Tarih Eğitimleri

Tarih

https://video.neoskola.net/1738629119453.srt

Devrim programının tamamlanması için Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyet’in ilanı ve Halifeliğin kaldırılması gereklidir. Ancak bu üç adım tamamlandıktan sonra anayasa ortaya çıkacaktır.

Saltanat kaldırılırken herhangi bir anayasa değişikliği olmamıştır. Bu, tamamen meclis kararıyla alınan bir yeniliktir. 

Saltanatın kaldırılmasıyla artık herhangi bir devlet başkanı olmayan bir duruma gelinmiştir. Muhafazakâr bir azınlık, bu boşluk döneminde halifeye devlet başkanı gözüyle bakmıştır.

Vahdettin Efendi bir vatan haini olarak görülmesine karşın, halifelik pozisyonu korunmuştur. Çünkü aksi takdirde mahkemeye çıkarılması gerekecektir. Bu nedenle Ankara Hükümeti onun halifeliğini sürdürmüş, ancak ona korku verecek makaleler yayınlamaya başlayarak kaçmaya zorlamışlardır.

https://video.neoskola.net/1738629119153.srt

Saltanatın kaldırılması Mustafa Kemal Paşa'nın stratejisinde yalnızca bir adım.

Çünkü devrim programı saltanatın kaldırılmasıyla bitmiyor.

Bir de arkasından cumhuriyetin ilanı gelecek.

Daha sonra da alifiliğin kaldırılması gelecek.

Ve anayasa ancak bu üç adımın tamamlanmasından sonra ortaya çıkacak.

Yani 9 Mart 1924'te anayasa yapılmaya başladığında devletin biçimi belirlenmiş vaziyette.

Anayasa bir şekilde o belirlenmiş devletin içini doldurmak üzere yapılıyor.

Çünkü 3 önemli kararın 3'ü de anayasa değişikliği olmadan meclis kararıyla olacak.

1 Kasım 1922'de saltanat kaldırılırken de herhangi bir anayasa değişikliği yok.

Tamamen meclis kararıyla alınan bir yenilik.

Tabi bir de daha önce sözünü ettiğimiz o fiili durumun daha da belirsiz bir hale düşmesine neden oluyor.

Çünkü meşru olsun ya da gayri meşru olsun neyse artık herhangi bir devlet başkanı olmayan bir durumdayız.

Tabi muhafazakar bir hazırlıkta o boşluk döneminde halifeye devlet başkanı gözüyle bakıyorlar.

Çünkü saltanat kaldırılmadan önce daha önce de gördüğümüz gibi Mustafa Kemal Paşa saltanata bağlı olanları

bir şekilde kendine bağlayabilmek için işte saltanatı kaldıracağız, halife devlet başkanı olacak demişti.

Dolayısıyla o söze ciddi şekilde inanan ve ileride yapılacak olan anayasayla halifenin devlet başkanı yapılacağını bekleyen insanlar var.

Halife Abdülmecid Efendi o günlerde Vahdettin gibi olumsuz da bir kişilik olmadığı için Ankara açısından buna çok doğal bakılıyor.

Burada tabi çok ilginç bir parantez açmamız lazım.

O da Abdülmecid Efendi'nin nasıl halife olduğu.

Dikkat edilmesi gereken çok önemli bir şey var.

1 Kasım 1922'de saltanat kaldırılırken hadi halifelik kaldırılmıyor, onu anlıyoruz.

Bir de ikincisi Vahdettin gibi olumsuz bir karakterin, değil mi?

Vatan haini inan edilmiş bir adamın nasıl olup da hala halife olarak kaldığı.

Bu Mustafa Kemal Paşa'nın yine siyasi dehasının sonucunda ortaya çıkan bir durum.

Çünkü halifelikten de atarsanız adamı o zaman Vahdettin Efendi diye basit bir vatandaş durumuna düşecek.

Hain olarak gördüğünüz bu vatandaşı da mahkemeye çekmeniz gerekecek.

Tahttan indirilmiş bile olsa eski bir sultan ve halifeyi mahkeme etmek zor bir şey.

Ayrıca zaten o günlerde Ankara hükümeti İstanbul'u da kontrol etmiyor.

Çünkü Budanya bırakışmasında İstanbul'un itilaf devletleri tarafından işgalinin barışın onaylanmasından sonra biteceği söylenmişti.

O yüzden İstanbul'un kurtuluşu 6 Ekim 1923'tür.

Yani Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından da Lozan Antlaşması'nın onaylanmasından sonradır.

Vahdettin'i sarayında bir tek halife olarak tutuyor.

Ama ondan sonra gazetelerinde Vahdettin'e bir şekilde korku verecek bir takım makaleler yayınlanmaya başlıyor.

Sonuç olarak Vahdettin 2 hafta sonra bir İngiliz savaş gemisine binerek kaçacak.

Yani ezelden beri hain olduğunu böylece ispat etmiş olacak.

Bu tabii işin hakikaten çok başarılı bir ilk adımı.

Büyük Millet Meclisi bir toplantıda halife seçiyor.

Biliyorsunuz Osmanlı sisteminde bir padişah aynı zamanda halife.

Vefat ettiği zaman veliaht onun yerine geçiyor.

Türkiye Büyük Millet Meclisi seçecek halifeyi.

Başka oylar da çıkıyor başkalarına.

O yüzden çok ilginç bir anayasa hukuku açısından baktığımız zaman çok ilginç bir durum çıkıyor ki.

Muhalefetteki bir takım muhafazakar kişiler bunu da kullanacaklar.

Hemen 1923'ün Ocak ayında Afyon mebusu Hoca İsmail Şükrü Efendi'nin adıyla yayınlanan bir kitap var.

Bu kitabın adı Hilafeti İslamiye ve Büyük Millet Meclisi.

Aslında Hoca İsmail Şükrü Efendi'nin yazmadığı bu meşhur Sebilur Reşat dergisini çıkartan Eşref Edip Bey'in, Eşref Edip Fergan'ın yazdığı bir kitap olduğuna dair çok ciddi iddialar var.

Ama önemli olan tabii bu da kitabın içeriği.

Orada çok ilginç bir formül öne sürülüyor.

Halife meclisindir, meclis halifenindir diye bir anayasa hukuku açısından tekrar baktığımızda ne idiği belirsiz bir durum var.

Çünkü halife meclisindir dediğiniz zaman daha önce halifenin meclis tarafından seçilmiş olduğunu bir şekilde teyit etmiş oluyor.

Güzel, yani meclis eğer beğenmezse halifenin işine son verip yerine başka bir halife seçebilir.

Ancak meclis de halifenindir parçası, cümlenin biraz kafa karıştırıcı.

Tabii bazılarının aklındaki fikir bu.

Dolayısıyla da bu halifenin gerçekten bir devlet başkanı olarak görüldüğünü ya da gösterilmek istendiğini bize gösteren çok önemli bir şey.

Tabii Türkiye Büyük Millet Meclisi buna hemen tepki veriyor.

Mustafa Kemal Paşa'nın önerisiyle o günün ileri gelen bir takım aydınlarının hemen karşılık olarak hilafet ve milli hakimiyet başlığıyla bir kitap yayınladıklarını biliyoruz.

Ama kavganın ne olduğunu görüyorsunuz.

Yani bir formül öne sürülmüş saltanattan kurtulabilmek için.

Ama şimdi o formül bir takım insanlar tarafından ciddiye alınıyor.

Yapılacak olan yeni bir anayasa da açıkça halifenin devlet başkanı olduğunu söylenmesi bekleniyor.

Bu tabii zor bir durum, radikal bir dönüşüm, bir devrim yapmaya hazırlanan Mustafa Kemal Paşa açısından.

Çünkü herhangi bir meclis çoğunluğu 1 Kasım 1922'de alınan kararın tersini de alabilir.

Gerçi birinci grup, tabii Mustafa Kemal Paşa'nın grubunun yeterince çoğunlukta olduğu bir mecliste bunu o günlerde beklemek zor.

Kaldı ki asıl önemlisi söz konusu olan bir anayasa yapma olduğunda 3'te 2 çoğunluk gerekiyor.

Ve Mustafa Kemal Paşa 3'te 2 çoğunluğu 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde sağlayıp sağlamayacağından emin değil.

Ayrıca bu mesela Lozan Antlaşması'nın kabul edilmesi konusunda da söz konusu oluyor.

Yani biliyorsunuz uluslararası bir antlaşma olduğu için, ülkenin hukukunun uygun olması gerektiği bir tür anayasa gibi görülebileceği için

uluslararası bir antlaşmanın da meclislerde 3'te 2 çoğunlukla kabul edilmesi lazım.

Bu çoğunluğu tutturamayacağını düşünüyor.

Ayrıca tabii önündeki o devrim programını uygulamaya koyabilmek için kendisine çok daha bağlı,

ezici bir çoğunluğundan hiç kuşku duymayacağı bir meclise ihtiyacı olduğu açık Mustafa Kemal Paşa'nın.

Dolayısıyla meclis 1 Nisan 1923'te yeni bir seçim yapılmasına karar veriyor.

3 Nisan'da da ilginç bir değişiklik var.

1908'de son halini almış olan seçim kanununda önemli bir değişiklik.

18 yaşını bütünmüş bütün erkekler seçmen oluyor.

Yani demokratik sisteme eğer demokrasiden belirli bir yaşın üstünde her erkek oy kullanır anlamında bir şey anlıyorsak,

Saltanatın Kaldırılması ve Halifelik

https://video.neoskola.net/1738629118774.srt

Saltanatın kaldırılması Mustafa Kemal Paşa'nın stratejisinde yalnızca bir adım. Bu bana kalırsa çok önemli bir şey. Çünkü devrim programı saltanatın kaldırılmasıyla bitmiyor. Bir de arkasından cumhuriyetin ilanı gelecek. Daha sonra da alifiliğin kaldırılması gelecek. Ve anayasa ancak bu üç adımın tamamlanmasından sonra ortaya çıkacak. Yani 9 Mart 1924'te anayasa yapılmaya başladığında devletin biçimi belirlenmiş vaziyette. Anayasa bir şekilde o belirlenmiş devletin içini doldurmak üzere yapılıyor. Bu çok önemli. Çünkü 3 önemli kararın 3'ü de anayasa değişikliği olmadan meclis kararıyla olacak. 1 Kasım 1922'de saltanat kaldırılırken de herhangi bir anayasa değişikliği yok. Tamamen meclis kararıyla alınan bir yenilik. Tabi bir de daha önce sözünü ettiğimiz o fiili durumun daha da belirsiz bir hale düşmesine neden oluyor. Çünkü meşru olsun ya da gayri meşru olsun neyse artık herhangi bir devlet başkanı olmayan bir durumdayız. 1 Kasım 1922 akşamından sonra. Tabi muhafazakar bir hazırlıkta o boşluk döneminde halifeye devlet başkanı gözüyle bakıyorlar. Çünkü saltanat kaldırılmadan önce daha önce de gördüğümüz gibi Mustafa Kemal Paşa saltanata bağlı olanları bir şekilde kendine bağlayabilmek için işte saltanatı kaldıracağız, halife devlet başkanı olacak demişti. Dolayısıyla o söze ciddi şekilde inanan ve ileride yapılacak olan anayasayla halifenin devlet başkanı yapılacağını bekleyen insanlar var. Halife Abdülmecid Efendi o günlerde Vahdettin gibi olumsuz da bir kişilik olmadığı için Ankara açısından buna çok doğal bakılıyor. Burada tabi çok ilginç bir parantez açmamız lazım. O da Abdülmecid Efendi'nin nasıl halife olduğu. Dikkat edilmesi gereken çok önemli bir şey var. 1 Kasım 1922'de saltanat kaldırılırken hadi halifelik kaldırılmıyor, onu anlıyoruz. Ama neden kaldırılmıyor? Bir de ikincisi Vahdettin gibi olumsuz bir karakterin, değil mi? Vatan haini inan edilmiş bir adamın nasıl olup da hala halife olarak kaldığı. Bu Mustafa Kemal Paşa'nın yine siyasi dehasının sonucunda ortaya çıkan bir durum. Çünkü halifelikten de atarsanız adamı o zaman Vahdettin Efendi diye basit bir vatandaş durumuna düşecek. Hain olarak gördüğünüz bu vatandaşı da mahkemeye çekmeniz gerekecek. Bu da pek yapılacak bir şey değil. Tahttan indirilmiş bile olsa eski bir sultan ve halifeyi mahkeme etmek zor bir şey. Cesaret isteyen bir şey. Ayrıca zaten o günlerde Ankara hükümeti İstanbul'u da kontrol etmiyor. Henüz böyle bir şey yok. Çünkü Budanya bırakışmasında İstanbul'un itilaf devletleri tarafından işgalinin barışın onaylanmasından sonra biteceği söylenmişti. O yüzden İstanbul'un kurtuluşu 6 Ekim 1923'tür. Yani Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından da Lozan Antlaşması'nın onaylanmasından sonradır. Ne yapıyor Ankara hükümeti? Vahdettin'i sarayında bir tek halife olarak tutuyor. Ama ondan sonra gazetelerinde Vahdettin'e bir şekilde korku verecek bir takım makaleler yayınlanmaya başlıyor. Halkın gazabından korkmuyor mu? Bu hala ne arıyor orada? Falan diye. Sonuç olarak Vahdettin 2 hafta sonra bir İngiliz savaş gemisine binerek kaçacak. Üstelik de İngiliz savaş gemisi. Yani ezelden beri hain olduğunu böylece ispat etmiş olacak. Bu tabii işin hakikaten çok başarılı bir ilk adımı. Bir de ikinci adım var. Vahdettin kaçtıktan sonra halife. Otomatik olarak olmuyor. Büyük Millet Meclisi bir toplantıda halife seçiyor. Şimdi bu çok ilginç. Biliyorsunuz Osmanlı sisteminde bir padişah aynı zamanda halife. Vefat ettiği zaman veliaht onun yerine geçiyor. Ama burada öyle bir şey yok. Türkiye Büyük Millet Meclisi seçecek halifeyi. Tabii veliaht olanı seçiyorlar. Ama çok ilginç. Başka oylar da çıkıyor başkalarına. O yüzden çok ilginç bir anayasa hukuku açısından baktığımız zaman çok ilginç bir durum çıkıyor ki. Muhalefetteki bir takım muhafazakar kişiler bunu da kullanacaklar. Nasıl kullanacaklar? Hemen 1923'ün Ocak ayında Afyon mebusu Hoca İsmail Şükrü Efendi'nin adıyla yayınlanan bir kitap var. Bu kitabın adı Hilafeti İslamiye ve Büyük Millet Meclisi. Aslında Hoca İsmail Şükrü Efendi'nin yazmadığı bu meşhur Sebilur Reşat dergisini çıkartan Eşref Edip Bey'in, Eşref Edip Fergan'ın yazdığı bir kitap olduğuna dair çok ciddi iddialar var. Ama önemli olan tabii bu da kitabın içeriği. Orada çok ilginç bir formül öne sürülüyor. Halife meclisindir, meclis halifenindir diye bir anayasa hukuku açısından tekrar baktığımızda ne idiği belirsiz bir durum var. Neden? Çünkü halife meclisindir dediğiniz zaman daha önce halifenin meclis tarafından seçilmiş olduğunu bir şekilde teyit etmiş oluyor. Güzel, yani meclis eğer beğenmezse halifenin işine son verip yerine başka bir halife seçebilir. Ancak meclis de halifenindir parçası, cümlenin biraz kafa karıştırıcı. Ne demek? Halife meclisi dağıtabilir demek mi? Tabii bazılarının aklındaki fikir bu. Dolayısıyla da bu halifenin gerçekten bir devlet başkanı olarak görüldüğünü ya da gösterilmek istendiğini bize gösteren çok önemli bir şey. Tabii Türkiye Büyük Millet Meclisi buna hemen tepki veriyor. Mustafa Kemal Paşa'nın önerisiyle o günün ileri gelen bir takım aydınlarının hemen karşılık olarak hilafet ve milli hakimiyet başlığıyla bir kitap yayınladıklarını biliyoruz. Ama kavganın ne olduğunu görüyorsunuz. Yani bir formül öne sürülmüş saltanattan kurtulabilmek için. Ama şimdi o formül bir takım insanlar tarafından ciddiye alınıyor. Yapılacak olan yeni bir anayasa da açıkça halifenin devlet başkanı olduğunu söylenmesi bekleniyor. Bu tabii zor bir durum, radikal bir dönüşüm, bir devrim yapmaya hazırlanan Mustafa Kemal Paşa açısından. Çünkü herhangi bir meclis çoğunluğu 1 Kasım 1922'de alınan kararın tersini de alabilir. Gerçi birinci grup, tabii Mustafa Kemal Paşa'nın grubunun yeterince çoğunlukta olduğu bir mecliste bunu o günlerde beklemek zor. Ama belli olmaz. Kaldı ki asıl önemlisi söz konusu olan bir anayasa yapma olduğunda 3'te 2 çoğunluk gerekiyor. Ve Mustafa Kemal Paşa 3'te 2 çoğunluğu 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde sağlayıp sağlamayacağından emin değil. Ayrıca bu mesela Lozan Antlaşması'nın kabul edilmesi konusunda da söz konusu oluyor. Yani biliyorsunuz uluslararası bir antlaşma olduğu için, ülkenin hukukunun uygun olması gerektiği bir tür anayasa gibi görülebileceği için uluslararası bir antlaşmanın da meclislerde 3'te 2 çoğunlukla kabul edilmesi lazım. Bu çoğunluğu tutturamayacağını düşünüyor. Ayrıca tabii önündeki o devrim programını uygulamaya koyabilmek için kendisine çok daha bağlı, ezici bir çoğunluğundan hiç kuşku duymayacağı bir meclise ihtiyacı olduğu açık Mustafa Kemal Paşa'nın. Dolayısıyla meclis 1 Nisan 1923'te yeni bir seçim yapılmasına karar veriyor. 3 Nisan'da da ilginç bir değişiklik var. 1908'de son halini almış olan seçim kanununda önemli bir değişiklik. 18 yaşını bütünmüş bütün erkekler seçmen oluyor. Yani demokratik sisteme eğer demokrasiden belirli bir yaşın üstünde her erkek oy kullanır anlamında bir şey anlıyorsak, demokrasiye geçmiş oluyoruz. Dolayısıyla 3 Nisan 1923 siyasi tarihimizde önemli bir dönüm noktası. Altyazı M.K.

https://video.neoskola.net/1738629289289.srt

15 Nisan 1923’te alınan karara göre Saltanatın kaldırılması kararını eleştirmek, artık vatana ihanet suçu sayılmaya başlamıştır. Bu durum, ülkenin bir meşruti monarşi olma durumunu artık sıfıra indirmiştir.

Aynı kararla TBMM’nin kuruluş amacını ve geçici bir meclis olduğunu belirten kısım da metinden atılmıştır. Bu kararla TBMM’yi eleştirmek de vatana ihanet suçu sayılmaya başlamıştır.

Bu dönemde bu karardan hoşlanmayanlar son derece ağır eleştirilerde bulunmuş, durumu “ihtilal başlangıcı” ve “devlet darbesi” olarak tanımlamışlardır.

Saltanatın kaldırılması, meclis kararıyla alınan bir karardır. Dolayısıyla başka bir meclisin başka bir karar vererek saltanatı geri getirmesi mümkündür. Bir parti, üçte iki çoğunluğu olduğu sürece istediği anayasa değişikliğini yapabilir.

https://video.neoskola.net/1738629288994.srt

16 Nisan'da da meclis dağılacak ancak ondan bir gün önce 15 Nisan 1923'te çok çok önemli bir şey oluyor.

Meclisten bir kanun çıkıyor. Bu kanun daha önce gördüğümüz hıyanet-i vasaniye kanunu yani vatana ihanet kanunu değiştiren bir kanun.

İki önemli değişiklik var. Birincisi 1 Kasım 1922 tarihli meclis kararını eleştirmek, aleyhinde bulunmak vatana ihanet suçudur diyor.

Yani saltanatın kaldırılması kararını eleştirmek artık vatana ihanet suçu.

İkinci değişiklik ise daha önce gördüğümüz metinden çok önemli bir parça alınıyor.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni niteleyen, onun ne için kurulduğunu açıklayan ve dolayısıyla da geçici bir meclis olduğunu söyleyen kısım metinden atılıyor.

Onu hatırlatmak için tekrar söylüyorum. Burada orijinalini

makamı muallayı hilafet ve saltanatı ve memalik-i mahruse-i şahaneyi yedi ecanipten tahlis.

Yani yüksek hilafet ve saltanat kurumlarını ve Osmanlı topraklarını yabancıların elinden kurtarmak

ve taarruzatı def, yani hücumları, saldırıları engelleme maksadına matuf olarak teşekkül eden,

yani bu amaçlara özgü olarak kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni eleştirmek suçudur vesaire filan bunu görmüştüm.

Bu bölümü olduğu gibi atılıyor ve cümlet Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni eleştirmek vatana ihanettir kalıyor.

Zaten o günlerde bu yenilikten hoşlanmayan bir takım insanlar bunun hakkında son derece ağır eleştirilerde bulunuyorlar.

Mesela İzmit milletvekili, ikinci gruptan yani muhalif takımdan Sırrı Bey, bu faşizm diyor.

O günlerde İstanbul baro başkanı olan Lütfi Fikri Bey, eski mebus, ikinci meşrutiyet döneminde milletvekilliği yapmış.

Lütfi Fikri Bey, bu bir ihtilal başlangıcı diyor.

Bu konuyu bugüne kadar en iyi araştırmış olan Amerikalı tarihçi Michael Fennifrog ise darbe diyor, devlet darbesi diyor.

Devrimin belki de en önemli dönüm noktalarından birindeyiz.

Birinci mesele şu, 1 Kasım 1922 tarihli kararı eleştirmek vatana ihanettir dediniz mi siz?

Artık bu ülkenin meşruti münarişi olma olasılığı sıfır.

Yani siz işte tamam zaferi kazandık, inşallah yakında barışı da sağlayacağız.

Dolayısıyla artık olağanüstü durum sona ermiş olacak.

Biz tekrar başkentimize, meşruti münarişimize dönelim diyebileceksiniz.

Dediğiniz takdirde vatana ihanet suçundan kovuşturulabileceksiniz.

Meşruti münarişi olasılığı sıfırlanmış vaziyette.

Yani şimdi bu tabii ne kadar faşizm, hani ihtilal tamam, devrim doğru.

Özgürlük kısıtlaması olduğu kesin.

Biz de Büyük Britanya gibi, İsveç gibi, Belçika gibi meşruti münarişimizle devam edelim.

Zaten bu hain olan Vahdettin'i de attık başımızdan.

Bu kadar basit bir şeyi bile söylemek artık suç oluyor.

Dediğim gibi siyasal bir takım tartışmaları yasaklamış oluyorsunuz.

Ama bu yasakla faşizmden bahsetmek ne kadar mümkün onu sizlere bırakıyorum.

İkinci ve en az bu ilk nokta kadar önemli olan, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin artık

geçici bir meclis değil, kalıcı bir meclis olması.

Çünkü bütün o Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne verilen sıfatlar kaldırılmış.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni eleştirmek suçtur diye bir cümle kalmış kanunda.

Dolayısıyla artık Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kalacağı ve büyük olasılıkla

da tabi Ankara'da kalacağı, henüz Ankara'nın başkent falan olması gibi bir şey söz

Ekim ayında olacak ama Ankara'daki meclisin kalıcılığı artık kesinleşmiş vaziyette.

Şimdi darbe lafı da bana garip geliyor.

Evet, bir hareket söz konusu ama bu işte devrim.

Zaten biliyorsunuz her devrimin bir darbe boyutu var.

Neden böyle bir şey yapıldı diye soracak olursanız, bana kalırsa bu sert bir savunma

Şimdi efendim, demin gördük, bu bir meclis kararıyla alınmış bir şey, saltanatın

Dolayısıyla başka bir meclis, başka bir karar verip saltanatı geri getirebilir.

Yani birçoklarınız bilirsiniz, Başbakan Adnan Menderes'in meşhur bir lafı vardı

1950'de, siz isterseniz hilafeti de geri getirebilirsiniz diye.

Türkiye Başbakanı'nın tabii 1950'lerde böyle bir laf söylemesi bana kalırsa çok

Ama o tabii bunu meclisin ne kadar güçlü bir meclis olduğunu vurgulamak için bunu

söylüyordu ve anayasa hukuku açısından da doğru.

Ne kadar ayıp olursa olsun 1950'ler Türkiye'sinde, neden?

Çünkü üçte iki çoğunlukla bir parti istediği anayasa değişikliğini yapabilir.

Üstelik de söz konusu olan, burada anayasa da değil.

Henüz anayasanızı siz yapmamışsınız.

O demin sözünü ettiğim ve sürekli olarak dönüp dolaşıp geldiğim belirsizlik ortamı var.

Dolayısıyla seçimlere gidilirken Mustafa Kemal Paşa'nın bunu bir tekrar ediyorum,

sert bir önlem olarak aldırması devrimin özelliklerinden biri.

Mecliste Yenilikler

https://video.neoskola.net/1738629288791.srt

16 Nisan'da da meclis dağılacak ancak ondan bir gün önce 15 Nisan 1923'te çok çok önemli bir şey oluyor. Meclisten bir kanun çıkıyor. Bu kanun daha önce gördüğümüz hıyaneti-vataniye kanunu yani vatana ihanet kanunu değiştiren bir kanun. İki önemli değişiklik var. Birincisi 1 Kasım 1922 tarihli meclis kararını eleştirmek, aleyhinde bulunmak vatana ihanet suçudur diyor. Yani saltanatın kaldırılması kararını eleştirmek artık vatana ihanet suçu. İkinci değişiklik ise daha önce gördüğümüz metinden çok önemli bir parça alınıyor. Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni niteleyen, onun ne için kurulduğunu açıklayan ve dolayısıyla da geçici bir meclis olduğunu söyleyen kısım metinden atılıyor. Onu hatırlatmak için tekrar söylüyorum. Burada orijinali makam-ı muallayı hilafet ve saltanatı ve memalik-i mahruse-i şahaneyi yedi ecanipten tahlis. Yani yüksek hilafet ve saltanat kurumlarını ve Osmanlı topraklarını yabancıların elinden kurtarmak ve taarruzatı def yani hücumları, saldırıları engelleme maksadına matuf olarak teşekkül eden. Yani bu amaçlara özgü olarak kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni eleştirmek suçturu vs. bunu görmüştüm. Bu bölümü olduğu gibi atılıyor ve cümle Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni eleştirmek vatana ihanettir kalıyor. Bu çok önemli bir dönüm noktası. Zaten o günlerde bu yenilikten hoşlanmayan bir takım insanlar bunun hakkında son derece ağır eleştirilerde bulunuyorlar. Mesela İzmit milletvekili, ikinci gruptan yani muhalif takımdan Sırrı Bey, bu faşizm diyor. O günlerde İstanbul baro başkanı olan Lütfi Fikri Bey, eski mebus, ikinci meşrutiyet döneminde milletvekilliği yapmış. Lütfi Fikri Bey, bu bir ihtilal başlangıcı diyor. Bu konuyu bugüne kadar en iyi araştırmış olan Amerikalı tarihçi Michael Fennef Rock ise darbe diyor. Devlet darbesi diyor. Neden? Devrimin belki de en önemli dönüm noktalarından birindeyiz. Birinci mesele şu, 1 Kasım 1922 tarihli kararı eleştirmek vatana ihanettir dediniz mi siz? Artık bu ülkenin meşruti münaşı olma olasılığı sıfır. Yani siz işte tamam zaferi kazandık, inşallah yakında barışı da sağlayacağız. Dolayısıyla artık olağanüstü durum sona ermiş olacak. Biz tekrar başkentimize, meşruti münaşımıza dönelim diyebileceksiniz. Dediğiniz takdirde vatana ihanet suçundan kovuşturulabileceksiniz. Meşruti münaşı olasılığı sıfırlanmış vaziyette. Yani şimdi bu tabii ne kadar faşizm, hani ihtilal tamam, devrim doğru. Özgürlük kısıtlaması olduğu kesin. Biz de Büyük Britanya gibi, İsveç gibi, Belçika gibi meşruti münaşı bizle devam edelim. Zaten bu hain olan Vahdettin'i de attık başımızdan, değil mi? Bu kadar basit bir şeyi bile söylemek artık suç oluyor. Dediğim gibi siyasal bir takım tartışmaları yasaklamış oluyorsunuz. Ama bu yasakla faşizmden bahsetmek ne kadar mümkün onu sizlere bırakıyorum. İkinci ve en az bu ilk nokta kadar önemli olan, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin artık geçici bir meclis değil, kalıcı bir meclis olması. Çünkü bütün o Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne verilen sıfatlar kaldırılmış. Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni eleştirmek suçtur diye bir cümle kalmış kanunda. Dolayısıyla artık Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kalacağı ve büyük olasılıkla da tabi Ankara'da kalacağı, henüz Ankara'nın başkent falan olması gibi bir şey söz konusu değil. O 6 ay sonra, değil mi? Ekim ayında olacak ama Ankara'daki meclisin kalıcılığı artık kesinleşmiş vaziyette. Şimdi darbe lafı da bana garip geliyor. Evet, bir hareket söz konusu ama bu işte devrim. Zaten biliyorsunuz her devrimin bir darbe boyutu var. Neden böyle bir şey yapıldı diye soracak olursanız, bana kalırsa bu sert bir savunma önlemi olarak görülmeli. Ne kastediyorum savunma önleminden? Şimdi efendim, demin gördük, bu bir meclis kararıyla alınmış bir şey, saltanatın kaldırılması. Dolayısıyla başka bir meclis, başka bir karar verip saltanatı geri getirebilir. Yani birçoklarınız bilirsiniz, Başbakan Adnan Mendeves'in meşhur bir lafı vardı 1950'de, siz isterseniz hilafeti de geri getirebilirsiniz diye. Türkiye Başbakanı'nın tabii 1950'lerde böyle bir laf söylemesi bana kalırsa çok ayıp bir şey. Ama o tabii bunu meclisin ne kadar güçlü bir meclis olduğunu vurgulamak için bunu söylüyordu ve anayasa hukuku açısından da doğru. Ne kadar ayıp olursa olsun 1950'ler Türkiye'sinde, neden? Çünkü 3'te 2 çoğunlukla bir parti istediği anayasa değişikliğini yapabilir. 3'te 2'yi tutturmak koşuluyla. Şimdi mesele bu. Üstelik de söz konusu olan, burada anayasa da değil. Çünkü anayasa falan yok. Henüz anayasanızı siz yapmamışsınız. O demin sözünü ettiğim ve sürekli olarak dönüp dolaşıp geldiğim belirsizlik ortamı var. Bu devlet nasıl bir devlet? Yok öyle bir şey ortada. Dolayısıyla seçimlere gidilirken Mustafa Kemal Paşa'nın bunu bir tekrar ediyorum, sert bir önlem olarak aldırması devrimin özelliklerinden biri. Bunu unutmamamız lazım. Altyazı M.K.

https://video.neoskola.net/1738784196939.srt

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun “Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir” maddesinden Cumhuriyet anlamının çıkıp çıkmadığı, maddenin okunduğu zamana göre değişiklik gösterir. 

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Ocak 1921’de yapıldığında zaten bir Sultan bulunmaktadır, dolayısıyla Cumhuriyet anlamı çıkmaz. Ancak 1923’ün Eylül ayında neredeyse bir yıldır devlet başkanı olmadığı için, bu madde bir Cumhuriyet anlamı taşıyabilir. 

Bakanlar Kurulu’nun istifa etmesi üzerine mecliste anlaşmaya varılamamış, yeni bir hükümet kurulamamıştır. Burada ciddi bir hükümet krizi yaratılmış ve ardından bu hükümet krizi, bir rejim krizi gibi gösterilmiştir. Cumhuriyet’in ilanının gerekçesi de bu kriz olmuştur.

https://video.neoskola.net/1738784196594.srt

1923 yazında yapılan seçimlerle ortaya çıkacak olan 2.Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden

ilk beklenen şey, onun yapması gereken ilk şey tabi Lozan Antlaşması'nı onaylamak.

İkinci beklenen şey ise anayasa yapması bu meclisin.

Hep bunlar var gazetelerin baş sayfalarında.

İşte bu meclis yeni bir anayasa yapacak, yepyeni bir devlet ortaya çıkacak.

İşte orada tabi kimileri cumhuriyet bekliyorlar.

Özellikle tabi Mustafa Kemal Paşa'yı tutan basında bu o kadar yayılıyor ki

Avrupa'dan da, Batı Avrupa'dan da bir sürü gazeteciler geliyorlar ve soruyorlar

Paşam işte böyle bir söylenti var, cumhuriyet ilan edileceğine dair.

27 Eylül'de bir Avusturyalı gazeteci, Noe Frey Presse gazetesinin muhabiri

bunu doğrudan doğruya soruyor Paşa'ya.

Mustafa Kemal Paşa'nın çok ilginç bir yanıtı var bu soruya.

Bakın diyor size Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun ilk iki maddesini okuyayım.

İşte hakimiyet, kayıtsız şartsız milletindir.

Bu zaten cumhuriyet demektir bayım diyor.

Eylül 1923'te Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun bu iki maddesini okuduğunuz zaman

ha evet bu cumhuriyet demektir diyebilirsiniz.

Ama Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun ilk iki maddesi cumhuriyet anlamına gelmiyor.

1923'ün Eylül ayında artık neredeyse bir yıldan beri saltanat olmadığı için,

bir devlet başkanı olmadığı için cumhuriyet anlamına geliyor.

Şimdi bu tarihçiliğimizin çok nazik bir konusu.

Çünkü Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Ocak 1921'de yapıldığında sultan vardı.

Ha bazıları bakıyorlardı ya bu cumhuriyet demek mi canım?

Ne cumhuriyeti Allah aşkına işte bak saltanat da var diyenler vardı.

Nitekim ya bu cumhuriyet galiba ne yapacağız şimdi filan diyen bir takım insanların fikirlerine

Mustafa Kemal Paşa nerede görüyorsunuz canım bu metinde cumhuriyeti Allah aşkınıza

bu hüsnü kuruntudur diye yanıt vermiştir.

Bunlar hem nutukta hem Kazım Karabekir'in anılarında yazılı.

Dolayısıyla o iki madde saltanatın bulunduğu dönemde bir şekilde

saltanatın bulunmadığı bir dönemde başka bir şekilde okunabiliyor.

Ama sonuç olarak Mustafa Kemal Paşa zaten cumhuriyeti ilan etmek istiyor.

Ve o ilan hazırlığını da daha meclis ilk açılırken yapmış vaziyette.

14 Ağustos'ta meclis açıldıktan birkaç gün sonra Bakanlar Kurulu oluşuyor.

Ve Fethi Bey, Ali Fethi Okyan hem icra vekilleri heyeti reisi yani bir tür başbakan diyelim

tırnak içerisinde tam o anlama gelmiyor.

Neden o gün bir İçişleri Bakanı seçilmiyor bilmiyoruz.

Zaten bir buçuk ay sonra, iki ay sonra da Fethi Bey gene bilmediğimiz nedenlerden İçişleri Bakanlığı'ndan istifa edecek.

Hemen arkasından erteci gün 25 Ekim'de Mustafa Kemal Paşa'nın politikalarına görece muhalif olduğunu bildiğimiz

Erzincan Milletvekili Sabit Bey, daha sonra şeye katılacak, Karakiperver Cumhuriyet Frikası'na İçişleri Bakanı seçiliyor.

Şimdi bu bana çok garip gelen bir şey.

Şimdi biliyorsunuz her bakan tek tek, yani vekil tabii o dönemde o yüzden zaten vekil deniyor bakan değil.

Meclis tarafından tek tek ve çoğunluk oyuyla seçiliyor.

Şimdi Mustafa Kemal Paşa'nın taraftarlarının çoğunluk oldukları bir mecliste nasıl olup da Mustafa Kemal Paşa taraftarı olmayan bir kişinin

hem de İçişleri Bakanı seçildiğine bir bakmamız lazım.

Burada mesele şu, çoğunluk oyu verilmemesi bir şekilde milletvekillerine daha önceden anlatılarak bu iş sağlanmış.

Bunun üzerine de Mustafa Kemal Paşa memnuniyetsizliğini belli ediyor.

Hemen ertesi günü vekiller heyetinin yani bakanlar kurulunun istifa etmesini istiyor.

Onlar da ertesi günü 27 Ekim'de istifa edecekler.

Onun arkasından mecliste bir şekilde yeni hükümet kurulması konusunda anlaşmaya varılamıyor.

Hatta daha sonra halk fırkasının yönetim kurulunda da anlaşılamıyor.

Çünkü dediğim gibi yani Mustafa Kemal Paşa birini işte ya arkadaşlar şunu şu bakanı yapın bunu da bu bakanı yapın diyecek de

Cumhuriyet'in İlanına Hazırlık

https://video.neoskola.net/1738784196258.srt

1923 yazında yapılan seçimlerle ortaya çıkacak olan 2.Türkiye Büyük Millet Meclisi'den ilk beklenen şey, onun yapması gereken ilk şey tabi Lozan Antlaşması'nı onaylamak. Bunu yapacaktı zaten. İkinci beklenen şey ise anayasa yapması bu meclisin. Hep bunlar var gazetelerin baş sayfalarında. İşte bu meclis yeni bir anayasa yapacak, yepyeni bir devlet ortaya çıkacak. İşte orada tabi kimileri cumhuriyet bekliyorlar. Böyle bir söylenti son derece yaygın. Özellikle tabi Mustafa Kemal Paşa'yı tutan basında. Bu o kadar yayılıyor ki Avrupa'dan da, Batı Avrupa'dan da bir sürü gazeteciler geliyorlar. Ve soruyorlar Mustafa Kemal Paşa'ya. Paşam işte böyle bir söylenti var, cumhuriyet ilan edileceğine dair. Ne diyorsunuz? Orada çok ilginç bir olay var. 27 Eylül'de bir Avusturyalı gazeteci, Noe Fraye Presse gazetesinin muhabiri bunu doğrulan doğruya soruyor Paşa'ya. Mustafa Kemal Paşa'nın çok ilginç bir yanıtı var bu soruya. Bakın diyor size Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun ilk iki maddesini okuyayım. İşte hakimiyet, kayıtsız şartsız milletindir. Bunu Türkiye Büyük Millet Merkezi. Bu zaten cumhuriyet demektir bayım diyor. Eylül 1923'te Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun bu iki maddesini okuduğunuz zaman ha evet bu cumhuriyet demektir diyebilirsiniz. Ama Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun ilk iki maddesi cumhuriyet anlamına gelmiyor. 1923'ün Eylül ayında artık neredeyse bir yıldan beri saltanat olmadığı için, bir devlet başkanı olmadığı için cumhuriyet anlamına geliyor. Şimdi bu tarihçiliğimizin çok nazik bir konusu. Çünkü Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Ocak 1921'de yapıldığında sultan vardı. Ha bazıları bakıyorlardı ya bu cumhuriyet demek mi canım? Ne cumhuriyeti Allah aşkına işte bak saltanat da var diyenler vardı. Nitekim ya bu cumhuriyet galiba ne yapacağız şimdi filan diyen bir takım insanların fikirlerine Mustafa Kemal Paşa nerede görüyorsunuz canım bu metinde cumhuriyeti Allah aşkınıza bu hüsnü kuruntudur diye yanıt vermiştir. Bunlar hem nutukta hem Kazım Karabekir'in anılarında yazılı. Dolayısıyla o iki madde saltanatın bulunduğu dönemde bir şekilde saltanatın bulunmadığı bir dönemde başka bir şekilde okunabiliyor. Buna dikkat etmemiz gerekir. Ama sonuç olarak Mustafa Kemal Paşa zaten cumhuriyeti ilan etmek istiyor. Ve o ilan hazırlığını da daha meclis ilk açılırken yapmış vaziyette. Nasıl oluyor bu? 14 Ağustos'ta meclis açıldıktan birkaç gün sonra Bakanlar Kurulu oluşuyor. Ve Fethi Bey, Ali Fethi Okyan hem icra vekilleri heyeti reisi yani bir tür başbakan diyelim tırnak içerisinde tam o anlama gelmiyor. Hem de İçişleri Bakanı oluyor. Neden o gün bir İçişleri Bakanı seçilmiyor bilmiyoruz. Yani bu ilginç bir hazırlık. Zaten bir buçuk ay sonra, iki ay sonra da Fethi Bey gene bilmediğimiz nedenlerden İçişleri Bakanlığı'ndan istifa edecek. İyi, güzel. Hemen arkasından erteci gün 25 Ekim'de Mustafa Kemal Paşa'nın politikalarına görece muhalif olduğunu bildiğimiz Erzincan Milletvekili Sabit Bey daha sonra şeye katılacak. Karakiperver Cumhuriyet Frikası'na İçişleri Bakanı seçiliyor. Şimdi bu bana çok garip gelen bir şey. Nedir o? Şimdi biliyorsunuz her bakan tek tek yani vekil tabii o dönemde o yüzden zaten vekil deniyor bakan değil. Meclis tarafından tek tek ve çoğunluk oyuyla seçiliyor. Şimdi Mustafa Kemal Paşa'nın taraftarlarının çoğunluk oldukları bir mecliste nasıl olup da Mustafa Kemal Paşa taraftarı olmayan bir kişinin hem de İçişleri Bakanı seçildiğine bir bakmamız lazım. Burada mesele şu. Çoğunluk oyu verilmemesi bir şekilde milletvekillerine daha önceden anlatılarak bu iş sağlanmış. Bunun üzerine de Mustafa Kemal Paşa memnuniyetsizliğini belli ediyor. Hemen ertesi günü vekiller heyetinin yani bakanlar kurulunun istifa etmesini istiyor. Onlar da ertesi günü 27 Ekim'de istifa edecekler. Onun arkasından mecliste bir şekilde yeni hükümet kurulması konusunda anlaşmaya varılamıyor. Hatta daha sonra halk fırkasının yönetim kurulunda da anlaşılamıyor. Şimdi bu da bana kalırsa bir mizansen. Neden mizansen? Çünkü dediğim gibi yani Mustafa Kemal Paşa birini işte ya arkadaşlar şunu şu bakanı yapın, bunu da bu bakanı yapın diyecek de bu önerileri o meclisten çoğunluk oyu o alamayacak. Olacak şey değil. Peki nedir mizansen? Mizansen ciddi bir hükümet krizi yaratıp ondan sonra da o hükümet krizini rejim krizi gibi göstermek. Nitekim hikayeyi biliyorsunuz değil mi? Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz çocuklar. Meşhur şey 28 Ekim'de de doğru dürüst bir hükümet ve belirli bakanlıklara kimin geleceğine, karar verilemeyeceğine verilememesi üzerine 29 Ekim'de tartışılıp edilip işte cumhuriyet ilan ediliyor. İzlediğiniz için teşekkürler.