Sağlık Eğitimleri

Sağlık

https://video.neoskola.net/1738452848799.srt

Psikolojik açıdan bakıldığında travma, kişiyi o güne kadar dengede tutan iç kaynakların yetersiz kaldığı ani bir durum ve bu durumun yarattığı çaresizliğin getirdiği acı olarak görülebilir.

Travmatik olaylar kişilerin öncelikle kontrol duygusunu, daha sonra yaşamlarının ve yaşam düzenlerinin bir anlam taşıdığı duygusunu, ardından diğer insanlarla, bulundukları ortamla, ülkeyle, toprakla bağlantıda olma hissini yok eden durumlardır.

Kitlesel travmalar, birden çok insanın canlarının tehlikeye atıldığı ve birçok insanın şahit olduğu büyük toplumsal olaylardır. Kitlesel travmalara örnek olarak terör olayları ve doğal felaketler verilebilir.

https://video.neoskola.net/1738452848476.srt

Biliyoruz ki kitlesel travmalar yani depremler, terör olayları, büyük kazalar, savaşlar insan yaşamının bir parçası.

Maalesef son zamanlarda biz sosyal medyanın ve yayın araçlarının etkisiyle bunları çok daha fazla evimizin içinde yaşıyoruz.

Ve bunların karşısında ne yapmamız gerektiğini çoğu zaman bilemiyoruz. Büyük bir çaresizlik duygusu yaşıyoruz.

Bunları birinci elden yaşamak çok zor bir şey ama bir yandan da bunlara tanık olmak ve nasıl yardım edeceğini bilememek de zor.

Bence bu konularla ilgili bilgi sahibi olmak, bu durumda ne yapılabileceğini ve ne yapılmaması gerektiği konusunda akıl yürütmek

hem insanın kontrol hissini geri kazandırıyor hem de sevdiklerine ve kendisine daha fazla yardımcı olmasını kolaylaştırıyor.

Bu eğitimde kitlesel travmanın psikolojik etkilerini ve travma sonrası yaşanan normal ve anormal psikolojik süreçleri ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Daha sonra travmadan doğrudan etkilenen ve onlara yardımcı olmaya, destek olmaya çalışan kişilerin dikkat edebilecekleri noktalarla ilgili pratik öneriler de bulunacağım.

Psikolojik olarak baktığımızda travma kişiyi o güne kadar dengede tutan iç kaynakların yetersiz kaldığı ani bir durum ve bu durumun yarattığı çaresizliğin getirdiği acı olarak görülebilir.

Travmatik olayların farklı şekillerde yaşansalarda bir takım ortak yönleri vardır ve bu ortak yönleri bilmek aslında daha sonra travma yaşayan kişilere yardım etmek açısından önemli.

Travmatik olaylar kişilerin öncelikle kontrol duygusunu ki bu en önemlisidir, daha sonra anlam, yaşamlarının ve yaşam düzenlerinin bir anlam taşıdığı duygusunu,

diğer insanlarla, bulundukları ortamla, ülkeyle, toprakla bağlantıda olma hissini yok eden durumlardır.

Bu açıdan baktığımızda travma yaşayan kişilere yaklaşırken bu kontrol hissinin, anlamın ve diğer insanlarla bağlantının geri getirilmesi onların desteklenmesi açısından çok büyük bir önem taşır.

Travma tanımı gereği insanı etkiler ama özellikle insan eliyle oluşan travmalar da psikolojik etkilenme çok daha yüksektir.

Ama tabi deprem gibi veya doğal felaketler gibi durumlar insan eliyle oluşmamış gibi görünselerdi, bunların sonrasında insanların etkilenmesini ya da toplumun bireylerin etkilenmesini,

yine insan eliyle yapılan şeyler veya yardım çabalarının veya öncesindeki engelleme, korunma çabalarının yetersizliği,

bunların hani doğal felaket ya da doğal travmayla insan eliyle yol açılmış travma arasında bir yerde durmasına neden oluyor.

Bu nedenle de doğal felaketler de işte terör olayları gibi insan eliyle yaratılan travmalar kadar birçok insanı etkileyen ve de bu etkilenmenin de psikolojik zorlanmayı çok çok arttırdığı,

yas tutmayı zorlaştırdığı çok özel olaylar.

Travma ve Kitlesel Travmanın Tanımı

https://video.neoskola.net/1738452848197.srt

Biliyoruz ki kitlesel travmalar yani depremler, terör olayları, büyük kazalar, savaşlar insan yaşamının bir parçası. Maalesef son zamanlarda biz sosyal medyanın ve yayın araçlarının etkisiyle bunları çok daha fazla evimizin içinde yaşıyoruz. Ve bunların karşısında ne yapmamız gerektiğini çoğu zaman bilemiyoruz. Büyük bir çaresizlik duygusu yaşıyoruz. Bunları birinci elden yaşamak çok zor bir şey ama bir yandan da bunlara tanık olmak ve nasıl yardım edeceğini bilememek de zor. Bence bu konularla ilgili bilgi sahibi olmak, bu durumda ne yapılabileceğini ve ne yapılmaması gerektiği konusunda akıl yürütmek hem insanın kontrol hissini geri kazandırıyor hem de sevdiklerine ve kendisine daha fazla yardımcı olmasını kolaylaştırıyor. Bu eğitimde kitlesel travmanın psikolojik etkilerini ve travma sonrası yaşanan normal ve anormal psikolojik süreçleri ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz. Daha sonra travmadan doğrudan etkilenen ve onlara yardımcı olmaya, destek olmaya çalışan kişilerin dikkat edebilecekleri noktalarla ilgili pratik öneriler de bulunacağım. Psikolojik olarak baktığımızda travma kişiyi o güne kadar dengede tutan iç kaynakların yetersiz kaldığı ani bir durum ve bu durumun yarattığı çaresizliğin getirdiği acı olarak görülebilir. Travmatik olayların farklı şekillerde yaşansalarda bir takım ortak yönleri vardır ve bu ortak yönleri bilmek aslında daha sonra travma yaşayan kişilere yardım etmek açısından önemli. Travmatik olaylar kişilerin öncelikle kontrol duygusunu ki bu en önemlisidir, daha sonra anlam, yaşamlarının ve yaşam düzenlerinin bir anlam taşıdığı duygusunu, diğer insanlarla, bulundukları ortamla, ülkeyle, toprakla bağlantıda olma hissini yok eden durumlardır. Bu açıdan baktığımızda travma yaşayan kişilere yaklaşırken bu kontrol hissinin, anlamın ve diğer insanlarla bağlantının geri getirilmesi onların desteklenmesi açısından çok büyük bir önem taşır. Travma tanımı gereği insanı etkiler ama özellikle insan eliyle oluşan travmalar da psikolojik etkilenme çok daha yüksektir. Ama tabi deprem gibi veya doğal felaketler gibi durumlar insan eliyle oluşmamış gibi görünselerdi, bunların sonrasında insanların etkilenmesini ya da toplumun bireylerin etkilenmesini, yine insan eliyle yapılan şeyler veya yardım çabalarının veya öncesindeki engelleme, korunma çabalarının yetersizliği, bunların hani doğal felaket ya da doğal travmayla insan eliyle yol açılmış travma arasında bir yerde durmasına neden oluyor. Bu nedenle de doğal felaketler de işte terör olayları gibi insan eliyle yaratılan travmalar kadar birçok insanı etkileyen ve de bu etkilenmenin de psikolojik zorlanmayı çok çok arttırdığı, yas tutmayı zorlaştırdığı çok özel olaylar.

https://video.neoskola.net/1738452982532.srt

Travma sonrasında kişinin başına gelen şok edici ve ciddi olay ona dünyanın kontrol edilebilir, güvenli bir yer olmadığını hatırlattığı için vücudun verdiği fizyolojik ve stres tepkileri çok doğaldır.

Travma sonrasında kalbin daha hızlı çarpması, daha sık ve derin nefes alıp verme ihtiyacı, uykuya dalamama, sürekli uyarılmışlık ve huzursuzluk hissi, gerçeklikten uzaklaşma gibi tepkiler beklenebilir.

Duygusal uyuşma da normal kabul edilen tepkilerdendir. Çok acı ve korkunç şeyler görmüş kişi dışarıdan bakıldığında tamamen sakin ve hissiz görülebilir. Bu kişilere biraz daha dikkat etmek ve ileriki dönemde daha fazla destek vermek gerekebilir.

İnsan vücudu travmanın hemen sonrasında kortizol denen, bütün sistemimizin bu durumla daha iyi baş etmesini sağlayan bir hormon salgılar. Bu hormon aynı zamanda unutmayı da kolaylaştırır.

https://video.neoskola.net/1738452982320.srt

Trauma ile ilgili çok kullanılan, biraz çok kullanıldığı için de basma kalıplaşmış bir şey var.

Trauma sonrası verilen tepkiler hem fizyolojik tepkiler hem psikolojik tepkiler anormal bir duruma verilen normal tepkilerdir deniliyor.

Ama ben bunu çok önemsiyorum çünkü eğer normal olanın ne olduğunu bilirsek,

bunun dışına çıkıldığında yardım istememiz daha kolaylaşabilir

veya kişiler böyle bir olağan dışı durumda yaşadıkları çok anlaşılır bir takım fizyolojik ya da psikolojik belirtileri,

bir de hani kendilerinin çok etkilendiği, bundan sonra hep böyle kalacakları veya psikolojik olarak zayıf olduklarını gösteren bir takım kanıtlar olarak görmekten vazgeçebilirler.

Traumanın sonrasında ilk 3 günden, ilk 3 haftadan, sonra da 3 aydan bahsedilir,

travma sonrası verilen belirtilerden söz edilirken, ilk 3 gün içerisinde tabii deprem gibi büyük ve artçı sarsıntıların olduğu

ya da insanların günlerce kendilerini korumak adına hala hayatlarının tehlikede olduğunu hissettikleri durumlarda,

ilk 3 gün ne zaman başlıyor? Bu da ayrı bir soru ama yaşamı tehdit eden durumun hemen sonrasındaki günler diyoruz.

Aslında bu 3 gün kullanımı birazcık basitleştirmek için. O kişinin başına ani, şok edici, ciddi bir olay gelmiştir

ve bu olay ona dünyanın zannettiği gibi kontrol edilebilir, güvenli bir yer olmadığını hatırlatmıştır.

Dolayısıyla bu durumda vücudumuz çok doğal olan bir takım stres tepkileri verir.

Yani bir aslan sizi kovaladığında vereceğiniz tepkileri bu travmanın hemen sonrasında,

travma kaynağı hemen ortadan kalkmış olsa bile ki dediğim gibi doğal felaketlerde hemen de ortadan kalkmıyor, devam ediyor.

Kişi sanki bir düşmanla savaşırcasına bir takım bedensel ve psikolojik tepkiler veriyor.

Bu dönemde yani dünyanın tehlikeli olduğu, kişinin her an başına bir şey gelebileceği duygusunu yaşadığı bu dönemde

verilen her türlü fizyolojik ve psikolojik stres tepkisini biz açıkçası kişinin kendini tehlikeye atmasına yol açmadığı sürece çok normal kabul ediyoruz.

Biliyoruz ki stres karşısında insan vücudu, sırf insan vücudu değil tabii ki de hayvan vücudu diyelim,

savaş ya da kaç ya da don tepkisi dediğimiz bir fizyolojik yanıt veriyor.

Bu fizyolojik yanıtın içinde işte savaşmamızı, kaçmamızı sağlayacak kaslarımıza daha fazla kan pompalanması için,

kalbimizin daha hızlı çarpması, daha sık ve derin nefes alıp verme ihtiyacı,

tehlikeli bir durumda uyumak kişinin ölmesi anlamına gelebileceğine göre uykuya dalamama,

sürekli bir aşırı uyarılmışlık ve huzursuzluk hissi,

gerçeklikten uzaklaşıldığı duygusu.

Çünkü orada bir tünel bakış açısı dediğimiz yani tamamen travmatik olaya ya da tehlikeli olaya bir odaklanma söz konusu.

Onun dışındaki her şey sanki gerçek değilmiş gibi yaşanıyor.

Çünkü bütün beyin ve bütün vücut aslında olası bir tehlikeden korunmaya programlanmış oluyor.

Ve bu birazcık hani sanki bir filmde yaşıyormuş gibi, sanki orada değilmiş gibi bir hisse yol açabiliyor.

İşte bir takım duygusal tepkiler, anlamsız ağlamalar kendini gösterebiliyor.

Burada çok sık gördüğümüz bir tepkide abartılı öfke krizleri.

Tabii ki de insan bir travma yaşadığında ya da travma yaşayan insanları gördüğünde,

yani ikinci bir travma yaşadığında hele hele insan eliyle yapılan ya da artan bir tehlike ya da travma söz konusuyla doğal olarak, haklı olarak öfkeleniyor.

Ama bir yandan da şunu düşünmek lazım.

Biliyoruz ki travma sonrası verdiğimiz tepkiler ya da stres yanıtı bizim beynimizin çok daha ilkel,

işte amfibyanlarla ya da sürüngenlerle bile paylaştığımız tamamen bizi korumaya odaklanmış ve çok da mantıklı olmayan duyguların üretildiği kısmından geliyor.

Halbuki bizim normal davranışlarımız insanlar olarak, işte planlamamız, tehlike durumunda, şunlar tehlikeli olabilir mantıklı olarak, şunlar o kadar tehlikeli değil diye değerlendirmemiz,

bunların hepsi bizim beynimizin daha sonra evrimleşmiş, daha üst kısımlarını ilgilendiriyor.

Ama travma ya da stres öyle bir şey ki o anda beynin ve vücudun bütün mekanizmaları var olan hayati tehlikeden kaçmaya odaklanıyor.

Ve o sırada bizim beynimizin üst fonksiyonları, işte matematik, mantık, entelektüel kabiliyetlerimiz, yorum yapma becerimiz bunlar değil önemli olan o sırada hayatımızı kurtarmaya çalışıyoruz.

Dolayısıyla bizim beynimizin mantıklı kısmı devreden çıkıyor aslında.

Sadece sadece sadece travmaya odaklanıyoruz ve tehlikeye odaklanıyoruz.

Bu sırada da dışarıdan bakıldığında ya da sonradan dikkat ettiğimizde anormal görülebilecek ya da mantıksız görünebilecek bir takım tepkiler verebiliyoruz.

Travma yaşayan kişilerle ilgilenen, onların çevresinde olan insanlar bazen bu böyle anlamsız, mantıksız gibi görünen davranışları,

işte o kişinin çok kötü etkilendiği, artık mantığını kaybettiği, psikolojik olarak sağlam olmadığı şeklinde yorumlayabiliyorlar.

Ama dediğimiz gibi eğer ki bu davranışlar kişinin o sırada hayatını tehlikeye atmıyorsa,

abartılı stres tepkileri, öfke gibi şeyleri normal kabul etmemiz gerekiyor.

Ve beynin kontrol eden mantıklı kısmı devreden çıktığı için öfke veya diğer güçlü duyguların biraz abartılı bir şekilde ifade edilmesini de anlamamız gerekiyor.

Dediğim gibi bunlar normal tepkilerdir kişinin yaşadığı durum göz önünde bulundurulduğunda.

Ama o durumun da ötesine geçen duygusal davranışlar, öfke dışı vurumları aslında kişinin dediğim gibi üst beyninin devreden çıkması

ve daha ilkel bir taraftan hareket etmesi nedeniyle doğal kabul edebileceğimiz şeyler.

Ama sonrası doğal kabul ettiğimiz başka tepkilerin içinde intrusiv dediğimiz yani kişinin kontrolünün dışında yaşanan

travmayla ilgili o tehlikeyle ilgili tekrarlanan düşünce ve hatta görüntüler vardır.

Bunlar yine ilk dönemde tamamen normal kabul edilir.

Yani o yaşadığınız korkunç olayın ayrıntılarının sanki böyle film kareleri şeklinde zaman zaman tekrar gelmesi

ya da işte sürekli örneğin bir deprem sonrasında sürekli sallanıyormuş gibi düşünmek, bir yangın sırasında o korkunç sesleri tekrar duymak,

bir trafik kazasının o korkunç patlama şeklindeki gürültüsünün tekrar duyuluyormuş gibi hissedilmesi

aslında o sırada yaşanan abartılı bir hatırlamanın belirtisidir ve tamamen normaldir.

Bunun dışında travma sırasında bir duygusal uyuşma da görülebilir.

Yani kişi çok kötü bir durumdadır, çok acı, korkunç şeyler görmüştür.

Ama dışarıdan baktığınızda tamamen sakin ve böyle hiç duygularını hissetmiyormuş gibi görülebilir.

O kadar büyük ve kavraması güç bir şey yaşıyor ki insan duygularını hissetmekte ve bunları yaşamakta da bir zorluk çekebiliyor.

Ama bu duygusal uyuşma birazcık eğer çok belirginse ve çok uzun sürüyorsa,

daha sonra işte bir travma sonrası stres bozukluğuna gidebilecek kişiler için birazcık bir belirteç olarak görülebilir.

Bu şu demek değil yani bir travma sonrası duygusal uyuşma yaşayan kişilerin

hepsi daha sonra işte travmayı aşırı hatırlama şeklinde bir bozukluk geliştirecek anlamına gelmiyor.

Biliyoruz ki bu dönemde birazcık bir baş etme mekanizması şeklinde de

ya da savaş ya da kaç ya da don tepkisindeki donma mekanizmasıyla aslında bir duygusal uyuşma yaşanabiliyor.

Ama bu duygusal uyuşmayı yaşayan kişilerin bir kısmı daha sonra travmayı daha uzun süre hatırlama

ve bunun hayatlarını olumsuz etkilemesi şeklinde işte travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz durumla

karşılaşma konusunda daha risk altındalar.

Bu kişiler sessiz sakin bir kenarda böyle duygusuzmuş gibi duruyorlarsa da

aslında birazcık daha fazla dikkat etmemiz, daha fazla önemsememiz ve ilerisi için daha fazla destek vermemiz gereken kişiler bunlar.

Travma sonrası dönemde tamamen normal kabul ettiğimiz bu otonomik aşırı uyarılma belirtileri

travmayı izleyen haftalarda tabii ki de travmayı ya yol açan tehlike kontrol altına alınabilirse

Travmanın hemen sonrasında vücudumuzda kortizol dediğimiz bütün sistemimizin bu durumla daha iyi baş etmesini sağlayan

Bu hormonun bir faydası bizim bütün kaynaklarımızı aktive etmesi.

İlginç bir şekilde bu kortizol hormonu aynı zamanda unutmayı kolaylaştıran bir göreve sahip.

Dolayısıyla deniliyor ki travma sonrasındaki anlar eğer ki böyle bölük pörçük aklınıza geliyorsa

veya o sırada örneğin acı çekmiyorsanız örneğin savaşlarda veya büyük yaralanmalarla giden travmalarda bu olan bir şey

bu bizde olan ani kortizol yükselmesine bağlıdır.

Ama kortizol kısa dönemde vücudun bütün kaynaklarını harekete geçirirken uzun vadede insan sağlığını tehlikeye sokan bir şey.

İşte şeker düzeylerini değiştiriyor, kan yağ düzeylerini değiştiriyor.

Yani uzun süreli kortizol bizi tehlike altına atıyor.

Ama bu kısa dönemde aslında bu durumla hem bedensel hem psikolojik olarak daha kolay baş etmemizi acıyla baş etmemizi sağlıyor.

Ama biliyoruz ki çocukluğunda ya da yaşamının daha önceki kısmında büyük travmalar yaşayan kişilerin

bu kortizol ve daha sonrasında işte vücudun stres tepkisi sistemi biraz daha farklı çalışıyor.

Bu kişilerde normalde olması gereken işte o kortizol yükselmesi örneğin daha az görülüyor.

Bu da bu kişilerin daha sonra travmayı çok fazla hatırlama,

normal etkilenme süresi geçtikten sonra da travmanın bazı anlarını tekrar tekrar yaşama konusunda risk altında olmasına yol açıyor.

Yani hani denir ya ben bunun üzerinde birkaç kere daha durmak istiyorum ama beni öldürmeyen şey güçlendirir.

Bu aslında psikolojik açıdan çok da doğru değil.

Eğer ki özellikle de biz vücudumuzun geliştiği, beynimizin geliştiği dönemde ciddi yaşam olayları,

travmalar, kötüye kullanım, fiziksel psikolojik şiddet gibi şeyler yaşadıysak

daha sonra bir travma yaşadığımızda daha önceden oluşan bu değişiklikler nedeniyle

bu travmayı normalin dışında hatırlama ve bunu daha uzun süre bunun sonuçlarını yaşama konusunda risk altındayız.

Travma Sonrasında Beklenen Tepkiler

https://video.neoskola.net/1738452982018.srt

Trauma ile ilgili çok kullanılan, biraz çok kullanıldığı için de basma kalıplaşmış bir şey var. Trauma sonrası verilen tepkiler hem fizyolojik tepkiler hem psikolojik tepkiler anormal bir duruma verilen normal tepkilerdir deniliyor. Ama ben bunu çok önemsiyorum çünkü eğer normal olanın ne olduğunu bilirsek, bunun dışına çıkıldığında yardım istememiz daha kolaylaşabilir veya kişiler böyle bir olağan dışı durumda yaşadıkları çok anlaşılır bir takım fizyolojik ya da psikolojik belirtileri, bir de hani kendilerinin çok etkilendiği, bundan sonra hep böyle kalacakları veya psikolojik olarak zayıf olduklarını gösteren bir takım kanıtlar olarak görmekten vazgeçebilirler. Traumanın sonrasında ilk 3 günden, ilk 3 haftadan, sonra da 3 aydan bahsedilir, travma sonrası verilen belirtilerden söz edilirken, ilk 3 gün içerisinde tabii deprem gibi büyük ve artçı sarsıntıların olduğu ya da insanların günlerce kendilerini korumak adına hala hayatlarının tehlikede olduğunu hissettikleri durumlarda, ilk 3 gün ne zaman başlıyor? Bu da ayrı bir soru ama yaşamı tehdit eden durumun hemen sonrasındaki günler diyoruz. Aslında bu 3 gün kullanımı birazcık basitleştirmek için. O kişinin başına ani, şok edici, ciddi bir olay gelmiştir ve bu olay ona dünyanın zannettiği gibi kontrol edilebilir, güvenli bir yer olmadığını hatırlatmıştır. Dolayısıyla bu durumda vücudumuz çok doğal olan bir takım stres tepkileri verir. Yani bir aslan sizi kovaladığında vereceğiniz tepkileri bu travmanın hemen sonrasında, travma kaynağı hemen ortadan kalkmış olsa bile ki dediğim gibi doğal felaketlerde hemen de ortadan kalkmıyor, devam ediyor. Kişi sanki bir düşmanla savaşırcasına bir takım bedensel ve psikolojik tepkiler veriyor. Bu dönemde yani dünyanın tehlikeli olduğu, kişinin her an başına bir şey gelebileceği duygusunu yaşadığı bu dönemde verilen her türlü fizyolojik ve psikolojik stres tepkisini biz açıkçası kişinin kendini tehlikeye atmasına yol açmadığı sürece çok normal kabul ediyoruz. Bunların içinde neler var? Biliyoruz ki stres karşısında insan vücudu, sırf insan vücudu değil tabii ki de hayvan vücudu diyelim, savaş ya da kaç ya da don tepkisi dediğimiz bir fizyolojik yanıt veriyor. Bu fizyolojik yanıtın içinde işte savaşmamızı, kaçmamızı sağlayacak kaslarımıza daha fazla kan pompalanması için, kalbimizin daha hızlı çarpması, daha sık ve derin nefes alıp verme ihtiyacı, tehlikeli bir durumda uyumak kişinin ölmesi anlamına gelebileceğine göre uykuya dalamama, sürekli bir aşırı uyarılmışlık ve huzursuzluk hissi, gerçeklikten uzaklaşıldığı duygusu. Çünkü orada bir tünel bakış açısı dediğimiz yani tamamen travmatik olaya ya da tehlikeli olaya bir odaklanma söz konusu. Onun dışındaki her şey sanki gerçek değilmiş gibi yaşanıyor. Çünkü bütün beyin ve bütün vücut aslında olası bir tehlikeden korunmaya programlanmış oluyor. Ve bu birazcık hani sanki bir filmde yaşıyormuş gibi, sanki orada değilmiş gibi bir hisse yol açabiliyor. İşte bir takım duygusal tepkiler, anlamsız ağlamalar kendini gösterebiliyor. Burada çok sık gördüğümüz bir tepkide abartılı öfke krizleri. Tabii ki de insan bir travma yaşadığında ya da travma yaşayan insanları gördüğünde, yani ikinci bir travma yaşadığında hele hele insan eliyle yapılan ya da artan bir tehlike ya da travma söz konusuyla doğal olarak, haklı olarak öfkeleniyor. Ama bir yandan da şunu düşünmek lazım. Biliyoruz ki travma sonrası verdiğimiz tepkiler ya da stres yanıtı bizim beynimizin çok daha ilkel, işte amfibyanlarla ya da sürüngenlerle bile paylaştığımız tamamen bizi korumaya odaklanmış ve çok da mantıklı olmayan duyguların üretildiği kısmından geliyor. Halbuki bizim normal davranışlarımız insanlar olarak, işte planlamamız, tehlike durumunda, şunlar tehlikeli olabilir mantıklı olarak, şunlar o kadar tehlikeli değil diye değerlendirmemiz, bunların hepsi bizim beynimizin daha sonra evrimleşmiş, daha üst kısımlarını ilgilendiriyor. Ama travma ya da stres öyle bir şey ki o anda beynin ve vücudun bütün mekanizmaları var olan hayati tehlikeden kaçmaya odaklanıyor. Ve o sırada bizim beynimizin üst fonksiyonları, işte matematik, mantık, entelektüel kabiliyetlerimiz, yorum yapma becerimiz bunlar değil önemli olan o sırada hayatımızı kurtarmaya çalışıyoruz. Dolayısıyla bizim beynimizin mantıklı kısmı devreden çıkıyor aslında. Sadece sadece sadece travmaya odaklanıyoruz ve tehlikeye odaklanıyoruz. Bu sırada da dışarıdan bakıldığında ya da sonradan dikkat ettiğimizde anormal görülebilecek ya da mantıksız görünebilecek bir takım tepkiler verebiliyoruz. Travma yaşayan kişilerle ilgilenen, onların çevresinde olan insanlar bazen bu böyle anlamsız, mantıksız gibi görünen davranışları, işte o kişinin çok kötü etkilendiği, artık mantığını kaybettiği, psikolojik olarak sağlam olmadığı şeklinde yorumlayabiliyorlar. Ama dediğimiz gibi eğer ki bu davranışlar kişinin o sırada hayatını tehlikeye atmıyorsa, abartılı stres tepkileri, öfke gibi şeyleri normal kabul etmemiz gerekiyor. Ve beynin kontrol eden mantıklı kısmı devreden çıktığı için öfke veya diğer güçlü duyguların biraz abartılı bir şekilde ifade edilmesini de anlamamız gerekiyor. Dediğim gibi bunlar normal tepkilerdir kişinin yaşadığı durum göz önünde bulundurulduğunda. Ama o durumun da ötesine geçen duygusal davranışlar, öfke dışı vurumları aslında kişinin dediğim gibi üst beyninin devreden çıkması ve daha ilkel bir taraftan hareket etmesi nedeniyle doğal kabul edebileceğimiz şeyler. Ama sonrası doğal kabul ettiğimiz başka tepkilerin içinde intrusiv dediğimiz yani kişinin kontrolünün dışında yaşanan travmayla ilgili o tehlikeyle ilgili tekrarlanan düşünce ve hatta görüntüler vardır. Bunlar yine ilk dönemde tamamen normal kabul edilir. Yani o yaşadığınız korkunç olayın ayrıntılarının sanki böyle film kareleri şeklinde zaman zaman tekrar gelmesi ya da işte sürekli örneğin bir deprem sonrasında sürekli sallanıyormuş gibi düşünmek, bir yangın sırasında o korkunç sesleri tekrar duymak, bir trafik kazasının o korkunç patlama şeklindeki gürültüsünün tekrar duyuluyormuş gibi hissedilmesi aslında o sırada yaşanan abartılı bir hatırlamanın belirtisidir ve tamamen normaldir. Bunun dışında travma sırasında bir duygusal uyuşma da görülebilir. Yani kişi çok kötü bir durumdadır, çok acı, korkunç şeyler görmüştür. Ama dışarıdan baktığınızda tamamen sakin ve böyle hiç duygularını hissetmiyormuş gibi görülebilir. Bu da normal kabul ettiğimiz bir şey. O kadar büyük ve kavraması güç bir şey yaşıyor ki insan duygularını hissetmekte ve bunları yaşamakta da bir zorluk çekebiliyor. Ama bu duygusal uyuşma birazcık eğer çok belirginse ve çok uzun sürüyorsa, daha sonra işte bir travma sonrası stres bozukluğuna gidebilecek kişiler için birazcık bir belirteç olarak görülebilir. Bu şu demek değil yani bir travma sonrası duygusal uyuşma yaşayan kişilerin hepsi daha sonra işte travmayı aşırı hatırlama şeklinde bir bozukluk geliştirecek anlamına gelmiyor. Biliyoruz ki bu dönemde birazcık bir baş etme mekanizması şeklinde de ya da savaş ya da kaç ya da don tepkisindeki donma mekanizmasıyla aslında bir duygusal uyuşma yaşanabiliyor. Ama bu duygusal uyuşmayı yaşayan kişilerin bir kısmı daha sonra travmayı daha uzun süre hatırlama ve bunun hayatlarını olumsuz etkilemesi şeklinde işte travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz durumla karşılaşma konusunda daha risk altındalar. Bu kişiler sessiz sakin bir kenarda böyle duygusuzmuş gibi duruyorlarsa da aslında birazcık daha fazla dikkat etmemiz, daha fazla önemsememiz ve ilerisi için daha fazla destek vermemiz gereken kişiler bunlar. Travma sonrası dönemde tamamen normal kabul ettiğimiz bu otonomik aşırı uyarılma belirtileri travmayı izleyen haftalarda tabii ki de travmayı ya yol açan tehlike kontrol altına alınabilirse yavaş yavaş azaldığını biliyoruz. Travmanın hemen sonrasında vücudumuzda kortizol dediğimiz bütün sistemimizin bu durumla daha iyi baş etmesini sağlayan bir hormon salgıladığını biliyoruz. Bu hormonun bir faydası bizim bütün kaynaklarımızı aktive etmesi. İlginç bir şekilde bu kortizol hormonu aynı zamanda unutmayı kolaylaştıran bir göreve sahip. Dolayısıyla deniliyor ki travma sonrasındaki anlar eğer ki böyle bölük pörçük aklınıza geliyorsa veya o sırada örneğin acı çekmiyorsanız örneğin savaşlarda veya büyük yaralanmalarla giden travmalarda bu olan bir şey bu bizde olan ani kortizol yükselmesine bağlıdır. Ama kortizol kısa dönemde vücudun bütün kaynaklarını harekete geçirirken uzun vadede insan sağlığını tehlikeye sokan bir şey. İşte şeker düzeylerini değiştiriyor, kan yağ düzeylerini değiştiriyor. Yani uzun süreli kortizol bizi tehlike altına atıyor. Ama bu kısa dönemde aslında bu durumla hem bedensel hem psikolojik olarak daha kolay baş etmemizi acıyla baş etmemizi sağlıyor. Ama biliyoruz ki çocukluğunda ya da yaşamının daha önceki kısmında büyük travmalar yaşayan kişilerin bu kortizol ve daha sonrasında işte vücudun stres tepkisi sistemi biraz daha farklı çalışıyor. Bu kişilerde normalde olması gereken işte o kortizol yükselmesi örneğin daha az görülüyor. Bu da bu kişilerin daha sonra travmayı çok fazla hatırlama, normal etkilenme süresi geçtikten sonra da travmanın bazı anlarını tekrar tekrar yaşama konusunda risk altında olmasına yol açıyor. Yani hani denir ya ben bunun üzerinde birkaç kere daha durmak istiyorum ama beni öldürmeyen şey güçlendirir. Bu aslında psikolojik açıdan çok da doğru değil. Eğer ki özellikle de biz vücudumuzun geliştiği, beynimizin geliştiği dönemde ciddi yaşam olayları, travmalar, kötüye kullanım, fiziksel psikolojik şiddet gibi şeyler yaşadıysak daha sonra bir travma yaşadığımızda daha önceden oluşan bu değişiklikler nedeniyle bu travmayı normalin dışında hatırlama ve bunu daha uzun süre bunun sonuçlarını yaşama konusunda risk altındayız.

https://video.neoskola.net/1738767009292.srt

Travma sonrası stres bozukluğunda kişinin hayatını zorlaştıracak kadar sık flashback’ler yaşanması, travmanın ilk döneminde normal kabul edilen otonomik uyarılma, derin nefes alma, titreme ve huzursuzluk gibi belirtilerin uzun süre devam etmesi gibi belirtiler görülür.

Kişinin sosyal hayata devam edememesi, eskiden hoşlandığı şeyleri artık anlamsız bulması, sevdiği insanlara karşı duygusuzlaşması, yoğun kaygı ve depresyon gibi belirtilerin giderek azalması beklenir.

Travma öncesinde bir psikiyatrik tanısı olanlar, çocuklar, kadınlar, azınlıklar, yaşlılar, herhangi bir engeli olan kişiler, travma sırasında bir uzvunu kaybetmiş kişiler uzun vadede PTSD yaşama açısından risk altındadır.

PTSD riski taşıyanlar sadece travmadan şahsi olarak etkilenenlerle sınırlanamaz. Aynı düzeyde olmasa da felakete ilk müdahale eden, televizyondan veya defalarca dinleyerek şahit olanlar da risk altındadır.

https://video.neoskola.net/1738767008605.srt

Şu ana kadar büyük bir tehlike ya da travma sonrasında yaşanan normal tepkilerden söz ettik.

Bunların üzerinde çok durmamızın sebebi, kişilerin bunları yaşadıkları zaman kendilerini psikolojik olarak sorunlu veya tehlikede olarak düşünmemelerini sağlamak.

Fakat tabii ki de travmalardan sonra insanların küçük bir kısmında aslında, yani zannettiğimizden çok daha küçük bir kısmında,

kalıcı bir travma hatırlama durumu ya da travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz artık bir psikiyatrik bozukluğa dönüşmüş bir durum ortaya çıkabiliyor.

Travma sonrası stres bozukluğu kavramına yabancı olanlar için en iyi örnek şudur, bazı savaş filmlerinde kahramanımız çok acı bir savaştan geri döner,

her şey sakinken birdenbire bir ani bir böyle patlama olur ya da bir bardak kırılması olur yani aslında tehlikeyi oluşturmayacak bir durum olur.

Birdenbire o kişi sanki kendini o savaş alanında bütün o gürültüleri ve acıları yaşıyormuş gibi hisseder.

Yani bir şekilde o anın sanki şimdi yaşanıyormuşçasına geri gelmesi durumu. Biz buna flashbackler diyoruz.

Ve bunlar travmanın hemen sonrasında ya da travma sonrası uzun dönemde eğer ki aralıklı yaşanırlarsa yine de normal şeyler.

Ama travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz artık bir psikiyatrik durum olan hastalıkta bu flashbacklerin kişinin hayatını zorlaştıracak kadar sık yaşanması,

hala işte travmanın ilk döneminde normal kabul ettiğimiz otonomik uyarılma işte kalbin hızlı çarpması, derin nefes alma, titreme, huzursuzluk hislerinin artık tehlikede olunmamasına rağmen devam etmesi

ya da kişinin örneğin kabuslar şeklinde o travmatik durumun ayrıntılarını tekrar tekrar görmesi gibi aşırı hatırlama belirtileri var.

Bir de bugünkü hayattan çekilme belirtileri var.

Kişi sosyal hayatına devam edemiyor, eskiden hoşlandığı şeyler, hobiler, işi onun için anlamsız oluyor ve bunlara kendini motive edemiyor.

Sevdiği insanlara karşı normalde hissedeceği duyguları hissetmiyor ve yoğun bir kaygı ve depresyon içinde oluyor.

Bu durum işte travma sonrası ilk üç ay içerisinde dediğim gibi normal kabul ediliyor ama giderek azalması bekleniyor.

Ama üç ay geçmesine rağmen hala kişi bunları yaşıyorsa ve bunlar çok güçlü ve onun normal yaşama katılımını engeller durumdaysa o zaman biz buna travma sonrası stres bozukluğu diyoruz.

Ve aslında travma sırasında veya travmanın hemen sonrasında yapabileceğimiz birçok şey özellikle kitlesel travmalarda bir kişi de travma sonrası stres bozukluğu gelişme riskini azaltabiliyor.

Dolayısıyla hani travma sonrası stres bozukluğu diye bir kavramın olduğunu, bunun artık belli bir noktadan sonra normal olmadığını ve yapılabilecek küçük müdahalelerin bazen travma sonrası normal tepkilerin travma sonrası stres bozukluğuna dönüşmesini engelleyebileceğini bilmek hepimizin için çok önemli.

Özellikle kitlesel travmalarda kimlerin travma sonrası stres bozukluğu için risk aldığını bilmek yardım hizmetlerinin düzenlenmesi açısından çok önemli.

Öncelikle şunu biliyoruz ki zaten daha önceden bir psikiyatrik tanısı olan, psikiyatrik ilaç kullanan veya biraz önce söz ettiğimiz gibi travmalar yaşamış kişiler büyük risk altında.

Bu kişiler sadece psikolojik olarak zorlukları olduğu için değil bir de normalde erişmeleri gereken örneğin ilaçlara, kitlesel travmalardan sonrası erişemeyecekleri veya sosyal destekten yoksun kaldıkları için özellikle dikkat edilmesi gereken kişiler.

Bunların dışında işte çocukların risk altında olabileceklerini biliyoruz.

Kadınların ve azınlıkların risk altında olabileceklerini biliyoruz.

Çünkü travma sonrasında daha sonra da söz edeceğiz sosyal destek çok önemli ve bu sosyal desteği daha zor alabilecek kişiler tabii ki de risk altında.

İşte azınlıklar, göçmenler, evini kaybetmiş kişiler, başka bir tıbbi rahatsızlığı olan kişiler, örneğin çok gözden kaçan bir konu yaşlılar, herhangi bir engeli olan kişiler.

Bu kişiler sosyal destek alamıyorlar, yardım isteyemiyorlar, kaçamıyorlar, daha büyük bir risk altındalar tekrarlayan travmalar açısından.

Bu kişiler gerçekten risk altında. Bir de belirtiler açısından daha önce de söylediğimiz gibi böyle yoğun bir duygusal uyuşma yaşayan,

o sırada kendi duygularını bir kenara atıp kendini daha da fazla travmatize eden kişiler de uzun vadede risk altında olabiliyorlar.

Tabii ki de travma sırasında herhangi bir uzuvunu kaybetmiş, bulunduğu yerden taşınmak zorunda kalmış,

yaşamının normal çizgisi birdenbire değişmiş kişiler, doğal olan travma tepkilerini belki de o kadar yoğun yaşamıyor gibi görünselerdi,

uzun vadede hem travma sonrası stres bozukluğu hem de uzamış yaz yaşama açısından risk altındalar.

Ve o yüzden bu kişilere daha çok dikkat etmemiz, daha çok destek vermemiz, hem sistemik yani toplumsal olarak hem de bireysel anlamda onların yanında durmamız gerekiyor.

Bu arada travma sonrası stres bozukluğu yaşamak için mutlaka o travmadan hayatının ya da bedensel bütünlüğünün şahsi olarak etkilenmesi gerekmiyor.

İkincil travmadan artık çok daha fazla söz ediyoruz.

İşte ne bileyim bir patlamaya ya da bir felakete ilk müdahale eden kişiler, bunu televizyonlardan izleyen kişiler,

bunu başkalarını dinleyerek defalarca dolaylı olarak yaşayan kişiler de aynı düzeyde olmasalar da travma sonrası stres bozukluğu açısından risk altındalar.

Bunun dışında düşük sosyoekonomik düzeyde olan kişiler travmadan sonra bir takım kaynaklara hem hayatta kalmalarını sağlayacak fiziksel kaynaklara hem de bir takım psikolojik destek koşullarına daha zor ulaşabiliyorlar.

Bu yüzden de ve hayatları tamamen yön değiştirebiliyor.

Zaten zar zor yürüyen bir düzen olduğu için.

Bu yüzden yine travma sonrasında özellikle dikkat edilmesi gereken çoğu zamanda görünmez olan bir grup.

Bu anlamda onlara mutlaka destek olmak gerekiyor.

Travma sonrasında yaşamıyla ilgili veya gündelik hayatla ilgili küçük ayrıntılarda kontrolü tamamen kaybeden kişiler,

basit hayati şeylere zor erişebilen veya bunu kendi istedikleri zamanda şekilde elde edemeyen kişiler ki bu deprem gibi büyük travmalarda çok daha fazla olan bir şey,

daha fazla travma sonrası stres bozukluğu riski altında kalabiliyorlar.

Bu anlamda da yani var olan koşullar içinde depreme maruz kalmış ya da büyük travmalara maruz kalmış kişilerin bir miktar kendi gündelik hayatlarıyla veya ne yapacaklarıyla,

ne bileyim o şehirde kalacaklar mı, gidecekler mi, akrabalarında mı kalacaklar, çadırda mı kalacaklar gibi durumlar hakkında bir karar hakkına sahip olmaları,

olabildiği kadar bazen bu mümkün değil tabii ki de travma sonrasındaki o kontrol hissini arttırdığı için aslında travma sonrası stres bozukluğu riskini azaltabiliyor.

Özetlemek gerekirse travmalar kişinin kendisinin ya da yakınlarının hayatının ya da bedensel bütünlüğünün tehlikeye içine düştüğü durumlar.

Ama travma sonrası stres bozukluğu ya da travma sonrası stres tepkisi, doğal olan stres tepkisi sadece hayatı tehlike içinde kalan kişi tarafından ya da onun birinci derecede yakını tarafından yaşanmıyor.

Aynı zamanda öncelikle travmaya müdahale eden yardım ekipleri ki işte kitlesel travmalarda bunların hepsi eğitimli, profesyonel yardım ekipleri de değil ki profesyonel yardım ekipleri de zaten bunu yaşıyorlar.

Ve de bu travmaya veya bu tehlikeli ürkütücü olaya bununla ilgili görüntülere işte medya üzerinden televizyon üzerinden maruz kalan bütün insanlar aynı düzeyde olmasalar da travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz abartılı stres tepkisi veya abartılı travma yanıtı uzamış travma yanıtı durumu için risk altındalar.

Hele hele bunun üzerine bir de işte bu bir terör olayısa ya da deprem gibi bir şeyse tekrarlanması beklenen bir durumsa aynı zamanda kendilerinin başına bunun gelebileceğini düşündükleri için ve kendilerinin başına bunun ne zaman ya da ne şekilde gelebileceğini çok da kontrol edemedikleri için bu hem travma sonrası stres bozukluğunu yaşıyorlar

hem de ileride yaşayabilecekleri bu olayla ilgili olarak da yoğun bir korku duyuyorlar.

Bunu zaten büyük doğal afetlerin sonrasında hepimiz görüyoruz.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD)

https://video.neoskola.net/1738767008316.srt

Şu ana kadar büyük bir tehlike ya da travma sonrasında yaşanan normal tepkilerden söz ettik. Bunların üzerinde çok durmamızın sebebi, kişilerin bunları yaşadıkları zaman kendilerini psikolojik olarak sorunlu veya tehlikede olarak düşünmemelerini sağlamak. Fakat tabii ki de travmalardan sonra insanların küçük bir kısmında aslında, yani zannettiğimizden çok daha küçük bir kısmında, kalıcı bir travma hatırlama durumu ya da travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz artık bir psikiyatrik bozukluğa dönüşmüş bir durum ortaya çıkabiliyor. Travma sonrası stres bozukluğu kavramına yabancı olanlar için en iyi örnek şudur, bazı savaş filmlerinde kahramanımız çok acı bir savaştan geri döner, her şey sakinken birdenbire bir ani bir böyle patlama olur ya da bir bardak kırılması olur yani aslında tehlikeyi oluşturmayacak bir durum olur. Birdenbire o kişi sanki kendini o savaş alanında bütün o gürültüleri ve acıları yaşıyormuş gibi hisseder. Yani bir şekilde o anın sanki şimdi yaşanıyormuşçasına geri gelmesi durumu. Biz buna flashbackler diyoruz. Ve bunlar travmanın hemen sonrasında ya da travma sonrası uzun dönemde eğer ki aralıklı yaşanırlarsa yine de normal şeyler. Ama travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz artık bir psikiyatrik durum olan hastalıkta bu flashbacklerin kişinin hayatını zorlaştıracak kadar sık yaşanması, hala işte travmanın ilk döneminde normal kabul ettiğimiz otonomik uyarılma işte kalbin hızlı çarpması, derin nefes alma, titreme, huzursuzluk hislerinin artık tehlikede olunmamasına rağmen devam etmesi ya da kişinin örneğin kabuslar şeklinde o travmatik durumun ayrıntılarını tekrar tekrar görmesi gibi aşırı hatırlama belirtileri var. Bir de bugünkü hayattan çekilme belirtileri var. Kişi sosyal hayatına devam edemiyor, eskiden hoşlandığı şeyler, hobiler, işi onun için anlamsız oluyor ve bunlara kendini motive edemiyor. Sevdiği insanlara karşı normalde hissedeceği duyguları hissetmiyor ve yoğun bir kaygı ve depresyon içinde oluyor. Bu durum işte travma sonrası ilk üç ay içerisinde dediğim gibi normal kabul ediliyor ama giderek azalması bekleniyor. Ama üç ay geçmesine rağmen hala kişi bunları yaşıyorsa ve bunlar çok güçlü ve onun normal yaşama katılımını engeller durumdaysa o zaman biz buna travma sonrası stres bozukluğu diyoruz. Ve aslında travma sırasında veya travmanın hemen sonrasında yapabileceğimiz birçok şey özellikle kitlesel travmalarda bir kişi de travma sonrası stres bozukluğu gelişme riskini azaltabiliyor. Dolayısıyla hani travma sonrası stres bozukluğu diye bir kavramın olduğunu, bunun artık belli bir noktadan sonra normal olmadığını ve yapılabilecek küçük müdahalelerin bazen travma sonrası normal tepkilerin travma sonrası stres bozukluğuna dönüşmesini engelleyebileceğini bilmek hepimizin için çok önemli. Özellikle kitlesel travmalarda kimlerin travma sonrası stres bozukluğu için risk aldığını bilmek yardım hizmetlerinin düzenlenmesi açısından çok önemli. Öncelikle şunu biliyoruz ki zaten daha önceden bir psikiyatrik tanısı olan, psikiyatrik ilaç kullanan veya biraz önce söz ettiğimiz gibi travmalar yaşamış kişiler büyük risk altında. Bu kişiler sadece psikolojik olarak zorlukları olduğu için değil bir de normalde erişmeleri gereken örneğin ilaçlara, kitlesel travmalardan sonrası erişemeyecekleri veya sosyal destekten yoksun kaldıkları için özellikle dikkat edilmesi gereken kişiler. Bunların dışında işte çocukların risk altında olabileceklerini biliyoruz. Kadınların ve azınlıkların risk altında olabileceklerini biliyoruz. Çünkü travma sonrasında daha sonra da söz edeceğiz sosyal destek çok önemli ve bu sosyal desteği daha zor alabilecek kişiler tabii ki de risk altında. İşte azınlıklar, göçmenler, evini kaybetmiş kişiler, başka bir tıbbi rahatsızlığı olan kişiler, örneğin çok gözden kaçan bir konu yaşlılar, herhangi bir engeli olan kişiler. Bu kişiler sosyal destek alamıyorlar, yardım isteyemiyorlar, kaçamıyorlar, daha büyük bir risk altındalar tekrarlayan travmalar açısından. Bu kişiler gerçekten risk altında. Bir de belirtiler açısından daha önce de söylediğimiz gibi böyle yoğun bir duygusal uyuşma yaşayan, o sırada kendi duygularını bir kenara atıp kendini daha da fazla travmatize eden kişiler de uzun vadede risk altında olabiliyorlar. Tabii ki de travma sırasında herhangi bir uzuvunu kaybetmiş, bulunduğu yerden taşınmak zorunda kalmış, yaşamının normal çizgisi birdenbire değişmiş kişiler, doğal olan travma tepkilerini belki de o kadar yoğun yaşamıyor gibi görünselerdi, uzun vadede hem travma sonrası stres bozukluğu hem de uzamış yaz yaşama açısından risk altındalar. Ve o yüzden bu kişilere daha çok dikkat etmemiz, daha çok destek vermemiz, hem sistemik yani toplumsal olarak hem de bireysel anlamda onların yanında durmamız gerekiyor. Bu arada travma sonrası stres bozukluğu yaşamak için mutlaka o travmadan hayatının ya da bedensel bütünlüğünün şahsi olarak etkilenmesi gerekmiyor. İkincil travmadan artık çok daha fazla söz ediyoruz. İşte ne bileyim bir patlamaya ya da bir felakete ilk müdahale eden kişiler, bunu televizyonlardan izleyen kişiler, bunu başkalarını dinleyerek defalarca dolaylı olarak yaşayan kişiler de aynı düzeyde olmasalar da travma sonrası stres bozukluğu açısından risk altındalar. Bunun dışında düşük sosyoekonomik düzeyde olan kişiler travmadan sonra bir takım kaynaklara hem hayatta kalmalarını sağlayacak fiziksel kaynaklara hem de bir takım psikolojik destek koşullarına daha zor ulaşabiliyorlar. Bu yüzden de ve hayatları tamamen yön değiştirebiliyor. Zaten zar zor yürüyen bir düzen olduğu için. Bu yüzden yine travma sonrasında özellikle dikkat edilmesi gereken çoğu zamanda görünmez olan bir grup. Bu anlamda onlara mutlaka destek olmak gerekiyor. Travma sonrasında yaşamıyla ilgili veya gündelik hayatla ilgili küçük ayrıntılarda kontrolü tamamen kaybeden kişiler, basit hayati şeylere zor erişebilen veya bunu kendi istedikleri zamanda şekilde elde edemeyen kişiler ki bu deprem gibi büyük travmalarda çok daha fazla olan bir şey, daha fazla travma sonrası stres bozukluğu riski altında kalabiliyorlar. Bu anlamda da yani var olan koşullar içinde depreme maruz kalmış ya da büyük travmalara maruz kalmış kişilerin bir miktar kendi gündelik hayatlarıyla veya ne yapacaklarıyla, ne bileyim o şehirde kalacaklar mı, gidecekler mi, akrabalarında mı kalacaklar, çadırda mı kalacaklar gibi durumlar hakkında bir karar hakkına sahip olmaları, olabildiği kadar bazen bu mümkün değil tabii ki de travma sonrasındaki o kontrol hissini arttırdığı için aslında travma sonrası stres bozukluğu riskini azaltabiliyor. Özetlemek gerekirse travmalar kişinin kendisinin ya da yakınlarının hayatının ya da bedensel bütünlüğünün tehlikeye içine düştüğü durumlar. Ama travma sonrası stres bozukluğu ya da travma sonrası stres tepkisi, doğal olan stres tepkisi sadece hayatı tehlike içinde kalan kişi tarafından ya da onun birinci derecede yakını tarafından yaşanmıyor. Aynı zamanda öncelikle travmaya müdahale eden yardım ekipleri ki işte kitlesel travmalarda bunların hepsi eğitimli, profesyonel yardım ekipleri de değil ki profesyonel yardım ekipleri de zaten bunu yaşıyorlar. Ve de bu travmaya veya bu tehlikeli ürkütücü olaya bununla ilgili görüntülere işte medya üzerinden televizyon üzerinden maruz kalan bütün insanlar aynı düzeyde olmasalar da travma sonrası stres bozukluğu dediğimiz abartılı stres tepkisi veya abartılı travma yanıtı uzamış travma yanıtı durumu için risk altındalar. Hele hele bunun üzerine bir de işte bu bir terör olayısa ya da deprem gibi bir şeyse tekrarlanması beklenen bir durumsa aynı zamanda kendilerinin başına bunun gelebileceğini düşündükleri için ve kendilerinin başına bunun ne zaman ya da ne şekilde gelebileceğini çok da kontrol edemedikleri için bu hem travma sonrası stres bozukluğunu yaşıyorlar hem de ileride yaşayabilecekleri bu olayla ilgili olarak da yoğun bir korku duyuyorlar. Bunu zaten büyük doğal afetlerin sonrasında hepimiz görüyoruz.

https://video.neoskola.net/1738453122418.srt

Ülkemizdeki deprem felaketi gibi büyük, tehlikeli travmatik olaylardan önce birçok insan bu riskle ilgili bir tehdit hisseder. Sonra gelen darbe anı ise insanın psikolojik mekanizmasının en çok zorlandığı andır.

Travmanın sonrasında toplumun büyük bir çabayla travma yaşayan kişilere yardımcı olmaya çalıştığı kahramanlık aşaması gelir. 

Ardından empati aşaması ve kişilerde kendi başına da böyle bir şey gelebileceğine dair korku hislerinin uyandığı balayı aşaması gelmektedir. 

Birkaç hafta içinde insanlar hem fiziksel yardımlarını hem de ilgilerini kaybetmeye başlar. Felaketin ilk günleri geçtikten sonra felaketi birinci elden yaşayan kişiler kayıplarının yoğunluğuyla baş başa kalır. Bu döneme hayal kırıklığı aşaması adı verilir.

https://video.neoskola.net/1738453122121.srt

Kitlesel travmaların sonrasında yaşanan psikolojik evreleri anlamak, toplumun yaşadığı psikolojik evreleri anlamak, böyle bir şeyden sonra bizi bekleyen dönemleri öngörebilmek adına çok önemli.

Ve döneme göre nasıl müdahalelerde bulunacağımızı bilmek açısından çok önemli.

Deprem, büyük kazalar, terör olayları gibi büyük tehlikeli, travmatik olaylardan önce birçoğumuz bu riskle ilgili bir takım duygular yaşıyoruz.

İşte bir tehdit hissediyoruz, özellikle örneğin bizim ülkemizde deprem en çok bütün ülkeyi etkileyen bir durum olduğu için ortada bir tehdit var.

Yani ondan önce de tamamen rahat bir durumda değiliz.

Sonra darbe anı geliyor. Bu aslında insanın psikolojik mekanizmasının en çok zorlandığı ve toplumun en kafası karışık durumda olduğu.

Daha sonra işte depremin hemen sonrasında ya da travmanın hemen sonrasında kahramanlık aşaması dediğimiz o ilk şaşkınlıktan sonra bir aşama geliyor.

Yani insanlar çok büyük bir çabayla bu travmayı yaşayan kişilere yardımcı olmaya çalışıyorlar.

Kitlesel Travmanın Aşamaları

https://video.neoskola.net/1738453121909.srt

Kitlesel travmaların sonrasında yaşanan psikolojik evreleri anlamak, toplumun yaşadığı psikolojik evreleri anlamak, böyle bir şeyden sonra bizi bekleyen dönemleri öngörebilmek adına çok önemli. Ve döneme göre nasıl müdahalelerde bulunacağımızı bilmek açısından çok önemli. Deprem, büyük kazalar, terör olayları gibi büyük tehlikeli, travmatik olaylardan önce birçoğumuz bu riskle ilgili bir takım duygular yaşıyoruz. İşte bir tehdit hissediyoruz, özellikle örneğin bizim ülkemizde deprem en çok bütün ülkeyi etkileyen bir durum olduğu için ortada bir tehdit var. Yani ondan önce de tamamen rahat bir durumda değiliz. Sonra darbe anı geliyor. Bu aslında insanın psikolojik mekanizmasının en çok zorlandığı ve toplumun en kafası karışık durumda olduğu. Daha sonra işte depremin hemen sonrasında ya da travmanın hemen sonrasında kahramanlık aşaması dediğimiz o ilk şaşkınlıktan sonra bir aşama geliyor. Yani insanlar çok büyük bir çabayla bu travmayı yaşayan kişilere yardımcı olmaya çalışıyorlar. Kendi yaşamlarını tehlike altına atıyorlar. Bu birkaç gün süren travmanın cinsine göre veya felaketin cinsine göre birkaç günde tamamlanan bir süreç. Daha sonra balayı aşaması dediğimiz bir dönem geliyor. Tabii ki de böyle büyük bir şey birçok insanda empati ve kendi başına böyle bir şeyin gelebileceğine dair korku hisleri uyandırıyor. Ve insanlar tüm güçleriyle birleşerek bunu yaşayan kişilere yardım etmeye çalışıyorlar. Biz duygusal, sosyal yönü kuvvetli, yardım isteği yoğun bir toplum olduğumuz için bu balayı evresinde gerçekten çok aktif olabiliyoruz. Bunu işte büyük terör olaylarında da felaketlerde de çok güzel bir şekilde görüyoruz. Herkes tüm gücüyle işte birbirinden de destek alarak o bölgeye ya fiziksel ya ekonomik ya da emekleriyle destek olmaya çalışıyor. Bu birkaç hafta süren bir dönem. Fakat daha sonra doğal olarak toplumun ilgisi azalmaya başlıyor. Araya başka felaketler ya da işte siyasi değişiklikler veya günlük hayatın kaygıları giriyor. Ve birkaç hafta içinde insanlar hem fiziksel yardımlarını hem de ilgilerini kaybetmeye başlıyorlar. Hani günümüzde bir de sosyal medyada insanların böyle yoğun olarak belli bir konuya yöneldikleri ama sonra o konunun kullanılıp popülerliğini kaybettiği bir ortam olduğu için bu belki biraz daha belirgin. İşte tam o sırada hem fiziksel yardımlar azalıyor hem de felaketin ilk günleri geçtikten sonra bunu yaşayan birinci elden yaşayan kişiler kayıplarının yoğunluğuyla baş başa kalıyorlar. Bu döneme hayal kırıklığı aşaması diyoruz. Ve insanların artık sahip olmadıkları kaybettikleri şeyi algıladıkları bu dönemde bir de toplumun veya yardımcıların ilgisinin desteğinin azalması gerçekten psikolojik olarak çok büyük bir travma yaratıyor. İkincil bir travma ve öfke ve üzüntü yaratıyor. Daha sonra bu olayla ilgili işte örneğin bir terör olayıysa yargı sürecinin devam etmesi, benzeri küçük travmaların devam etmesi, bir takım yıldönümü durumları gibi şeyler zaman zaman bu psikolojik etkilenmenin artıp azalmasına yol açsa da yavaş yavaş artık bu travmayı yaşayan kişiler yeni duruma uyum sağlamaya çalışıyorlar. Ama tabii ki de işte insanın yaşadığı yerden, normal sisteminden, eğitim gördüğü kurumdan, evinden ayrılması, işte bedensel bütünlüğünün kaybedilmesi, geri gelmeyecek kayıplarının olması, özellikle yakınlarının kaybı gibi durumlar. Üstelik bir de benzeri bir travmanın yaşanma olasılığı varsa bu toparlanma ve tekrar yeni duruma uyum sağlama sürecinin belki de hiç bitmeyecek şekilde uzamasına yol açabiliyor.