmak lazım.

İster istemez tarihe atıfta bulunmamız gerekiyor.

Bana göre son 40 yılı belirleyen en önemli yıl 1979 yılıydı.

Bu yılda sonraki yılları tanımlayacak olan çok önemli bir takım gelişmeler yaşandı.

Hemen Türkiye'nin çevresi açısından bakacak olursanız İran devrimi.

İran devrimi korkusuyla müthiş bir sünnileşme kampanyasına gitmek zorunda kalan Suudi Arabistan.

Afganistan'ın işgali ve buna yönelik muhalefet daha doğrusu buna yönelik direniş içinden gelişen cihaccı hareket bunlar bugünkü dünyamıza damgalarını vuruyorlar.

Ve cihaccı hareketin sünni niteliği buna karşılık hem jeopolitik hem de mezhepsel hasım olan İran'ın şiiliği

daha sonraki bir takım olayların da etkisiyle bütün Orta Doğu'yu mezhep savaşlarının da girdabına bırakmış,

Dünya açısındansa önemli olan gelişme bu 1979 yılı çevresinde ikiye indirilebilir.

Bunlardan birincisi batı dünyasında 1970'lerde Arab-İsrail savaşının,

73'teki Arab-İsrail savaşının akabinde patlayan petrol fiyatları zaten yavaş yavaş krize girmekte olan dünya ekonomisini olumsuz etkilemişti.

45 yılından beri neredeyse aralıksız büyüyen batılı ülkeler stafflasyon denen o güne kadar bilmedikleri

yani hem enflasyonun olduğu hem de işsizliğin yaşandığı durgunluğun yaşandığı bir döneme girmişlerdi.

Ve o döneme kadar da batılı ülkelerin ekonomi politikalarını tanımlayan Keynesçi yaklaşımdan

yani devletin vergi yoluyla transferler yoluyla bölüşümü daha eşitlikçi yapmaya çalıştığı

dönemsel ekonomik krizlere karşı devlet imkanlarını kullanarak bu krizlerin yumuşak bir şekilde atlatılmasını sağlayabildiği yaklaşıma verdiğimiz addır Keynesçi yaklaşım.

Bunun bir krize girdiğinin inanılmasıyla bundan uzaklaşılması ve giderek daha piyasacı, piyasaya daha yakın, piyasaya daha sıcak bakan

hatta aşırı örneklerinde piyasa köktenciliği diyebileceğimiz bir yaklaşımla ekonomi politikalarının üretilmesi gerektiğini söylenenlerin sesi daha gür çıkmaya başladı.

Ve bunların siyasi alandaki önemli bir temsilcisi Margaret Thatcher'da 1979 yılında İngiltere'de iktidara geldi.

Onun ardından yine benzer politikaları savunan tabi bunlar daha sermaye yanlısı politikalar da oluyor.

Ronald Reagan'ın da ABD'de iktidara gelmesiyle bugünden geriye dönüp baktığımızda neoliberal dönem denilen dönem.

dönem dünyada başlamış oluyor, bunun soğuk savaş bittikten sonra bütün dünyaya hızla

yayıldığından da birazdan bahsedeceğim.

Batı dünyası bu şekilde piyasacılığa daha fazla önem veren bir ekonomi politikası

yaklaşımına geçerken, sadece İslam dünyasında değil, hemen hemen tüm dünyada din giderek

siyasileşirken tam o dönemde ve halen bugün dünya nüfusunun beşte birini temsil eden

Çin'de yeni bir büyük uyanışın eşiğindeydi ve hatta buna yönelik ilk adımlarını atmaya

Dediğim gibi 1979 yılında dünyada yaşayan her beş kişiden biri Çinliydi fakat Çin'in

dünya ekonomisindeki payı %1-1,5 civarındaydı.

Mao'nun yani tarihsel lideri Mao'nun ölümü, Mao'nun ölümüne kadar süren 1966'da

başlamış büyük proleter kültür devriminin ülkeyi perişan eden o büyük kargaşa döneminin

de bitmesiyle birlikte Çin'de bir kendini toparlama gerekliliği büyük küçük yetkili

yetkisiz herkes tarafından hissediliyordu.

Mao'nun yoldaşlarından iki defa kenara itilse de ölmeden ayakta kalmayı becermiş

yoldaşlarından Deng Xiaoping iktidarı nihayet 1978'de tam olarak ele geçirdiğinde

bugünden de geriye dönüp baktığımızda o günde bakıldığında tarihsel olarak çok

önemli bir karar veriyor ve o da batılı anlamında değilse bile Çin'in kolektivist

bir ekonomi anlayışından yavaş yavaş piyasayı ön plana çıkaran ve dünya ekonomisiyle

daha açık bir ilişki kurulmasını öngören bir ekonomi yönetimi yaklaşımına da geçmeye

İşte 1980 deseniz 79-80 deseniz bunların iki bu iki önemli gelişmeye bir taraftan

neoliberalizm öteki taraftan Çin'in piyasaya daha sıcak yaklaşacak bir yaklaşımı benimsemesi

40 yıl sonra baktığınızda o günlerin dünya nüfusunun 5'te 1'ini temsil ettiği halde

ekonomisinin sadece %1-1.5'unu temsil eden Çin'i bugün de nüfus olarak dünya nüfusunun

5'te 1'ine tekabül ederken dünyanın ikinci büyük ekonomisi oldu.

Dünya ekonomisinin %15'in-16'sını temsil ediyor.

Covid salgını kendi bünyesinde kendi ülkesinde Wuhan adlı bölgede başlamasına rağmen bunu

atlatmakla kalmayıp aynı zamanda büyümeyi beceren tek gelişmiş ülke olabiliyor ve

IMF'ye göre zaten satın alma palitesi açısından dünyanın bir numaralı ekonomisi 2020'li

yılların ikinci yarısında da cari hesapla da Amerika'yı geçeceği düşünülüyor.

Bunun aslına bakarsanız dünya siyasetindeki tercümesi de ancak şu olabilir.

Bu kadar müthiş bir ekonomik güç kayması ister istemez stratejik bir güç kaymasını

Önümüzdeki döneme baktığımız zaman Çin'i ve genel olarak Asya'yı dünyanın yükselen

kıtası ve güçleri olarak görmek zorundayız.

Bunun karşısında da Batı dünyası ne yapacağına, nasıl bununla mücadele edeceğine, kendisini

yeniden toparlamaya nasıl başlayacağına karar vermek zorunda.

Ben baktığım zaman 2021 yılını dünyanın yeni kulvarına girmesinin başlangıç yılı

Önümüzdeki herhalde 6-7-8 yıl boyunca yeni bir düzenin şekillenmesine tanık olacağız.

Onun sonunda da yeni güç dengesi nedir ne değildir, hangi ittifaklar vardır yoktur

ve dünya ne tarafa doğru gidecek bunu da anlayacağız.

Bu bakımdan neoliberal dönemin sonuna gelindi fakat Çin'in yükselişinin sonuna gelinmedi.

Bu Çin'in sorunsuz bir ülke olduğu anlamına gelmiyor ondan birazdan bahsederiz zaten.

Fakat saflar netleşiyor ve iki büyük ülke Amerika ve Çin dünyada kimin önde olacağı

ekonomik olarak ve siyasi olarak bunu tanımlayacak, bunu belirleyecek rekabetin içine girdiklerinde

dünyanın geri kalanının da buna dikkat etmesi gerekecek çünkü küresel bir ekonomide

Örneğin Amerika'nın yakın müttefiği Avrupa Birliği Çin'le olan ticaretini Çin'e kıssa

da Çin'in güçlenmesinden korksa da engelleyemez çünkü kendisini sürdürebilmesi açısından

bu ticarete, bu piyasaya, bu teknolojik alışverişe bağımlı.

Amerika Birleşik Devletleri'nin de bir bağımlılığı var.

Dolayısıyla bir taraftan işbirliği sürecek fakat öteki taraftan stratejik olarak da

rekabetin kızışacağı bir ortamda olacağız.

Bu bakımdan belki geçen sene Amerikan seçimine niye bu kadar önem verildiğini daha iyi

Küreselleşme ve Tek Kutuplu Dünya

https://video.neoskola.net/subtitles/WZ9fca3iv8F3um9tx-tr-1745634822523.srt

Merhabalar, 2021 yılında dünyaya baktığımız zaman pandeminin etkisi, bunun yol açmış olduğu sorunlar hem dünyada hem de Türkiye'de giderek daha belirgin hale geliyor. İrrasyonalitenin, bilim düşmanlığının çok yaygınlaştığı bir dünyada pandeminin aşılabilmesi için aşıya ihtiyacımız olduğu da çok netken Allah'tan rasyonalitenin sonucu gerçekleşen bilimsel araştırmalar bunların dünya ölçeğinde bilim insanları tarafından paylaşılması pandeminin geçmiş dönemlerdeki büyük salgınlardan daha farklı şekilde nispeten kısa bir dönemde önüne geçilmesini sağlayacak. Bu tabii önümüzdeki dönemlerde başka pandemilerle karşılaşmayacağımız anlamına gelmiyor. Zaten belki de yaşadığımız günlerin, yılların en önemli mesajlarından birisi anlamak isteyenler açısından doğayı bu şekilde tahrip etmeye devam ettiğimiz takdirde iklim değişikliğinin şiddetlenerek artmasına yol açacak şekilde davranmayı ve sürdürdüğümüz takdirde zaten başımız bu tür belalardan kurtulamayacak ve eğer bir yıl, iki yıl, belki de üç yıl sürecek bir eve kapanma, farklı şekilde yaşama vs. eden şikayetçiysek gereken önlemler alınmadığı takdirde daha da kötü bir yere gideceğiz. Bir bakıma söylemek istediğim şu, genelde dünyayı büyük liderlerin, büyük ülkelerin davranışları vs. etrafından değerlendirmeye çalışırız. Öyle anlamaya çalışırız tarihin akışını. Fakat tarihin akışında aslında bakarsanız arka planda son derece daha önemli sayılması gereken yapısal unsurlar var. Bizim çağımız açısından, bizim çocuklarımız ve torunlarımızın yaşayacakları dünya açısından sanıyorum büyük insanlardan yahut büyük ülkelerden, onların davranışlarından, tercihlerinden çok dünyanın kendisiyle barışık bir şekilde insanların yaşamayı becerip beceremeyecekleri sorusu var. Bugün dünyada olup bitenleri tarihsel bir takım atıflarda da bulunarak anlatmaya çalışacağım. Geçen yıl pandeminin ötesinde, pandeminin dışında dünyanın belki de en çok konuştuğu konu Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan seçimlerdi. Sebebi de aşikar bütün yıpranmışlığına, sarsılmışlığına. Özellikle son 20 senede yaptığı büyük hatalara rağmen Amerika Birleşik Devletleri halen dünyanın en büyük ekonomisi olarak kalmaya devam ediyor. En güçlü askeri kimliğe sahip ülkesi olmaya devam ediyor. Siyaseti çok ciddi şekilde kutuplaşmış ve kilitlenmiş olsa bile sistemi işlediği takdirde özellikle bu son aşı kampanyasındaki başarılarına baktığınızda bunu görmemek mümkün değil. Halen karar verebilme kapasitesine, kendi içsel kapasitesini harekete geçirmeye de muktedir bir ülkeyle karşı karşıyayız. Ama eskiden olduğu gibi tek tüfek değil, dünya sadece ABD'nin başkanlığının iki dudağı arasından çıkacak olan sözlere bakmıyor. Gücün daha fazla dağılmış olduğu daha çok kutuplu diyebileceğimiz bir dünyada yaşıyoruz. Ve önümüzdeki dönemde de belki kutupların sayısının daha da arttığı bir dünyada yaşamaya devam edeceğiz. Dolayısıyla bütün bunların içinde önce bir bugünün değerlendirmesini yapmak lazım. İster istemez tarihe atıfta bulunmamız gerekiyor. Bana göre son 40 yılı belirleyen en önemli yıl 1979 yılıydı. 1978-1980 buna dahil edilerek. Bu yılda sonraki yılları tanımlayacak olan çok önemli bir takım gelişmeler yaşandı. Hemen Türkiye'nin çevresi açısından bakacak olursanız İran devrimi. İran devrimi korkusuyla müthiş bir sünnileşme kampanyasına gitmek zorunda kalan Suudi Arabistan. Afganistan'ın işgali ve buna yönelik muhalefet daha doğrusu buna yönelik direniş içinden gelişen cihaccı hareket. Bunlar bugünkü dünyamıza damgalarını vuruyorlar. Ve cihaccı hareketin sünni niteliği buna karşılık hem jeopolitik hem de mezhepsel hasım olan İran'ın şiiliği daha sonraki bir takım olayların da etkisiyle bütün Orta Doğu'yu mezhep savaşlarının da girdabına bırakmış, daha doğrusu atmış oldu. Dünya açısındansa önemli olan gelişme bu 1979 yılı çevresinde ikiye indirilebilir. Bunlardan birincisi batı dünyasında 1970'lerde Arab-İsrail savaşının, 73'teki Arab-İsrail savaşının akabinde patlayan petrol fiyatları zaten yavaş yavaş krize girmekte olan dünya ekonomisini olumsuz etkilemişti. 45 yılından beri neredeyse aralıksız büyüyen batılı ülkeler stafflasyon denen o güne kadar bilmedikleri, yani hem enflasyonun olduğu hem de işsizliğin yaşandığı durgunluğun yaşandığı bir döneme girmişlerdi. Ve o döneme kadar da batılı ülkelerin ekonomi politikalarını tanımlayan Keynesçi yaklaşımdan, yani devletin vergi yoluyla, transferler yoluyla bölüşümü daha eşitlikçi yapmaya çalıştığı, dönemsel ekonomik krizlere karşı devlet imkanlarını kullanarak bu krizlerin yumuşak bir şekilde atlatılmasını sağlayabildiği yaklaşıma verdiğimiz addır Keynesçi yaklaşım. Bunun bir krize girdiğinin inanılmasıyla bundan uzaklaşılması ve giderek daha piyasacı, piyasaya daha yakın, piyasaya daha sıcak bakan, hatta aşırı örneklerinde piyasa köktenciliği diyebileceğimiz bir yaklaşımla ekonomi politikalarının üretilmesi gerektiğini söylenenlerin sesi daha gür çıkmaya başladı. Ve bunların siyasi alandaki önemli bir temsilcisi Margaret Thatcher'da 1979 yılında İngiltere'de iktidara geldi. Onun ardından gene benzer politikaları savunan, tabi bunlar daha sermaye yanlısı politikalar da oluyor, Ronald Reagan'ın da ABD'de iktidara gelmesiyle bugünden geriye dönüp baktığımızda neoliberal dönem denilen dönem dünyada başlamış oluyor. Bunun soğuk savaş bittikten sonra bütün dünyaya hızla yayıldığından da birazdan bahsedeceğim. Batı dünyası bu şekilde piyasacılığa daha fazla önem veren bir ekonomi politikası yaklaşımına geçerken, sadece İslam dünyasında değil hemen hemen tüm dünyada din giderek siyasileşirken, tam o dönemde ve halen bugün dünya nüfusunun beşte birini temsil eden Çin de yeni bir büyük uyanışın eşiğindeydi. Ve hatta buna yönelik ilk adımlarını atmaya da başladı. Dediğim gibi 1979 yılında dünyada yaşayan her beş kişiden biri Çinliydi. Fakat Çin'in dünya ekonomisindeki payı yüzde bir, bir buçuk civarındaydı. Mao'nun yani tarihsel lideri Mao'nun ölümü, Mao'nun ölümüne kadar süren 1966'da başlamış büyük proleter kültür devriminin ülkeyi perişan eden o büyük kargaşa döneminin de bitmesiyle birlikte, Çin'de bir kendini toparlama gerekliliği büyük küçük yetkili yetkisiz herkes tarafından hissediliyordu. Mao'nun yoldaşlarından iki defa kenara itilse de ölmeden ayakta kalmayı becermiş yoldaşlarından Deng Xiaoping, iktidarı nihayet 1978'de tam olarak ele geçirdiğinde, bugünden de geriye dönüp baktığımızda o günde bakıldığında tarihsel olarak çok önemli bir karar veriyor. Ve o da batılı anlamında değilse bile Çin'in kolektivist bir ekonomi anlayışından yavaş yavaş piyasayı ön plana çıkaran ve dünya ekonomisiyle daha açık bir ilişki kurulmasını öngören bir ekonomi yönetimi yaklaşımına da geçmeye başlıyor. İşte 1980 deseniz, 79-80 deseniz bu iki önemli gelişmeye bir taraftan neoliberalizm, öteki taraftan Çin'in piyasaya daha sıcak yaklaşacak bir yaklaşımı benimsemesi, 40 yıl sonra baktığınızda o günlerin dünya nüfusunun beşte birini temsil ettiği halde ekonomisini sadece yüzde bir, bir buçuğunu temsil eden Çin'i, bugün de nüfus olarak dünya nüfusunun beşte birine tekabül ederken dünyanın ikinci büyük ekonomisi oldu. Dünya ekonomisinin yüzde 15'in 16'sını temsil ediyor. Covid salgını kendi bünyesinde, kendi ülkesinde Wuhan adlı bölgede başlamasına rağmen bunu atlatmakla kalmayıp aynı zamanda büyümeyi beceren tek gelişmiş ülke olabiliyor. Ve IMF'ye göre zaten satın alma palitesi açısından dünyanın bir numaralı ekonomisi, 2020'li yılların ikinci yarısında da cari hesapla da Amerika'yı geçeceği düşünülüyor. Bunun aslına bakarsanız dünya siyasetindeki tercümesi de ancak şu olabilir, bu kadar müthiş bir ekonomik güç kayması ister istemez stratejik bir güç kaymasını da getirecektir ve getirmiştir. Önümüzdeki döneme baktığımız zaman Çin'i ve genel olarak Asya'yı dünyanın yükselen kıtası ve güçleri olarak görmek zorundayız. Bunun karşısında da Batı dünyası ne yapacağına, nasıl bununla mücadele edeceğine, kendisini yeniden toparlamaya nasıl başlayacağına karar vermek zorunda. Ben baktığım zaman 2021 yılını dünyanın yeni kulvarına girmesinin başlangıç yılı olarak görüyorum. Önümüzdeki herhalde 6-7-8 yıl boyunca yeni bir düzenin şekillenmesine tanık olacağız. Onun sonunda da yeni güç dengesi nedir ne değildir, hangi ittifaklar vardır yoktur ve dünya ne tarafa doğru gidecek bunu da anlayacağız. Bu bakımdan neoliberal dönemin sonuna gelindi fakat Çin'in yükselişinin sonuna gelinmedi. Bu Çin'in sorunsuz bir ülke olduğu anlamına gelmiyor. Ondan birazdan bahsederiz zaten. Fakat saflar netleşiyor ve iki büyük ülke Amerika ve Çin dünyada kimin önde olacağı ekonomik olarak ve siyasi olarak bunu tanımlayacak, bunu belirleyecek rekabetin içine girdiklerinde dünyanın geri kalanının da buna dikkat etmesi gerekecek. Çünkü küresel bir ekonomide yaşıyoruz. Örneğin Amerika'nın yakın müttefiği Avrupa Birliği Çin'le olan ticaretini Çin'e kıssa da Çin'in güçlenmesinden korksa da engelleyemez. Çünkü kendisini sürdürebilmesi açısından bu ticarete, bu piyasaya, bu teknolojik alışverişe bağımlı. Amerika Birleşik Devletleri'nin de bir bağımlılığı var. Dolayısıyla bir taraftan işbirliği sürecek fakat öteki taraftan stratejik olarak da rekabetin kızışacağı bir ortamda olacağız. Bu bakımdan belki geçen sene Amerikan seçimine niye bu kadar önem verildiğini daha iyi anlamamız mümkün. Amerika Birleşik Devletleri 1989'da duvarın yıkılması ardından 1991'de Sovyetler Birliği'nin çökmesiyle birlikte kendisini rakipsiz bir konumda buldu. Ekonomisi toparlandı. Siyaseten çok güçlüydü ya da öyle gözüküyordu. Askeri olarak eline su dökebilecek kimse yoktu. Ve dünya tarihinde çok ender rastlanacak bir an tanımlamasıyla dünya tek kutuplu bir dünya dönemine girdi. Ya da bu o şekilde görüldü. Tek kutuplu dünyada Soğuk Savaş'ın da bitmesiyle küreselleşme yani aslına bakarsanız kapitalizmin ya da piyasa ekonomisinin tüm dünyaya yayılmasının önü tümüyle açılmış oldu. Amerika Birleşik Devletleri buna büyük bir destek verdi. Ve ilk yıllarda yani 1989'daki duvarın yıkılmasının temsil ettiği özgürlük ve demokrasi arayışının da rüzgarıyla 90'lı yıllarda ABD bir taraftan piyasa ekonomilerinin yaygınlaşmasını bütün dünyada teşvik ederken ve küreselleşme bir piyasalaşma süreci olarak yaşanırken aynı ABD daha da ciddi bir şekilde demokratikleşmenin de destekçisi oldu. Her zaman öyle görünürdü ama Amerika'nın müttefikleri arasında demokrasi olmayan pek çok da ülke vardı. 90'lı yıllarda hakikaten eğer dünya sistemi içinde tanınabilir bir ülke haline gelecekseniz yapmanız gereken piyasa ekonomisi kurallarını benimsemek ve demokratik bir yönetime sahip olmaktı. O dönem o nedenle Amerikalı Freedom House'un yaptığı araştırmalara göre dünyadaki demokratik ülke sayısının hızla arttığı, hakların ve özgürlüklerin giderek daha fazla ön plana çıkabildiği bir dönemdi. Aynı Freedom House'un son yayınlanan raporuna baktığınız zamansa dünyada 15 seneden beri bir gerileme yani bu konularda demokratikleşme konusunda, hak ve özgürlüklere saygı duyulması konusunda büyük bir gerileme olduğunu görüyoruz. Neden ve niye son 14-15 yıl derseniz bunun da cevabı aslında hazır. 2008 krizinin etkileri göz önünde bulundurulmadan bugün dünyada niye popülist hareketlerin yükselişte olduğunu, niye otoriter rejimlerin güçlenmekte olduğunu, neden sıkıntılar ya da demokrasi konusunda sıkıntılar yaşanmakta olduğunu anlamak mümkün değildir. Bu bir bakıma 1930'ların havasını da andırıyor. 1930'larda da faşizmin ya da benzer otoriter rejimlerin yükselmesinde 1929'da Amerika'da başlayan büyük ekonomik buhranın çok önemli bir payı vardı. İşsizlik, geleceğe yönelik ümitsizlik, bir çare arayan toplumların tek lidere dönmesi, onların vaadlerine inanması, onların peşinden sürüklenmesini kolaylaştıran bir çerçeve yaratıyordu. Bugün de buna benzer bir atmosferle karşı karşıyayız. Bu nedenle zaten Amerika Birleşik Devletleri'nde Trump gibi Amerikan başkanı olma kriterlerine çok da uygun sayılamayacak bir demagog başkan olabildi. Başkan olmakla da kalmadı. Kaybettiği seçimde bile Amerikan seçmeninin 74 milyon mensubunun oyunu almayı becerebildi. Hatta ve hatta yürütmeyi kontrol ettiği için bir darbe teşebbüsünde dahi bulunacak cüreti elde etti. Bugün bile Trump'ın büyük yalanı olan seçime hile karıştırıldığı, oyların doğru sayılmadığı, aslında seçimi kendisinin kazanmış olduğuna dair yalana inanan, ona oy vermiş olan çok geniş bir kitle var. Ve bu yalanın siyasi getirisi nedeniyle de Amerikan sistemindeki iki büyük partiden biri olan Cumhuriyetçi Parti'nin mensupları kör parmağın gözüne önlerinde olan bir gerçekliğe rağmen Trump'ın yalanını sürdürmeyi ve kendilerini iktidarda tutabilmek ya da kendilerini tekrar iktidara getirebilmek için de demokratik mekanizmaların bozulmasına, demokratik kriterlerin tarumar edilmesine göz yumacak bir konumlama içindeler.

ABŞ-da ölkəni idarə edən elit təbəqə ilə işləyən siniflərin dünyagörüşləri arasındakı fərqlərin artmağa başlaması, bu mədəni fərqliliklərin iqtisadi bərabərsizliklə birləşərək Populist Dalğanın əsasını qoydu.

Çin hələ Dünya Ticarət Təşkilatına üzv olmaq üçün lazımi şərtlərə sahib olmadığı bir vaxtda elitalar tərəfindən verilən təsdiq, ABŞ-da iqtisadi gücün dəyişməsinə və işləyən siniflərdə iqtisadi tənəzzülün sürətlənməsinə səbəb oldu.

Donald Tramp, ABŞ xalqının şüurunda mövcud elitaların işləyən sinfi düşünmədiyi və böyük kapitalın xalqın ehtiyaclarından daha önəmli sayıldığı qənaətinin gücləndiyi bir dövrdə seçildi.

Elitalar və xalq arasındakı daxili qarşıdurmadan qidalanan Trampın qarşısında olan namizəd Hillari Klinton, cəmiyyətdə get-gedə alovlanan qəzəbin hədəfi olan uğursuz düzənin bir hissəsi kimi görülürdü.

ABŞ Xalqının Qəzəbi və Donald Tramp Dövrü

https://video.neoskola.net/1746603592651.srt

ABD’de ülkeyi yöneten seçkinlerle, çalışan sınıfların dünya görüşleri arasındaki farklılığın açılmaya başlamasıyla, bu kültürel farklılıklar iktisadi eşitsizliğe eklenerek Popülist Dalga’nın da zeminini oluşturdu.

Çin henüz Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmak için gerekli niteliklere sahip değilken seçkinler tarafından verilen onay, ABD’de ekonomik güç kaymasına ve çalışan sınıflarda ekonomik erimenin hızlanmasına yol açtı.

Donald Trump, ABD halkının aklında mevcut seçkinlerin çalışan sınıfı düşünmediği ve büyük sermayeye halkın ihtiyaçlarından daha çok önem verdiği algısının güçlendiği bir dönemde seçildi.

Seçkinler ve halk arasındaki iç çatışmalardan beslenerek kampanyasını sürdüren Trump’ın karşısındaki aday Hillary Clinton, toplumdaki giderek kabaran öfkesinin hedefi olan başarısız düzenin bir parçası olarak görülüyordu.

As the gap between the worldview of the elites who govern the United States and the working classes began to widen, these cultural differences, combined with economic inequality, laid the foundation for the Populist Wave.

The approval granted by the elites, even though China did not yet possess the qualifications required to join the World Trade Organization, led to a shift of economic power in the U.S. and accelerated economic decline among the working classes.

Donald Trump was elected at a time when the American public increasingly believed that the existing elites did not care about the working class and gave more importance to big capital than to the needs of the people.

Trump, who fed his campaign on the internal conflicts between the elites and the people, faced Hillary Clinton as his opponent, who was seen as part of the failed establishment and became the target of the rising anger in society.

The Anger of the American People and the Era of Donald Trump

https://video.neoskola.net/1746603591872.srt

Değindiğim mega değişim diyebileceğimiz değişimlerle ilgili bir takım işaretleri

Trump dönemi Amerikası aslında 1991'de az önce söylediğim gibi dünya devi eline

su dökecek başka hiçbir gücün kalmadığı tek kutuplu dünyanın hakimi görünen Amerikanın

daha sonraki yıllarda yaptığı büyük hataların da bir sonucu olarak başlayan ya da derinleşen

Amerika'daki toplumsal çalkantı ve kutuplaşmanın bir sonucu olarak seçilmişti Donald Trump.

ABD'de küreselleşme genel olarak gelişmiş ülkelere yaradı diye düşünülür ama gelişmiş

ülkelerde kime yaradığı sorusunun da burada mutlaka sorulması gerekir.

Küreselleşme aslında dünya ekonomisinde 90'lı yıllara kadar geride kalmış olan

Hepsi ne değil ama pek çok ülkeye yaradı.

Ama ülkelerin içinde bu yararın nasıl paylaşıldığı sorusu giderek daha çarpıcı

O bakımdan paradoksal diyebileceğiniz bir durumla ya da bir tabloyla karşı karşıyayız.

1850'lerden 2000'li yıllara kadar dünyada gelişmiş ülkelerle az gelişmiş ülkeler

arasındaki gelir farkları 3 aşağı 5 yukarı sabit kalıyor.

2000'li yıllardan itibaren bu makasın daralmaya başladığını görüyoruz ve dünyadaki

gelirin dağılımında gelişmekte olan ülkeler küreselleşmeye eklemlenmede başarılı

oldukları ölçüde daha fazla zenginleşiyorlar ve gelişmiş ülkelerle aralarındaki fark

Ancak ülkelerin içindeki eşitsizlikler gelişmişinde gelişmemişinde çok ciddi şekilde

Bugün dünyanın en eşitlikçi bölgesi hala Kuzey, Batı, Avrupa özellikle İskandinav

ülkeleri fakat Orta Doğu yani en kötü durumdaki Orta Doğu'dan başlayarak Hindistan'a,

Çin'e, Latin Amerika'ya, Anglo-Sakson ülkelere uzandığınızda ülkeler içindeki eşitsizliğin

çok ciddi şekilde derinleştiğini görüyorsunuz.

Şimdi ülkeler içinde eşitsizlik niye derinleşiyor dendiğinde iktisatçıların tartıştıkları

Fakat şu önemli, ticaret bir ölçüde sanayinin gelişmiş ülkelerden daha az gelişmiş ülkelere

Teknolojiyi daha sorumlu, var olan istihdamın yok edilmesinde son derece etkili teknolojik

Yeni dönemin teknolojilerine ayak uyduramayan, o donanıma sahip olmayan iş gücü bu bakımdan

iş bulamaz hale geliyor ya da eskisi kadar iyi ücret veren işleri bulamaz hale geliyor.

Ekonomik boyutuna baktığınız zaman küreselleşmenin, sanayilerin daha ucuza üretim yapılabilecek

yerlere kaymasının ceremesini gelişmiş ülkelerdeki çalışan sınıflar çekiyor.

Şöyle diyelim, Fransa kendi ülkesindeki ya da Belçika'daki bir Renault fabrikasının

ya da Fransa'daki Renault şirketi Fransa'daki ya da bir başka Avrupa ülkesindeki fabrikasını

kapattığında bunun üretimini Türkiye'ye taşıyor.

Bu Türkiye'de o fabrikalarda çalışacaklar açısından son derece olumlu.

Buna karşılık orada işlerini kaybetmiş olanlar açısından son derece tatsız bir gelişme.

Ve küreselleşme döneminde siyaset ekonominin kurallarına sıkı sıkı bağlanmaya zorlandığı

İnsanları istihdam edilebilecekleri yeni alanlara yöneltemiyor.

O alanları üretmekte de sıkıntı çekiyor.

Dolayısıyla siyaset bölüşümü gerçekleştiremediği ölçüde krize de girmeye başlıyor.

Bunun üstüne bir başka mesele daha geldi.

Amerika'da ülkeyi yöneten seçkinlerle ülkenin çalışan sınıfları ya da ülkenin taşrası

sayılabilecek olan bölgelerde yaşayanların dünya görüşleri arasındaki farklılıkta

Yükselen popülizmin demek ki bir iktisadi boyutu vardı.

Birleşişsizliklerinden, istihdam imkanlarının daralmasından, işlerin başka ülkelere

Öte yandan da bilgiye dayalı işler yapan, dolayısıyla gelirin yeniden dağılımında

avantajlı konumda olan ve ülkelerin yönetiminde de söz sahibi olan sınıflarla onlar kadar

eğitimli olmayan, devrenin dışında giderek daha fazla kalmaya başlayanlar arasındaki

kültür çatışması da bu iktisadi eşitsizliğe eklenerek sonradan patlayacak popülist dalganın

Dediğim gibi Amerika bunun gelişmiş ülkeler arasında en çarpıcı şekilde görüldüğü yerde.

Rakamlara baktığınızda da bu kendisini gösteriyor.

1980 yılında ABD'de tepedeki %1 gelirin sadece %7'sini alırken bugünlere vardığımızda

tepedeki %1 gelirin %21'ini alır hale gelmiş.

O 3'e katlanmış olan geliri kaybedenlerse o güne kadar Amerikan demokrasisini ayakta

Dolayısıyla sistem ciddi şekilde bir krize girmiş.

Siyasi olarak da bu krizin yaratmış olduğu bir kilitlenmişlikle malul durumdaydı.

Peki ekonominin dışında Amerika'daki toplumun yerleşik seçkinlerine güvenini sarsan başka

neler oldu derseniz en az 3 ya da 4 örnek saymak mümkün.

Birincisi gene iktisadi alandan gittiğimizde ABD'deki seçkinlerin küreselleşmeden memnun

olan ve bundan yararlananların Çin'i dünya ticaret örgütüne henüz daha Çin üye olabilmek

için gerekli bütün özelliklere sahip değilken yeşil ışık yakmaları aslında bu az önce

bahsetmiş olduğum ekonomik kaymanın ya da çalışan sınıflar açısından erimenin ciddi

Gerçekten Çin dünya ticaret örgütüne üye olduğunda 2001 yılında başlıyor,

dünya ekonomisindeki payı %4,5 iken topu topu 7 yıl sonra 2008 ekonomik krizi patladığında

Çin dünyanın ikinci büyük ekonomisi oluyor ve dünya ekonomisindeki payı da neredeyse

Bu Amerikan toplumu tarafından seçkinlerinin kendisini düşünmediği, toplumun çalışan

kesimlerinin çıkarlarına duyarsız olduğu yönündeki duyguyu veya düşünce ya da inancı

Donald Trump da tam bu noktalardan hareket ederek kampanyasını sürdürmüş ve 2016 seçimlerini kazanmıştı.

Karşısındaki aday da toplumda giderek kabaran öfkenin gerçekten hedefi haline getirilebilecek

derecede seçkinler sınıfının bir mensubu olarak görülüyordu.

Eski başkan Bill Clinton'ın eşi ve kendisi de senatör olan aslında son derecede değerli bir şahsiyet olan

ama kokuşmuş düzenle özdeşleştirildiği için dezavantajlı işe başlayan Hillary Clinton.

Başka ne hatalar yaptı Amerikan seçkinleri kendi toplumlarından büyük bir tepki görmek için?

Bana göre 3 dediğim gibi 3 alanı saymak mümkün.

Bunlardan birincisi 2001 yılında Amerika 11 Eylül saldırıya uğruyor.

11 Eylül saldırıları müthiş bir terör eylemidir.

Fakat sonuçta birer bir kriminal olaydır, bir suçtur.

O günün ABD yönetimi ya da ABD yönetimi içinde söz sahibi olanlar,

cihatçı bir örgütün gerçekleştirmiş olduğu bu suçu bir stratejik saldırı olarak değerlendirip

ona bir suça verilecek olan cevaptan çok stratejik bir meydan okumaya verilecek bir cevapla karşılık verince

ABD kendisini bir girdabın içinde buldu.

O mantığın içinde yapılan Irak savaşı pek çok doğru olmadığı sonradan net olarak ortaya çıkan iddianın ardından yapılan

ABD Halkının Öfkesi ve Donald Trump Dönemi

https://video.neoskola.net/subtitles/rtfG9Pquxb5zGQM5Z-tr-1745635490653.srt

Değindiğim mega değişim diyebileceğimiz değişimlerle ilgili bir takım işaretleri zaten almaya başladık. Önce gene ABD'den başlayalım. Trump dönemi Amerikası aslında 1991'de az önce söylediğim gibi dünya devi, eline su dökecek başka hiçbir gücün kalmadığı tek kutuplu dünyanın hakimi görünen Amerikanın daha sonraki yıllarda yaptığı büyük hataların da bir sonucu olarak başlayan ya da derinleşen Amerika'daki toplumsal çalkantı ve kutuplaşmanın bir sonucu olarak seçilmişti Donald Trump. Neydi bunlar dersiniz? ABD'de küreselleşme genel olarak gelişmiş ülkelere yaradı diye düşünülür ama gelişmiş ülkelerde kime yaradığı sorusunun da burada mutlaka sorulması gerekir. Küreselleşme aslında dünya ekonomisinde 90'lı yıllara kadar geride kalmış olan pek çok ülkeye yaradı, hepsine değil ama pek çok ülkeye yaradı ama ülkelerin içinde bu yararın nasıl paylaşıldığı sorusu giderek daha çarpıcı bir şekilde önümüzde duruyor. O bakımdan paradoksal diyebileceğiniz bir durumla ya da bir tabloyla karşı karşıyayız. 1850'lerden 2000'li yıllara kadar dünyada gelişmiş ülkelerle az gelişmiş ülkeler arasındaki gelir farkları 3 aşağı 5 yukarı sabit kalıyor. 2000'li yıllardan itibaren bu makasın daralmaya başladığını görüyoruz ve dünyadaki gelirin dağılımında gelişmekte olan ülkeler küreselleşmeye eklemlenmede başarılı oldukları ölçüde daha fazla zenginleşiyorlar ve gelişmiş ülkelerle aralarındaki fark kapanıyor. Ancak ülkelerin içindeki eşitsizlikler gelişmişinde gelişmemişinde çok ciddi şekilde derinleşmeye başlıyor. Bugün dünyanın en eşitlikçi bölgesi hala Kuzey, Batı, Avrupa özellikle İskandinav ülkeleri fakat en kötü durumdaki Orta Doğu'dan başlayarak Hindistan'a, Çin'e, Latin Amerika'ya, Anglo-Sakson ülkelere uzandığınızda ülkeler içindeki eşitsizliğin çok ciddi şekilde derinleştiğini görüyorsunuz. Şimdi ülkeler içinde eşitsizlik niye derinleşiyor dendiğinde iktisatçıların tartıştıkları çok farklı boyutlar var. Fakat şu önemli, ticaret bir ölçüde sanayinin gelişmiş ülkelerden daha az gelişmiş ülkelere gitmesinin önünü açıyor. Teknolojiyi daha sorumlu, var olan istihdamın yok edilmesinde son derece etkili teknolojik emeğin ikamesi. Yeni dönemin teknolojilerine ayak uyduramayan, o donanıma sahip olmayan iş gücü bu bakımdan iş bulamaz hale geliyor ya da eskisi kadar iyi ücret veren işleri bulamaz hale geliyor. Ekonomik boyutuna baktığınız zaman küreselleşmenin, sanayilerin daha ucuza üretim yapılabilecek yerlere kaymasının ceremesini gelişmiş ülkelerdeki çalışan sınıflar çekiyor. Şöyle diyelim, Fransa kendi ülkesindeki ya da Belçika'daki Renault şirketi, Fransa'daki ya da bir başka Avrupa ülkesindeki fabrikasını kapattığında bunun üretimini Türkiye'ye taşıyor. Bu Türkiye'de o fabrikalarda çalışacaklar açısından son derece olumlu, buna karşılık orada işlerini kaybetmiş olanlar açısından son derece tatsız bir gelişme. Ve küreselleşme döneminde siyaset ekonominin kurallarına sıkı sıkı bağlanmaya zorlandığı için de bununla başa çıkamıyor, insanları istihdam edilebilecekleri yeni alanlara yöneltemiyor, o alanları üretmekte de sıkıntı çekiyor. Dolayısıyla siyaset bölüşümü gerçekleştiremediği ölçüde krize de girmeye başlıyor. Amerika'da da aynen bunlar yaşandı. Bunun üstüne bir başka mesele daha geldi. Amerika'da ülkeyi yöneten seçkinlerle ülkenin çalışan sınıfları ya da ülkenin taşrası sayılabilecek olan bölgelerde yaşayanların dünya görüşleri arasındaki farklılıkta çok açılmaya başladı. Yükselen popülizmin demek ki bir iktisadi boyutu vardı. Gelir eşitsizliklerinden, istihdam imkanlarının daralmasından, işlerin başka ülkelere gönderilmesinden dolayı. Bir de bilgiye dayalı işler yapan, gelirin yeniden dağılımında avantajlı konumda olan ve ülkelerin yönetiminde de söz sahibi olan sınıflarla onlar kadar eğitimli olmayan, devrenin dışında giderek daha fazla kalmaya başlayanlar arasındaki kültür çatışması arasında bu iktisadi eşitsizliğe eklenerek sonradan patlayacak popülist dalganın zeminini de oluşturdular. Dediğim gibi Amerika bunun gelişmiş ülkeler arasında en çarpıcı şekilde görüldüğü yerde. Rakamlara baktığınızda da bu kendisini gösteriyor. 1980 yılında ABD'de tepedeki yüzde bir gelirin sadece yüzde yedisini alırken bugünlere vardığımızda tepedeki yüzde bir gelirin yüzde yirmi birini alır hale gelmiş. O üçe katlanmış olan geliri kaybedenlerse o güne kadar Amerikan demokrasisini ayakta tutmuş olan orta sınıflar olmuş. Dolayısıyla sistem ciddi şekilde bir krize girmiş. Siyasi olarak da bu krizin yaratmış olduğu bir kilitlenmişlikle malul durumdaydı. Donald Trump o ortamda seçilir. Peki ekonominin dışında Amerika'daki toplumun yerleşik seçkinlerine güvenini sarsan başka neler oldu derseniz en az üç ya da dört örnek saymak mümkün. Birincisi gene iktisadi alandan gittiğimizde ABD'deki seçkinlerin küreselleşmeden memnun olan ve bundan yararlananların Çin'i Dünya Ticaret Örgütü'ne henüz daha Çin üye olabilmek için gerekli bütün özelliklere sahip değilken yeşil ışık yakmaları aslında bu az önce bahsetmiş olduğum ekonomik kaymanın ya da çalışan sınıflar açısından erimenin ciddi şekilde hızlanmasına yol açtı. Gerçekten Çin Dünya Ticaret Örgütü'ne üye olduğunda 2001 yılında başlıyor, dünya ekonomisindeki payı %4,5 iken topu topu 7 yıl sonra 2008 ekonomik krizi patladığında Çin dünyanın ikinci büyük ekonomisi oluyor ve dünya ekonomisindeki payı da neredeyse 3'e katlanmış olarak %11'e çıkıyor. Bu Amerikan toplumu tarafından seçkinlerinin kendisini düşünmediği, toplumun çalışan kesimlerinin çıkarlarına duyarsız olduğu yönündeki duyguyu veya düşünceyi ya da inancı güçlendiren bir şey olacak. Aranızda hatırlayanlar vardır. Donald Trump da tam bu noktalardan hareket ederek kampanyasını sürdürmüş ve 2016 seçimlerini kazanmıştı. Karşısındaki aday da toplumda giderek kabaran öfkenin gerçekten hedefi haline getirilebilecek derecede seçkinler sınıfının bir mensubu olarak görülüyordu. Eski başkan Bill Clinton'ın eşi ve kendisi de senatör olan aslında son derecede değerli bir şahsiyet olan ama kokuşmuş düzenle özdeşleştirildiği için dezavantajlı işe başlayan Hillary Clinton. Başka ne hatalar yaptı Amerikan seçkinleri kendi toplumlarından büyük bir tepki görmek için? Bana göre 3 dediğim gibi 3 alanı saymak mümkün. Bunlardan birincisi 2001 yılında Amerika büyük bir saldırıya uğruyor. 11 Eylül saldırıları. 11 Eylül saldırıları müthiş bir terör eylemidir. Fakat sonuçta birer bir kriminal olaydır. Bir suçtur. O günün ABD yönetimi ya da ABD yönetimi içinde söz sahibi olanlar cihaccı bir örgütün gerçekleştirmiş olduğu bu suçu bir stratejik saldırı olarak değerlendirip ona bir suça verilecek olan cevaptan çok stratejik bir meydan okumaya verilecek bir cevapla karşılık verince ABD kendisini bir girdabın içinde buldu. O mantığın içinde yapılan Irak savaşı pek çok doğru olmadığı sonradan net olarak ortaya çıkan iddianın ardından yapılan ve ABD hegemonyasını özellikle Orta Doğu'da perçinlemek, Orta Doğu'yu Amerika'nın kendi kafasına göre yeniden şekillendirmek ve İran'daki rejimi muhtemelen bertaraf etmek için başlatılmış olan savaşın bir de beceriksizce yönetilmesi, burada yüz milyarlarca hatta trilyona aşan miktarda paranın yatırılması, burada savaşa gönderilenlerin Amerika'nın genellikle en fakir kesimlerinden gelen vatandaşlardan oluşması bütün bunlar hem Amerika'nın dünyadaki imajını sarsan çünkü kendi koyduğu kurallara aykırı hareket ettiği, Birleşmiş Milletler kararlarını ayrıca saydığı, bunları tanımayacağını söylediği, tek taraflı olarak hareket ettiği hem de kendi toplumuna nedenlerini anlatamadığı ve aslında büyük bir başarısızlık olan iki savaşın sonucunda ağır bedeller ödetip sıkıntı içindeki vatandaşlarına herhangi bir şekilde kaynak aktarmayan bir yönetim elbette giderek popüleritesini ya da toplumunun güvenini kaybetti. Üstelik de soğuk savaş döneminde olduğu gibi toplumu her şeye rağmen bu fedakarlıkları kabul edecek noktaya getirecek bir ortak düşman, elle tutulabilir bir ortak düşman ya da bir ideoloji yani Sovyetler Birliği ya da komünizmde yokken. Son hatası Amerikan seçkinlerinin bunu belki başka ülkelere de teşmil edebiliriz. 2008 krizinde sermaye çevreleri ki 2008 krizinin çıkmasında finans çevrelerinin çok büyük sorumluluğu vardı. Finans çevrelerini genel olarak büyük sermayeyi kurtarmak için hemen hemen elden gelen her şey yapılırken ev kredilerini ödeyemedikleri için evsiz barksız kalmış olan yaklaşık 4 milyon aileye doğru dürüst bir yardım yapılmaması, sermaye kesimi dışında kalanlan sıradan vatandaşların acılarına duyarsız kalınması bütün bunlar hakikaten ABD'de sistemin çöküşünü hızlandıran gelişmelerdi. Aynı dönemde Çin'e baktığınızdaysa Çin takır takır büyüyen, kendine güveni giderek daha fazla yerine gelen, Amerika'nın zaaflarından giderek daha fazla yararlanmaya başlayan, etrafındaki bütün ülkelerle ticari ilişkilerinde fazla veren ya da onları kendisine bağımlı kılan bir ekonomik güç olarak sivrilmeye de başlamıştı. Kısacası Amerika hegemonik konumunu biraz kibir, biraz fazla özgüven, biraz dünyada yaratılabilmiş en doğru sistemin liberal kapitalist demokrasi olduğunu öne süren Francis Fukuyama'nın tarihin sonu tezine olan inanışı dolayısıyla hayalci bir şekilde diye tanımlayabileceğimiz politikalar izleyip dünyanın kendisine benzeyeceğini beklerken üst üste yapmış olduğu hatalarla hem göreli üstünlüğünü kaybetti hem de hegemonik güç olsa da dünyada pek çok insan Amerikan gücünden rahatsız olsa da onu kabul edilebilir kılan yumuşak unsurlarının da giderek zayıfladığı bir görüntü vermeye başladı. Bu şekilde dünyada hem ekonomik gücün giderek daha fazla Asya'ya doğru kayması hem Amerikan sisteminin kendi yetersizlikleri ve Amerikan dış politikasının dünyayla çatışan nitelikleri genelde tek kutuplu dünyadaki Amerikan hakimiyetinin zayıflamasına, imajının zarar görmesine ve bu zayıflamanın da bir sonucu olarak Amerika karşısında çeşitli onu dengeleyecek ya da ona meydan okuyacak güçlerin yeniden ortaya çıkmasına yol açtı ki bunlardan birisi de 1990'larda hakikaten müthiş bir talana tanık olmuş olan, 1999'da Putin'in yılın son günü iktidara gelmesinin ardından kendini toparlamaya başlayan ve 2007 yılında biz artık buradayız ve bir daha asla Batı dünyasının Rusya'ya 1990'lardaki gibi davranmasına izin vermeyeceğiz diyen Putin'in liderliğiyle Rusya kendisini yeniden büyük güçler arasındaki oyunun bir parçası olarak dünya sahnesine çıkardı.

Bir çox mütəxəssis qloballaşma dövrünü geosiyasi və strateji rəqabətin aradan qalxması və “sonsuz dünyaya keçid” kimi təsvir edirdi.

2007-ci ildə Münhen Təhlükəsizlik Konfransında etdiyi çıxışla Putin, Rusiyanın Qərb tərəfindən alçaldılmasına heç vaxt icazə verilməyəcəyini, geosiyasətin yenidən dövlətlərarası münasibətlərdə mərkəzə oturacağını bildirirdi.

2012-ci ildə hakimiyyətə gələn Çin dövlət başçısı Si Cinpin və Putinin geosiyasi mənada sərt mövqeləri, ABŞ-ın tədricən gücünü itirməsi və öz daxili işlərinə yönəlməsi ilə birbaşa bağlı idi.

Si Cinpinə qədər ətrafındakı güc sahibi ölkələrə hiss etdirmədən iqtisadiyyatını böyütmək, güclənmək ənənəsində olan Çinin yeni hədəfi, ABŞ-ın Asiyadakı təsirinin ən qısa zamanda azaldılması idi.

Yenidən Doğulan və Yüksələn Güclər: Rusiya və Çin

https://video.neoskola.net/1746603716350.srt

Birçok uzman küreselleşme dönemini, jeopolitik ve stratejik rekabetin ortadan kalkması ve ‘sonsuz dünyaya geçiş’ şeklinde tanımlamıştı.

2007 yılındaki Münih Güvenlik Konferansı’nda yaptığı konuşma ile Putin, Rusya’nın Batı tarafından hor görülmesine asla izin verilmeyeceğini, jeopolitiğin yeniden devletler arası ilişkilerde merkeze oturacağını ifade ediyordu.

2012’de iktidara gelen Çin’in devlet başkanı Şi Cinping ve Putin’in jeopolitik anlamdaki sert çıkışları, ABD’nin giderek gücünü yitirmesi ve kendi içine dönmeye başlamasıyla çok yakından ilgiliydi.

Şi Cinping öncesi genel tavrı çevredeki güç sahibi ülkelere hissettirmeden ekonomisini büyütmek, güçlenmek olan Çin’in yeni hedefi, ABD’nin Asya’daki etkisinin bir an önce azaltılmasıydı.

https://video.neoskola.net/1746603715895.srt

Yeniden Doğan ve Yükselen Güçler: Rusya ve Çin

https://video.neoskola.net/subtitles/SKL6HKQTFJA5SG2X9-tr-1745636129923.srt

Vladimir Putin, 2007 yılının Şubat ayında o yılki Münih Güvenlik Konferansı ki dünyadaki en önemli, bu konulardaki en önemli konferanslardan birisidir. Konuşmasını yapıp batılı ülkelere ve özellikle Washington'a, Amerika Birleşik Devletleri'ne bizi çok hakir gördünüz, zayıflığımızdan yararlandınız. 20. yüzyılın en korkunç olayı Sovyetler Birliği'nin çökmesiydi. Siz bu çöküşten Rusya'yı ezmek üzere yararlanmaya çalıştınız. Biz buna bir daha asla izin vermeyeceğiz, bunu bir daha asla yapamayacaksınız dediğinde küreselleşmeyle özdeşleşmiş olan bir fikrin de artık sonuna gelindiğini, daha doğrusu fiilen de yeni bir döneme başlanacağının işaretini veriyordu. Küreselleşme döneminde sanki jeopolitik ortadan kalktı, stratejik rekabet ortadan kalktı, devletler arasındaki çatışma ihtimalleri ortadan kalktı şeklindeki bir düşünce. Hatta pek çok guru adı verilen kişi, sınırsız dünyaya geçiyoruz falan diyerek o ilk dönemlerde çok para falan da kazanmışlardı. Bunu ilan ediyordu Putin, bunun bittiğini ilan ediyordu Putin ve jeopolitiğin yeniden devletler arası ilişkilerde ya da uluslararası sistemde merkeze oturacağını da aslına bakarsanız söylemiş oluyordu. Şimdi tabi Rusya'nın sadece coğrafyasına baksanız asla göz ardı edilemeyecek, asla hafife alınamayacak olan bir ülke olduğuna hiç şüphe yok. Fakat öte yandan da Rusya, gelirinin büyük bir bölümünü gaz ve petrol satarak elde eden, buna silah satışlarını ekleyen, fakat bunun ötesinde dünyadaki teknolojik gidişata, verimlilik tartışmalarını ekonomik anlamda konuşacaksak pek bir katkıda bulunmayan, giderek yakınlaştığı Çin'in küçük ortağı şeklinde kalmaya neredeyse mahkum ama elindeki imkanları hatta elindeki zayıf kartları çok etkili bir şekilde kullanarak ilgilendiği yerlerdeki, dünya coğrafyasında ilgilendiği yerlerdeki gelişmelerde kendisine rağmen herhangi bir şey yapılmasının önüne geçmeyi becerebildi. Biz bunu Suriye örneğinden zaten biliyoruz. 2008'de kısa bir savaş yaparak Gürcistan'dan ayrılmak isteyen Osetya ve Abhazya'yı o ülkeden koparabildi. Ukrayna'nın doğusunda savaşa inkar dahi etse doğrudan müdahil oldu. Ve hepsinden önemlisi belki Kırım yarımadasını yapılan bir referandum sonucunda da ilhak etti. Bunu da kimsenin değiştirebilecek gücü herhalde yok. Dolayısıyla Rusya'yı uzun zaman artık ciddi alınası bir ülke değildir diye gören Batı dünyası da giderek Rusya'yı daha fazla önemsemek zorunda kaldı. Rusların Amerikan seçimlerine, Brexit referandumuna, Avrupa ülkelerinde yapılan çeşitli seçimlere ellerindeki hacking imkanlarını kullanarak müdahil olmaları ve bu şekilde tarihin yön değiştirmesine katkıda bulunmaları. Sebebi olduğunu söyleyemeyeceğim. Trump'ın seçilmesini Ruslar sağlamadılar ama seçilmesine katkıda bulundular argümanını kabul etmek mümkün. Yeniden negatif bir güç olarak ortaya çıkmış oldu Rusya ve önümüzdeki dönemde gerek Amerikanın gerekse Avrupa'nın Rusya ile olan ilişkilerini nasıl tanımlayacakları, nasıl bir ilişki yürütecekleri konusu önemli bir konu olarak dünyanın gündeminde yer alacak. Bu jeopolitiğin geri dönüşü 2012'de iktidara gelen bugünkü Çin'in devlet başkanı Xi Jinping tarafından da ilzlenen politikalarla iyiden iyiye bir dünya siyaseti gerçekliği haline geldi. 2012'de Xi Jinping iktidara gelene kadar Çin'in genel tavrı biz ekonomimizi büyütelim, güç toplayalım, ne kadar büyüdüğümüzü kimsenin hissetmesine, bunu anlamasına izin vermeyelim yani kimseyi rahatsız edecek hareketler yapmayalım şeklindeydi. Xi Jinping ile birlikte bu tavır değişti. Xi Jinping kendisini Mao'dan sonra ilk defa ömür boyu lider ilan eden Çin lideri de oldu. Fakat tabi gerek Rusya'nın 2007'deki çıkışı, gerekse Çin'in 2012'deki çıkışı jeopolitik anlamda giderek kendi çıkarlarını kollayacak hamleleri sert bir şekilde yapma gücünü ya da cesaretini bulmaları, az önce bahsettiğim ABD'nin üst üste yaptığı hatalarla kendi gücünü yıpratması, kendi gücünü azaltması ve giderek kendi içine dönmeye başlamasıyla çok yakından alakalıydı. Xi Jinping ne yaptı derseniz, birincisi Çin'in çevresinde, Çin'in birinci derecede ilgili olduğu alanlarla ki bunlar Doğu Çin Denizi, Güney Çin Denizi, Hong Kong ve Tayvan giderek daha agresif politikaları izlemeye başladı. Ve nitekim pandemi döneminde çok kendisine göre isyankar bir toplum olduğunu gösteren Hong Kong'u dize getirmek üzere çok sert bir takım hamleler yaptı ve özert kalması gereken Hong Kong'un bu özertliğini fiilen bitirdi. Tamamen kendi yönetimini Hong Kong'da kurdu ve tek devlet iki yönetim, iki sistem prensibini de ayaklar altında çiğneyerek aslında kendisinin de yayılmacı bir güç olduğunu göstermiş oldu. Güney Çin Denizi'nde yıllardan beri mercanlı kayalıklarını filan ada haline getirerek, Güney Çin Denizi'nde kıyısı olan diğer ülkeleri kâh tehdit ederek, kâh gemilerini batırarak, kâh onlara meydan okuyarak sindirme politikası izleyen Çin bu şekilde kendi etrafında başka bir güç tanımayacağını da gösterdi. Nedir Çin'in derdi derseniz? Çin'in derdi bir kere çok güçlü bir ülke olmak, Amerika'nın Asya'dan mümkünse bir an önce gitmesini ya da etkisinin azalmasını sağlamak. Çin'in derdi bu. Buna Amerika'nın da cevapları var ona birazdan geleceğim. Çin'in Japonya'yla birkaç kez çatışma yaşama aşamasına dahi Doğu Çin Denizi'nde geldiler. Hong Kong'da bu şekilde sindirildikten sonra aslında dünya açısından belki yeni bir savaşa yol açabilecek belki de en önemli mesele olan Tayvan hakkında Çin'in ne yapacaklarına bakmak gerekir. Bunu şimdilik ancak bir olasılık olarak söyleyebiliyoruz. Tayvan geçmişte Formosa Adası olarak bilinirdi. Çin İç Savaşı bitip Çin Komünist Partisi 1 Ekim 1949'da iktidarı ele geçirdiğinde Komünist Parti'nin yenmiş olduğu o güne kadar Çin'i yönetmiş olan Go Min Tang adlı partinin ve lideri Chiang Kai-shek'in kaçarak Milliyetçi Çin adıyla bir Çin hükümeti ya da devleti kurdukları ada. ABD'nin Çin'in komünistlerin eline geçmesini sindirmemesi sebebiyle 1972 yılına kadar koskoca Çin'i Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde Milliyetçi Çin diye bizim o zamanlar bildiğimiz bu bugünkü Tayvan temsil ediyordu. ABD Sovyetler Birliği ile olan rekabeti sırasında Çin'i yanına almaya karar verip o yönde hamleler yaptığında yaptığı ilk işlerden birisi Çin Halk Cumhuriyeti'nin Milliyetçi Çin'in yerine Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde sandalyesini almasına yeşil ışık yakmak oldu. O günden bugüne her iki ülkede Çin'i kendinin temsil ettiğini düşünüyordu fakat Tayvan giderek farklı bir kimlikle benimsemeye başladı. Adada yaşayanlar kıta Çin'inden gelenlerin üzerlerindeki hegemonyasını birazcık kabul etmemeye başladılar ve ciddi bir bağımsızlık hareketi Tayvan'da gelişti. Bugün dünyada bir üçüncü dünya savaşından korkanlar varsa bu korku ile ilgili olarak bakmaları gereken yer Tayvan'dır. Tayvan'da bir bağımsızlık ilanı Çin'in çok sert bir tepki vermesine yol açar. Amerika her ne kadar resmi bir antlaşmayla Tayvan'la müttefik değilse bile kendisini Tayvan'ın koruyucusu olarak gören o şekilde bugüne kadar hareket etmiş, Çin'in daha önceki saldırgan tutumlarında iki savaş gemisini Tayvan açıklarına göndererek filan mesajlarını vermiş olan bir ülkedir. Ama bir tırmanma halinde Amerika'nın o günkü başkanı nasıl bir cevap verir? Çin'in bir saldırısı karşısında Tayvan'ı korur mu yoksa bunun bir üçüncü savaşa yol açacağını düşünerek bunu yapmama kararını verir filan neyse. Ama bütün bunlar henüz bilinmiyor ama Tayvan dünyada büyük güçler arasında savaşa yol açabilecek kısıtlı sayıdaki meselelerden bir tanesidir diye bir köşeye not etmek gerekir.